عید فطر بعنوان یکی از چهار عید مهم شیعیان بشمار می آید. امام هادی علیه السلام در روایتی در مورد تعداد اعیاد نزد شیعیان، فرمودند که: «إنَّمَا الأعیادُ أربَعَةٌ لِلشّیعَةِ: الفِطرُ و الأضحی و الغَدیرُ و الجُمُعَةُ»[1]

شیعیان فقط چهار عید دارند: فطر، قربان، غدیر و جمعه. با توجه به این مطلب که کلام امام بر حکمتی استوار است، اولین عید از این اعیاد، عید فطر مطرح شده است، شاید بتوان گفت: عید فطر چون جایزه ی روزه گرفتن است، اولین مرتبه ی میان اعیاد است و عید قربان، جایزه ی تقوای مال است در مرتبه ی بعد قرار دارد. و همین طور عید غدیر، جایزه ی پذیرش امامت و ولایت ائمه ی اطهار است و جمعه روزی است که در آن بشارت ظهور آخرین وصی داده شده است.[2]

اساساً عید در نظر دین و عرف مردم متفاوت است.

عید در عرف عام مردم، تنها دید و بازدید، و پخش شیرینی و خوشحالی است؛ اما از دیدگاه دین عید معنای بسیار وسیع تر و جایگاهی عبادی دارد؛ معمولاً در عرف عام مردم عید ممکن است به برگزاری جشن هایی که احیاناً با اختلاط یا کم توجهی به احکام دین یا صرف جشن گرفتن پرداخته می شود؛ در حالی که عید در دین، یک جایگاه عبادی قوی دارد که چند جنبه را در بر می گیرد:
 

۱. روز گردهمایی مسلمانان و ستایش خداوند:

چنانچه در روایتی از امام رضا علیه السلام فرمودند: «إنَّما جُعِلَ یَومُ الفِطرِ العِیدَ لِیَکونَ لِلمُسلِمینَ مُجتَمَعاً یَجتَمِعُونَ فیهِ و یَبرُزونَ لِلّهِ فَیُمَجِّدُونَهُ عَلی ما مَنَّ عَلَیهِم»[3] روز فطر از این رو عید قرار داده شد تا روز گردهمایی مسلمانان باشد، و در این روز گرد هم آیند و برای خدا به صحرا (فضایی باز) درآیند و خداوند را بر منّتی که بر آنها نهاده است ستایش و به بزرگی یاد کنند.

در این روایت، روز عید فطر برای مسلمین روز گردهمایی مسلمانان توصیف شده است، و روزی است که مسلمانان موظفند به صحرا رفته و خداوند را بخاطر نعمتی و منتی که بر آنان نهاد، ستایش کرده و از او به بزرگی یاد کنند.
 

۲. روز یاد خدا و استجابت دعا:

روز عید فطر روزی است که انسان باید به یاد خدا سپری کرده و به بی توجهی و گناه سپری نکند، و روزی است که باید از خداوند درخواست کرده و دعا نماید تا خداوند نیز بیاد او باشد، و دعایش را مستجاب نماید؛ این نکته برخاسته از روایتی از امیرالمومنین است که فرمود: «ألا و إنَّ هذا الیَومَ یَومٌ جَعَلَهُ اللَّهُ لَکُم عِیداً و جَعَلَکُم لَهُ أهلاً، فَاذکُرُوا اللَّهَ یَذکُرکُم وَ ادْعُوهُ یَستَجِب لَکُم»[4] امروز روزی است که خداوند آن را برای شما عید قرار داد و شما را نیز شایسته آن ساخت ؛ پس به یاد خدا باشید تا او نیز به یاد شما باشد و او را بخوانید تا خواسته ‏هایتان را اجابت کند.

در این روایت، روز عید فطر روزی است که انسان باید به یاد خداوند باشد تا او نیز انسان را مورد رحمت خویش قرار دهد و از او حاجتش را بخواهد تا او حاجت انسان را برآورده کند. در اینکه انسان در این روز چه چیزی از خداوند خویش بخواهد در قنوت نماز روز عید، بیان شده است که: « أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُدْخِلَنِی فِی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُخْرِجَنِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا سَأَلَکَ بِهِ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعَاذَ [مِنْ شَرِّ مَا اسْتَعَاذَ] مِنْهُ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ [الْمُخْلِصُونَ‌].»

در این بخش از دعا، چند چیز از خدا می خواهیم:

الف: از خداوند می خواهیم که بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیهم السلام)، صلوات بفرستد که معنای صلوات خدا بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیهم السلام)، این است که: خدایا رحمتت را بر پیامبر و آل او نازل فرما. وقتى رحمت بر حضرت نازل شد به دیگران هم مى ‏رسد چون او مجراى فیض است و اگر بخواهد خیرى به دیگران برسد باید به عنوان رحمت خاصه، نخست بر حضرت نازل شود و سپس به دیگران برسد.

ب: از خداوند می خواهیم هر خیری که برای نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت علیهم السلام قرار داده برای ما هم قرار دهد.

ج: از خداوند می خواهیم که هر شری که از نبی اکرم و اهل بیت علیهم السلام دور نگه داشته است، ما را نیز از آن دور نگه دارد.

د: از خداوند می خواهیم هر چه بندگان نیکویت از او می خواهند ما هم از او می طلبیم.

ه: از خداوند متعال می خواهیم از هر چیزی که بندگان صالح وی، از شر آن بخدا پناه می برند، ما نیز از آن به خدا پناه ببریم.

پس درخواست ما در این روز تماماً برای دین و دنیای ماست و نه برای صرف برگزاری جشن و سروری که هیچ لحظه ای از آن صرف درخواست از خدا و عبادات نمی شود.

البته گاهی در جامعه اسلامی می بینیم که بجای آنکه برخی از مردم به یاد خداوند باشند و بسوی وی روی آورند گاهی مشغول لهو و لعب و نواختن ساز و طنبور هایی هستند که با دیدن یا شنیدن آن، انسان تصور می کند که گویا اینها در دنیای دیگری غوطه ور شده اند و به آخرت خوشِ خویش بسیار مطمئنند. و انسان در می یابد که اینها حقیقتاً از هدف عید دور شده اند.

۳. روز گسترش میراث معنوی پیغمبر:

در دعای قنوت روز عید مقاماتی برای پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم متذکر می شویم که این روز برای پیامبر ذخیره، شرف، کرامت و مایه ی افزایش و گسترش میراث معنوی پیغمبر است. چنانچه می خوانیم: «و لمحمّد (صلی ‌اللَّه ‌علیه‌ و آله) ذخراً و شرفاً و کرامتاً و مزیدا»؛ برای پیغمبر ذخیره، شرف، کرامت و مزید است؛ مایه‌ی افزایش و گسترش میراث معنوی پیغمبر است.»
 

روز عید برای چه کسی؟

روز عید روزی است که انسان بداند که این روز برای چه کسی عید، است؟

این روز برای کسی عید و روز گرفتن جایزه است که خداوند روزه هایش را قبول کرده و شب زنده داری اش در ماه مبارک رمضان مورد سپاس خداوند قرار گرفته است؛ چنانچه در حکمت از نهج البلاغه امیرالمومنین علیه السلام فرمود: «إنَّما هُوَ عِیدٌ لِمَن قَبِلَ اللَّهُ صِیامَهُ و شَکَرَ قِیامَهُ»[5] امروز تنها عید کسی است که خداوند روزه‏ اش را پذیرفته و شب زنده‏ داری ‏اش را سپاس گزارده است.

پس روز عید روز عبادی است نه روز پایکوبی و گناه، چنانچه در روایتی نیز آمده که روز عید، روزی است که در آن گناه و معصیت نشود.

با این مطالب روشن شد که عید در منابع دینی و روایی شیعیان، جزء موضوعات عبادی است و باید همانگونه که بیان شده است، انجام گیرد تا هدف از انجام آن تامین گردد.
 

پی نوشت:
 
[1]  بحار الأنوار، ج ۹۸،  ص ۳۵۱.
[2]  مهدی موعود، ترجمۀ جلد سیزدهم بحار الانوار، علی دوانی، ص 1066
[3]  من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۲۲
[4]  من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۱۷
[5]  نهج البلاغه، حکمت ۴۲۸