در دوره نوپایی، بچه ها همزمان با رشد عمومی و آشنایی بیشتر با محیط اطراف به کشف نقاط مختلف بدن خود پرداخته و در می یابند که لمس بعضی از نقاط بدن با لذت همراه است. خود ارضایی در کودکان چیزی بیش از کنجکاوی در مورد اندامهای جنسی است و ممکن است کودک یکبار در هفته و یا گاهی حتى تا چندین بار در روز به آن بپردازد.
 
کودک با تکرار این رفتارو تحریک اندام تناسلی خود به احساسات لذت بخشی دست خواهد یافت. حرکاتی مانند خوابیدن روی شکم و مالیدن خود به زمین یا عروسک و سایر اشیا (بویژه دختر بچه ها بسیار معمول است و ممکن است کودک در دوره های استرس و خستگی به آن بپردازد و یا با دست، اقدام به تحریک اندام جنسی خود نماید.
 
خود ارضایی در سنین ۲ تا ۳ سالگی شایعتر است و در میان دختران بیش از پسران دیده می شود. معمولا بصورت ناگهانی آغاز می شود و والدین، پسر بچه ها را در حالت کشیدن آلت و دختر بچه ها را در حال مالیدن ناحیه تناسلی غافلگیر می کنند. کودک ممکن است گر گرفته و عرق کرده به نظر برسد و در حال خر خر کردن باشد و یا تنفس نامنظمی داشته باشد. ویا در یک وضعیت خاص مثل خم شدن روی چیز خاصی و یا مالیدن خود روی اشیا و یا عروسک غافلگیر شود و یا در حالت چمباتمه نشسته باشد.تاریخچه ای در مورد زمان و محل خود ارضایی و نحوه پاسخگویی والدین به این رفتار کودک مفید می باشد. والدین باید از رفتارهای ترساننده و خشن منع شوند زیرا ممکن است کودک را به سایر رفتارهای مضر وادار کند.ممکن است بیمار به نظر برسد و یا حالتهای عصبی شبیه به تشنج را از خود نشان دهد. این رفتار ممکن است تا زمانی که کودک از استرس رهایی بیابد، ادامه یابد اما معمولا کاملا برطرف نمی شود. و بعضی از کودکان این رفتار را تا ۶-۵ سالگی در خلوت خود ادامه می دهند. و ممکن است در زمان بلوغ با افزایش هورمونهای جنسی شدت پیدا کند.
 
مادری که کودکش را در این وضعیت غافلگیر میکند باید از رفتارهای ترساننده و خشن پرهیز کند. البته تشخیص سایر علل تحریک پذیری دستگاه تناسلی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. وجود کهیر و یا ترشحات بد بو در ناحیه تناسلی از مواردی است که باید در نظر گرفته شود. و یا سایر علل منجر به تحریک پذیری این عضو، که می تواند از بروز عفونتهای ادراری دختران تا بعضی از عفونتهای قارچی (مثلا کاندیدا) متفاوت باشد.
 
خود ارضایی در کودکان عصبی و گوشه گیر نیز بسیار مشاهده می شود. سوالات بسیاری در مورد علل این رفتار کودکان همچنان بی پاسخ مانده اند ولی مسلم آن است که این پدیده در این سنین به نظر بی ضرر می رسد. (و برخلاف عقیده عوام باعث کور و یا دیوانه شدن بچه در آینده نخواهد شد). والدین این رفتار را باید به عنوان بخشی از مراحل رشد و نموی کودک بپذیرند و با آن بصورت طبیعی برخورد کنند.
 
زمینه‌های فرهنگی و مذهبی خانواده نیز باید در نظر گرفته شود. کسب تاریخچه ای در مورد زمان و محل خود ارضایی و نحوه پاسخگویی والدین به این رفتار کودک مفید می باشد. والدین باید از رفتارهای ترساننده و خشن منع شوند زیرا ممکن است کودک را به سایر رفتارهای مضر وادار کند.
 
نیازی نیست که مادر هروقت میبیند بچه دستهایش را به سمت ناحیه تناسلی می برد، دستهای او را چک کند و مثلا بگوید: دستهاتو بیار بالا ببینم. و یا او را از دمر خوابیدن و خوابیدن روی شکم منع کند. بلکه پرت کردن حواس کودک از این رفتار و مشغول کردن او به کارهایی که دستهایش را مشغول نگه میدارد، توصیه می شود. کودک باید بفهمد که این رفتار جامعه پسند نبوده و نباید آن را تکرار کند. این ادراک باید در محیطی آرام و بدون ترس ایجاد شود.
 
همچنین چون خستگی و تنهایی و بی توجهی علت شایعی برای این رفتار در کودک است مادر می تواند وقت بیشتری برای او گذاشته و او را بیشتر در آغوش بگیرد. با این حال این رفتار نیز نباید جنبه تشویق پیدا کند. زیرا کودک ممکسن است برای جلب توجه و محبت مادر شروع به آغاز این رفتار نماید.
 
اگر همچنان این رفتار کودک ادامه پیدا کرد مادر باید ناحیه تناسلی کودک را برای بررسی موارد غیر طبیعی مورد معاینه قرار بدهد. اگر مورد خاصی دیده نشد، می تواند به پزشک مراجعه کند چون ممکن است مواردی مانند سواستفاده جنسی دلیل ادامه رفتار کودک باشد. با این حال در اغلب موارد علت خاصی برای این پدیده یافت نمی شود.
 
در موارد زیر مشورت پزشکی ضروری است: کودک به خودارضایی در مکانهای عمومی ادامه بدهد. مادر فکر می کند کودک این رفتار را از فردی دیگر آموخته است. کودک سعی کند دیگران را تحریک کند.
 
منبع: روانشناسی کودک، بتول جعفری گلستان، چاپ دوم، نوید حکمت، قم 1396