عدالت خواهی و رسیدگی به محرومان در سیره امام خمینی(ره)

یکی از مهمترین و اساسی ترین نیازهای زندگی اجتماعی، رعایت عدالت است. رعایت و اجرایی کردن عدالت(اقتصادی، قضایی، اجتماعی، سیاسی) در فرهنگ و اندیشه اسلامی از چنان اهمیت و جایگاهی برخوردار است که این موضوع به عنوان یکی از اهداف و دلایل ارسال انبیاء الهی معرفی شده است: «لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْط؛[1] ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آنها کتاب (آسمانى) و میزان (شناسایى حقّ از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند.» در اهمیت و جایگاه رعایت عدالت در زندگی همین بس که خدای متعال به رعایت آن در زندگی امر کرده[2] و رعایت و توجه به آن تنها مختص به روابط با مسلمانان نبوده به طوری که غیر مسلمانان نیز می بایست در جامعه اسلامی از آن سهم و بهره ای داشته باشند. «اى کسانى که ایمان آورده‏اید! همواره براى خدا قیام کنید، و از روى عدالت، گواهى دهید! دشمنى با جمعیّتى، شما را به گناه و ترک عدالت نکشاند! عدالت کنید، که به پرهیزگارى نزدیکتر است! و از (معصیت) خدا بپرهیزید، که از آنچه انجام مى‏دهید، با خبر است.‏»[3]

امام خمینی(ره) با توجه به جایگاه و اهمیت عدالت اجتماعی از همان ابتدای خیزش و حرکت انقلابی خود، یکی از اهداف انقلاب اسلامی را استیفای حقوق مظلومان و محرومان جامعه معرفی می کرد و تا آخر حیات با برکتشان به فکر آنان بودند.

امام خمینی(ره) بارها مسئولین و کارگزاران دولتی را مورد خطاب قرار داده و بر لزوم رسیدگی به حقوق محرومان و مستضعفان تأکید می کردند، به طور مثال ایشان در یکی از بیانات ارزشمند خود به این نکته اشاره کردند که «مسئولین محترم کشور ایران علی رغم محاصرات شدید اقتصادی و کمبود در آمد ها، می بایست تمام تلاش و کوشش خود را صرف  فقر زدایی در کشور نمایند، ایشان به این موضوع تأکید داشتند که ازجمله آرمان های مقدس این انقلاب برچیده شدن فقر و تهی دستی در جامعه و دست یابی مردم به رفاه  مادی و معنوی در زندگی می باشد، امام راحل در سخنان خود به این موضوع نیز اشاره می کردند که جوامع سرمایه داری به همان اندازه که از روحیه شهادت طلبی و سایر ارزش های ایثارگرانه ملت ما واهمه دارد از گرایش و روح اقتصاد اسلام به حمایت از پابرهنگان در هراس هستند.[4]
امام خمینی(ره) در کنار ایمان و باور به امدادهای غیبی پشتوانه اصلی نظام جمهوری اسلامی را محرومین و مستضعیفن جامعه معرفی می کردند و همه ارکان نظام را به دفاع از حقوق این قشر ضعیف جامعه امر می کردند

یکی از موضوعات و مسائلی که بعد از روی کار آمدن برخی دولت ها و احزاب سیاسی حاشیه ساز می شود مشاجرات سیاسی و احزابی است. امام خمینی(ره) در زمان حیات خود همواره به این موضوع تأکید می کردند به جای آن مشاجرات و دعواهای بی فایده و مضر به داد فقرا و محرومان جامعه برسند و اقدام عملی نمایند، ایشان به این موضوع اشاره می کنند که اگر شما بروید سراغ حل مشکلات مردم دیگر فرصت دعوا و مشاجره پیدا نخواهید کرد، ولی متأسفانه گرفتار شدن در این مباحث باعث غفلت از امور مردم شده است، ایشان در عبارتی گلایه آمیز برخی از مسئولین را مورد خطاب قرار داده و می گویند: «افسوس که شما مشغول دعوا هستید و از مردم غافل! نه اقتصاد را توانستید درست کنید و نه امنیت را توانستید درست کنید و نه هیچی! همه اش دعوا و همه اش دعوا همه توی تهران نشسته اند و دعوا می کنند این صحیح نیست این خلاف اسلام و خلاف اخلاق اسلامی است.»[5]

رسیدگی به حال محرومان و نیازمندان نه به عنوان یک دستور العمل سیاسی و حکومتی بلکه به عنوان یک وظیفه دینی و اخلاقی بر عهده همه آحاد جامعه می باشد، ولی با این حال مسئولان و کارگزاران حکومتی و دولتی با توجه به دسترسی های فراوان و امکاناتی که دارند، باید به این موضوع توجه ویژه داشتنه باشند و یاری محرومان را برای خود غنیمت بشمارند. امام راحل در خصوص توجه به قشر آسیب پذیر جامعه به مسئولان این نکته را یادآور می شوند که: «باید فرق باشد بین دولتی که می گوید اسلامی هستم با دولتی که طاغوتی هست، یک فرقش هم این است که عنایت شما فرماندارها یا خدمتگزاران به خلق، به این طبقه ی ضعیف بیشتر باشد، تا آن طبقه بالا، مبادا یک زمانی آدمی که متمکن است و [وضعیت مالی خوبی دارد] او را جلو بیندازید، من نمی گویم آن یکی را جلو بیندازید بلکه می گویم در این خصوص عدالت را رعایت کنید.»[6]

امام خمینی(ره) در کنار ایمان و باور به امدادهای غیبی پشتوانه اصلی نظام جمهوری اسلامی را محرومین و مستضعیفن جامعه معرفی می کردند و همه ارکان نظام را به دفاع از حقوق این قشر ضعیف جامعه امر می کردند؛ ایشان در عبارت بسیار با ارزشی خطاب به کارگزاران دولتی بیان می دارند: «اگر نبود همت این محرومان و همت این روستا نشینان، و همت این جنوب شهری ها نه رژیم سابق ظلمش از بین می رفت و نه ما در مقابل مشکلات می توانستیم مقاومت کنیم، همه اینها از برکات اینهایی است که شما به امداد آنها برخواستید، و این افراد لایق این هستند که ما با تواضع به خدمت آنها برویم و برای آنها خدمت کنیم همه ما خدمتگزار آنها باشیم، آنها بر ما منت دارند ما را از این قیدی که ابرقدرت ها به دست و پای ما بسته بودند نجات دادند، آنها بر ما منت دارند که اسلام را در این سرزمین حاکم کردند.»[7] امام خمینی(ره) در بیان حکیمانه و درس آموز دیگری خطاب به مسئولین به این نکته اشاره می کنند که، این کشاورزان و کارگران بودند که شما را در مسئولیت هایی که دارید قرار دادند، رها کردن این مردم جرم بخشودنی نیست، این مردم بودند که ما را به این محل رساندند و ما برای آنها باید خدمت کنیم.[8]
 

یکی از مطالب نگران کننده ای که امام خمینی(ره) مسئولین را از آن بیم می دادند، مسأله سوء مدیریت و بی تدبیری در رفع مسائل معیشتی و اقتصادی و نیاز های محرومین بود. ایشان این سوء مدیریت را منجر به جدا شدن بدنه مردمی از نظام معرفی می کنند و یاد آور می شوند اگر خدای نکرده روزی جمهوری اسلامی نتواند این مشکلات اقتصادی را جبران کند، و مردم مأیوس بشوند، از اینکه حکومت اسلامی هم نتوانست برای آنها کاری انجام دهد، اگر در این چنین شرایطی یک انفجار صورت بگیرد نه من و نه شما و نه هیچ کسی از روحانیت نمی تواند جلوی آن را بگیرد، انفجار اگر در زمان طاغوت اتفاق می افتاد ما می توانستیم با نصیحت با موعظه، با امر مهارش کنیم اما انفجار اگر در متن اسلام حاصل شود مردم با یأس از جمهوری اسلامی منفجر بشوند دیگر قابل مهار نیست.[9]

پی نوشت ها:
[1]. سوره حدید آیه 25.  
[2]. نحل آیه 90. «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ»
[3]. مائده، آیه 8.
[4]. ر.ک: صحیفه امام خمینی(ره)، ج20، ص 341 -342.
[5]. صحیفه نور، ج13، ص 204-205.
[6]. همان، ج9، ص122-123.
[7]. ر.ک: همان، ج17، ص425-426.
[8]. همان، ج13، ص385-387.
[9]. رسول سعادتمند، درسهایی از امام، عدالت خواهی، به نقل از صحیفه نور،  ج21، ص412.