تهیه کننده : محمود کریمی
منبع : راسخون
 

اعدام صدام حسین

صدام حسین رئیس‌جمهور سابق عراق (۸ اردیبهشت ۱۳۱۶ - ۹ دی ۱۳۸۵) پس از آنکه توسط دادگاه به اتهام جنایت علیه بشریت از جمله کشتار ۱۴۳ تن از مردم دجیل در سال ۱۳۶۱ مجرم شناخته شد، در ساعت ۶:۰۷ به وقت محلی (۳:۰۷ UTC) در تاریخ ۹ دی ۱۳۸۵ (۳۰ دسامبر ۲۰۰۶) به دار آویخته شد.
صدام از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۸۲ (۱۹۷۹ تا ۲۰۰۳) که نیروهای ائتلاف بین‌الملی به رهبری آمریکا به عراق حمله کردند رئیس جمهور عراق بود.

زمان و مکان اعدام
 

صدام حدوداً در ساعت ۶ بامداد به وقت محلی در تاریخ ۹ دی ۱۳۸۵ (۳۰ دسامبر ۲۰۰۶) در صبح روز عید قربان به دار آویخته شد. مراسم اعدام در اردوگاه عدالت در شهر کاظمین در شمال عراق برگزار شد. این مرکز سابقاً محل حضور سران اطلاعات نظامی بود. این اردوگاه بعدها با نام اردوگاه بانزای شناخته می‌شد که در آن شهروندان عراقی زیادی توسط مأموران صدام شکنجه و کشته شدند.
برخلاف گزارش‌های اولیه صدام به تنهایی و در غیاب دو هم‌دست خود به نام‌های برزان ابراهیم التکریتی و عواد حامد البندر اعدام شد. این دو نفر پس از عید قربان اعدام شدند.

مراسم اعدام
 

آخرین اقدام قانونی پیش از اعدام صدام حسین دادن کارت قرمز به وی بود. این کار توسط یکی از مقامات دادگاه انجام شد و به معنای آن بود که اعدام وی حتمی است. بر اساس گفته‌های یکی از شاهدان، صدام پیش از اعدام «بسیار آرام بود و نمی‌لرزید». با اینحال برخی گزارش‌ها مبنی بر این است که درگیری کوچکی هنگام خارج کردن وی از سلول اتفاق افتاد. موفق الربیعی، مشاور شورای امنیت ملی عراق به العربیه گفت که «صدام حاضر نشد که نقاب مخصوص اعدام را به سر کند». صدام پیش از اعدام ذکر شهادتین بر لب آورد اما تا زمان اعدامش حرف خاص دیگری نزد.
هیچ مقام آمریکایی در محل اعدام وی حضور نداشت. گفته می‌شود که رفتار صدام «مطیعانه» بوده است. در هنگام اعدام همچنان همان قرآنی را که در تمام طول محاکمات در دست داشت به همراه خود آورده بود.
موفق الربیعی گفت که صدام پیش از اعدام بارها فریاد «مرگ بر ایرانی‌ها» را تکرار کرد.
سامی العسکری که یکی از شاهدان مرگ صدام بود گفت: «پیش از آنکه طناب به گردن صدام انداخته شود او فریاد الله اکبر سر داد و ادامه داد: ملت پیروز است و فلسطین عربی است». سپس صدام صلوات فرستاد و گفت: «درود بر محمد و پیروان او» که ناگهان چند نگهبان با فریاد ادامه دادند: «زنده‌باد مقتدا» صدام با نگاهی تحقیرآمیز به آنها نگاه کرد. فیلمی که توسط شبکهٔ الجزیره به دست آمده بود، نشان داد که برخی از اعدام کنندگان گفتند: «انشاالله به جهنم بروی» و شخص دیگری به آنها تذکز داد: «آقایان تمامش کنید. او در حال اعدام است». سپس صدام لفظ شهادتین را بر زبان آورد و پس از آن سکوی زیر پای او باز شد. یکی از منابع آگاه اطلاع داد که آخرین گفته‌های صدام این بود: «مرگ بر خائنین، آمریکایی‌ها، جاسوس‌ها و ایرانی‌ها» اما این جمله‌ها در فیلم منتشر شده مشخص نیست.
صدام در هنگام اعدام، حاضر نشد تا نقاب به سر کند. یکی از شاهدان، وی را «مردی ضعیف و شکسته» توصیف کرد؛ دیگران او را آرام و مطمئن وصف کردند. پیش از اعدام، دعایی برای وی خوانده شد و او نیز تکرار کرد. تصاویر منتشر شده از اعدام صدام حسین تنها لحظات پیش از انداختن طناب به گردن وی را نشان دادند.
فیلم تلویزیونی آماده کردن صدام برای اعدام ابتدا از طریق تلویزیون عراق و سپس در سراسر جهان پخش شد. در فیلم پخش شده تنها لحظات پیش از انداختن طناب به گردن وی نشان داده شد. اما چند ساعت بعد تصاویر جسد صدام که در کفن پیچیده شده بود توسط دولت عراق و به منظور اثبات مرگ وی انتشار یافت. البته در خبر ها آمده که فیلم به طورت HDTV ضبط شده. سی‌ان‌ان گزارش داد که پس از اعدام صدام، مردم اقدام به برگزاری جشن در مکان اعدام وی کردند و گروهی به دور جسد وی رقصیدند.

خاکسپاری
 

خانوادهٔ صدام درخواست کرد تا جسد وی را به کشور یمن انتقال داده و دفن کنند تا سپس در صورت به گفتهٔ خودشان «آزاد شدن عراق» به این کشور برگردانده شود. با وجود گفته‌های ضد و نقیض مسئولان عراقی در مورد جایگاه و شیوهٔ خاکسپاری صدام، سرانجام جنازه او را برای تدفین در روستای محل تولدش به نام عوجه در تکریت به سران عشیرهٔ بوناصر تحویل دادند. جسد صدام حسین نزدیک محل دفن پسرانش قصی و عدی به خاک سپرده شد.

محل دفن صدام
 

در این مکان صدام با عباراتی همچون "قهرمان عرب" و " شهید" توصیف شده است. همچنین بعضی از وسایل شخصی صدام مانند تسبیح وی در این مکان قرار داده شده است. از سوی دیگر تصاویر بسیاری از صدام در حالت های مختلف نصب شده اند که وی در یکی از این تصاویر سیگار برگ بزرگی بر لب دارد. پارچه نوشته ای به رنگ سیاه که با رنگ طلایی بر روی آن نوشته شده:"هدیه ای از طرف مجاهدین الاعظمیه"، نیز در این مکان به چشم می خورد. الاعظمیه نام یکی از مناطق سنی نشین بغداد است که شاهد حملات زیادی به نظامیان آمریکایی بود.در ادامه این گزارش می خوانیم:" صدام در روستای العوجه دفن است. این تنها محلی است که همچنان ساکنان آن از صدام تمجید و از وی به نیکی یاد می کنند. نظامیان آمریکایی پس از اشغال عراق در سال 2003 در حکمی برپایی هرگونه راهپیمایی یا برافراشتن تصاویر وی را ممنوع اعلام کردند و این حکم همچنان در دولت فعلی عراق پابرجاست." سالن اجتماعات قدیمی این شهر که صدام در آن دفن است هیچ شباهتی به قصرهایی که صدام در طول 24 سال حکمرانی برعراق بنیان نهاد، ندارد. صدام صبح گاه روز 20 دسامبر در بغداد به حکم دادگاه جنائی عراق و به جرم دخالت در کشتار های واقعه انفال به وسیله طناب دار، اعدام شد.سپس جنازه وی به وسیله بالگرد به شهر تکریت و روستای العوجه انتقال و تحویل رئیس قبیله آل بوناصر شد.از زمان دفن صدام در این مکان تاکنون شمار افراد بازدید کننده بسیار کم شده است. هم اکنون روزانه دو تا سه نفر از این مکان بازدید می کنند و به ندرت تعداد حاضران در این محل به چهار یا شش نفر برسند.افرادی که می خواهند به این منطقه بیایند با خطر مرگ روبه رو هستند. از زمانی که صدام در این محل دفن شد تاکنون هیچ خبرنگار غربی نتوانست به این روستا دسترسی داشته باشد و این در حالی است که روستای العوجه تنها سه مایل با شهر تکریت فاصله دارد؛ شهری استراتژیک که هم اکنون توسط ارتش و پلیس عراق اداره می شود.رسیدن به این مکان به ضمانت شیخ عشیره آلبوناصر یعنی عشیره صدام و همچنین اشخاص دیگری که به آنها مقاومت ملی گفته می شود، نیاز دارد. "مقاومت ملی" شامل افراد مسلح عرب و سنی مذهبی است که بر تعدادی از روستاها و شهرهای نزدیک به شهر تکریت سیطره دارند.محل دفن صدام جای بسیار عجیبی است. در منطقه ای مخروبه خارج از سالن محل دفن صدام، شش نفر از خانواده وی از جمله دو پسر وی - عدی و قصی - نیز دفن شده اند. همچنین محل دفن سه نفر از دستیاران نزدیک به صدام که به همراه وی محاکمه و سپس اعدام شدند نیز در اینجا واقع شده است.این روستا همچنین در نزدیکی راهی است که شمال وجنوب عراق را به یکدیگر متصل می کند.این مسیرشاهد بمب گذاری های روزانه در مسیر عبور نظامیان است. البته بسیاری از اهالی این شهر و استان از دوران حکمرانی صدام به خوبی یاد نمی کنند.

واکنش‌ها نسبت به اعدام صدام
 

واکنش‌ها نسبت به اعدام صدام گوناگون بودند. بسیاری از افراد که اکثراً آسیب‌هایی از نظام دیکتاتوری صدام دیده بودند به شدت از اعدام وی حمایت کردند. برخی از این قربانیان نیز خواستار آن بودند که صدام برای دیگر جنایتهایش که موجب مرگ افراد بسیار بیشتری (نسبت به مقدار مذکور در پرونده) شده محاکمه و مجازات شود. گروهی بر این باور بودند که اعدام صدام باعث افزایش روحیه مردم خواهد شد اما در مقابل کسانی هم فکر می‌کردند که این کار موحب افزایش خشونت‌ها خواهد گردید. در جامعهٔ بین‌المللی افراد زیادی از اجرای عدالت در مورد صدام حمایت کردند. مدافعان صدام هم اعدام وی را ناعادلانه خواندند. اعدام برای کسی که در کشوری مسلمان به مردم مسلمان آن کشور و کشورهای همجوار ظلم کرده است، بر طبق موازین شرعی و قانونی کاملا صحیح است.
سخنگوی دختران صدام گفت: «از اینکه پدرمان با شجاعت با اعدام‌کنندگانش برخورد کرد به خود می‌بالیم».
خبرگزاری رویتر از افغانستان گزارش داد که یکی از فرماندهان ارشد طالبان گفت: «اعدام صدام باعث تقویت روحیهٔ مسلمانان خواهد شد. جهاد در عراق شدیدتر خواهد شد و حمله به اشغال‌کنندگان افزایش خواهد یافت».
در کنار تمامی جشن‌های مردم، نیروهای آمریکایی آمادهٔ حملات انتقام‌جویانهٔ طرفداران صدام شدند. پلیس تکریت هر گونه ورود و خروح به شهر را تا چهار روز ممنوع اعلام کرد.
در آمریکا نیز جشن‌هایی برای اعدام صدام برگزار شد که مهم‌ترین آنها در شهر دیربورن ایالت میشیگان که محل سکونت جمعیت زیادی از شیعیان عراقی آمریکایی است انجام شد.

واکنش‌های داخلی عراق
 

نوری المالکی، نخست وزیر عراق گفت: «عدالت به نام مردم و در حق صدام مجرم اجرا شد تا سرنوشت او مانند سرنوشت همهٔ ستمگران باشد و ترسان و لرزان در روزی سخت شاهد چیزی باشد که اصلاً انتظارش را نداشت.» او همچنین گفت: «سرزمین بخشنده و پاک شما برای همیشه از لوث وجود یک دیکتاتور پاک شد و صفحه‌ای سیاه از تاریخ عراق ورق خورد و ستمگر مُرد». او در ادامه به این نکته اشاره کرد که صدام حسین نمایندهٔ هیچ‌کدام از گروه‌ها و مذاهب مردم عراق نبوده و نیست.
حسین شهرستانی وزیر نفت عراق گفت: «[عراقی‌ها] در انتظار اجرای عدالت بودند و من فکر می‌کنم امروز آنها خبری را دریافت کردند که سال‌ها منتظرش بودند».
عدنان پاچه‌چی گفت: «فکر نمی‌کنم وضعیت فرق زیادی کرده باشد زیرا اوضاع به حدی نابسامان شده که هر نوع اقدام مؤثری باید برای مقابله با شبه‌نظامیان اتخاذ شود و نظم و قانون برقرار شوند. هر چند ممکن است وی طرفدارانی در عراق داشته باشد که بعضی از آنها مسلّح بوده و دست به اعمال خشونت‌آمیز بزنند ولی صراحتاً باید بگویم که این اعدام تغییری در اوضاع ایجاد نخواهد کرد».
شیعیان عراق اعدام صدام را در حالی جشن گرفتند که برخی از شهرهای سنی‌نشین شاهد اعتراض مردم بود. در شهرک صدر بصره و شهر نجف مردم در خیابان‌ها به پایکوبی پرداخته و با شادمانی بوق‌های ماشین‌هایشان را به صدا در می‌آوردند. در عین حال تکریت، سامرا و رمادی شاهد اعتراض مردم بود.
مردم عراق واکنش‌های احساسی متفاوتی داشتند. شهروندی عراقی به نام جواد عبدالعزیز که پدر، سه برادر و ۲۲ پسرعموی خود را به خاطر صدام از دست داده است گفت: «اکنون او در زباله‌دان تاریخ است». علی حمزه استاد دانشگاه در شهر شیعه‌نشین دیوانیه گفت: « اکنون همهٔ خانواده‌های قربانیان خوشحال هستند زیرا صدام به جزایش رسید». برخی از مردم از رفتن صدام خشنود بودند ولی نمی‌توانستند نگرانی‌هایشان را از ادامهٔ ناآرامی‌ها در عراق پنهان کنند.
دیگران ناراحت بوده و صدام را یک شهید می‌دانستند.

واكنش‌های بین‌المللی
 

ایران نسبت به اعدام صدام اظهار خرسندی کرد ولی نگرانی خود را نسبت به وضعیت رسیدگی به پروندهٔ صدام و جنایت‌های او علیه ایران اعلام کرد. سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران گفت: «ما همچنان خواستار رسیدگی به اتهامات رژیم صدام علیه ایران و دیگر کشورهای منطقه هستیم».
کویت نیز از معدود کشورهایی بود که از اعدام صدام استقبال کردند. جابر المبارک الصباح معاون اول نخست‌وزیر و وزیر کشور و دفاع کویت با ابراز خرسندی از اجرای حکم اعدام صدام، آن را قصاص عادلانه‌ای برای وی دانست و افزود: « صدام دشمن ملت عراق و ملت‌های عرب و مسلمان بود».
برخی از کشورها همچون انگلستان، استرالیا و فرانسه اعلام کردند که از حکم اعدام دفاع نمی‌کنند ولی نسبت به تصمیم دادگاه احترام می‌گذارند.
هند در پاسخی محتاطانه نسبت به اعدام صدام حسین رئیس‌جمهور سابق عراق، اعلام کرد که نسبت به این واقعهٔ «تأسف‌بار» «مأیوس» شده ولی احزاب سیاسی و رهبران مسلمان هند به شدت اعدام «غیرقانونی» یک وطن‌دوست را نکوهش کردند.

سازمان‌های مستقل
 

کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، کمیسر لوییز آربر: «همهٔ فرقه‌های جامعهٔ عراق به همراه تمامی اعضای جامعهٔ بین‌الملل علاقه دارند که حکم اعدامی که در قانون عراق وجود دارد تنها در ادامهٔ محاکمه و استینافی عادلانه، موثق و بی‌طرفانه صادر شود. این موضوع دربارهٔ پرونده‌ای استثنایی همچون این پرونده هم صدق می‌کند».
رئیس سازمان دیدبان حقوق بشر - ریچارد دیکر: «صدام حسین مرتکب تخلفات بی‌شماری از حقوق بشر بود ولی این مسئله توجیه‌کنندهٔ دادن حکم اعدام به وی که مجازاتی ستمگرانه و غیرانسانی است نمی‌باشد.» «تاریخ دربارهٔ محاکمهٔ خدشه‌دار وی در مورد ماجرای دجیل و اعدام وی قضاوت خواهد کرد».

گاه شمار روابط صدام و آمریکا
 

در ذیل خلاصه ای از تاریخچه رابطه صدام و آمریکا و چگونه مسلح شدن صدام به سلاح های شیمیایی و غیره جهت یادآوری آورده می شود:
1- سپتامبر 1980 آغاز حمله عراق به ایران و شروع جنگ بین دو کشور.
2 - فوریه 1982 پرزیدنت ریگان عراق را از لیست کشورهای تروریستی علیرغم مخالفت کنگره آمریکا خارج کرد.
3- دسامبر 1982 شصت هلی کوپتر تدافعی توسط HUGES AIR GRAFT به عراق فرستاده شد.
4 - 1988-1982 وزارت دفاع آمریکا اطلاعات و مشخصات دیپلمات های ایرانی و برنامه های تدوین شده برای حمله به ایران، با ذکر نقاط حساس برای بمباران نقاط مختلف ایران را به طور دائم دراختیار دولت عراق قرار می داد.
5- نوامبر 1983 آمریکا در بیانیه ای اعلام کرد که "دولت آمریکا آنچه لازم است انجام می دهد تا عراق در جنگ با ایران مغلوب نشود".
6- اکتبر 1983 کابینه ریگان به اردن؛ عربستان سعودی، کویت و مصر اجازه داد تا سلاح های آمریکایی مثل هویزر، هلی کوپتر خیکی و بمب افکن به عراق بفرستند، که این عمل خلاف قانون بین المللی کنترل سلاح های صادراتی بود.
7- نوامبر 1983 شعبه بانک ایتالیایی EDL LAVERO در آتلانتا مخفیانه وامی به مبلغ پنج میلیارد دلار به عراق داد تا با آن وسایل لازم برای تهیه موشک های دوربرد، سلاح های هسته ای و شیمیایی خریداری کند.
8- نوامبر 1983 جورج شولتز گزارش می دهد که عراق هر روزه از سلاح های شیمیایی علیه ایران استفاده می کند.
9- دسامبر 1983 رامسفلد با صدام ملاقات کرده و مراتب دوستی آمریکا و پشتیبانی از عراق و ارسال سلاح های جنگی علیه ایران را تضمین می کند.
10- جولای 1984 سیا را به کمک های فنی جهت به کار بردن گازشیمیایی خردل به عراق ارائه می دهد.
11- ژانویه 1986 وزارت دفاع آمریکا تایید می کند که ارسال تکنولوژی که DUAL – USF
شامل انواع کامیون های سنگین، کامپیوتر، آمبولانس و دیگر تکنولوژی های لازم برای استفاده در جنگ را در اختیار عراق قرار داده است.
12- مارچ 1986 آمریکا وانگلیس بیانیه سازمان ملل را در جهت عدم استفاده عراق ازسلاح های شیمیایی در جنگ با ایران را وتو کرده و دست رژیم صدام را برای نابودی کردها، ایرانیان و دیگر مخالفین خود با سلاح های شیمیایی باز می گذارد.
13- می 1986 وزارت بازرگانی آمریکا با ارسال هفتاد نفر متخصص سلاح های شیمیایی به عراق کاربرد بیشتر سلاح های شیمیایی در جنگ را تقویت می کند.
قابل توجه این است که ماده شیمیایی ANTHRAX که بعدها کاربرد آن حتی در آمریکا توسط
گروه های نژادپرست آمریکایی، هر روزه اخبار این کشور و دنیا را تحت الشعاع قرار داده بود، بین سالهای 1986-1985 به میزان بسیار زیاد توسط آمریکا به عراق فرستاده می شود.
14- می 1986 وزارت بازرگانی آمریکا ارسال ماده شیمیایی بوتولین( از باکتری بوتولیسم گرفته می شود) به عراق را مورد تایید قرار می دهد.
15- مارچ 1987 ریگان به کمپانیTOWER COMMISSION اجازه فروش سلاح جنگی به ایران را می دهد که پول آن توسط OLIVIER NORTH به مخالفین حکومت قانونی نیکاراگوئه داده می شود تا در جهت براندازی دولت ساندنیست ها اقدام شود(ایران کنترا)
16- دسامبر 1987 صدام سلاح های شیمیایی علیه مخالفین کرد را به مرحله اجرا در می آورد.
17- در فوریه 1988 صدام رسماً با کردهای مخالف وارد جنگ شده و با استفاده از سلاح های شیمیایی باعث نابودی 100000 نفر شهروند غیرمسلح و 1200 دهکده کردنشین می شود.
18- آپریل 1988 وزارت بازرگانی آمریکا صادرات گاز خردل به عراق را رسماً تایید می کند.
19- آگوست 1988 آتش بس بین ایران و عراق اعلام می گردد.
20- پنج روز پس از امضاء قرارداد آتش بس رژیم صدام با استفاده از سلاح های شیمیایی به شمال عراق حمله کرده و به کشتار فجیعی از کردها دست می زند.
21- سپتامبر 1988 رسماً مقدار بیشتری سلاح شیمیایی BOTULINUMو ANTHRAX به عراق فرستاده می شود.
22- در همین ماه ریچارد مورفی روابط دوستانه بین عراق و آمریکا را به نفع منافع سیاسی و اقتصادی آمریکا اعلام می کند.
23- دسامبر 1988 مبلغ 105 میلیون دلار مواد شیمیایی توسط کمپانی OWCHEMICAL به عراق فروخته می شود.
24- جولای سال 1990 سفیر آمریکا در عراق با صدام ملاقات می کند و به او اطمینان می دهد که پرزیدنت بوش خواهان "روابط بهتر و عمیق تر" با عراق است. خیلی ها بر این باور هستند که این دامی بوده برای صدام که دیگر کم کم به وجودش نیازی نبوده است.
25- آگوست 1990 رژیم صدام کویت را اشغال می کند.
26- جولای 1991 روزنامه فاینشنال تایمز لندن نوشت که کمپانی سینمایی فلوریدا
تولید و ارسال گاز سیانور به عراق در سال های 80 را با کمک فنی سیا انجام داده که این گاز
به مقدار وسیع در جنگ علیه ایرانیان به کار برده شده است.
27- آگوست 1991 رئیس شعبه بانک ایتالیایی آتلانتا برای ارسال وام به عراق جهت تهیه سلاح های جنگی محاکمه و محکوم به 347 فقره کار غیرقانونی می گردد، ولی آمریکا او را متهم کرده و خود را بی تقصیر معرفی می کند.
28- ژوئن 1992 در شبکه ای بی سی گفته می شود که "کابینه بوش به مقدار وسیع رژیم صدام را از نظر مالی، کمک های فنی و تهیه اسلحه های جنگی مورد حمایت قرار داده است.
29- جولای 1994 هنری گونزالز نماینده تگزاس، در مقابل کنگره اعتراف می کند که کابینه بوش با ارسال کمک های مالی و سلاح های شیمیایی، کمک های تکنیکی و وسایل جنگی و تدافعی به عراق، رژیم صدام را حمایت کرده است و احتمال دارد که این وسایل و سلاح های شیمیایی در جنگ خلیج علیه نیروهای آمریکایی استفاده شده باشد. در آگوست 1994
سناتور رایجل از میشیگان درمقابل سنا اعتراف به ارسال محموله های جنگی و تدافعی و
سلاح های شیمیایی به عراق می کند و می گوید بیماری سربازان آمریکایی در جنگ خلیج فارس موسوم به سندرم جنگ خلیج فارس می تواند ناشی از استفاده عراق از این سلاح های شیمیایی باشد.
30- بالاخره در آگوست 2002 کلنل والتر لانگ مامور اطلاعاتی وزارت دفاع در یک مصاحبه با نیویورک تایمز می گوید "استفاده از سلاح های شیمیایی مسئله ما نبود، ما فقط می خواستیم که ایران در جنگ پیروز نشود".
تاریخچه بالا نشان می دهد که آمریکا قانونی و غیرقانونی با ارسال کمک های عدیده به حمایت از رژیم صدام در جنگ هشت ساله ایران و عراق پرداخته و سلاح های شیمیایی مصرفی در این جنگ علیه کردها ، نه تنها توسط آمریکا بلکه متحدین اروپایی او به عراق فرستاده شده است. و اگر در دادگاهی عادلانه صدام به محاکمه کشیده می شد به طور حتم ریشه همه این جنایت ها شناخته شده و به جهانیان اعلام می شد.

منابع تحقیق :
 

باشگاه اندیشه
سایت جامع دفاع مقدس
سایت سازمان تبلیغات اسلامی
ویکی پدیا
جهان نیوز
روزنامه همشهری
روزنامه ابتکار
khabarneghar.blogfa.com
sonycard20.com
hollywoodphoto.webphoto.ir
www.tabnak.com
WWW.IRANIANS4PJ.ORG

/س