معنای اصطلاحی وقف چیست؟

مقدمه:
معنا شناسی مفهوم وقف و امور خیریه در این مطلب برای شما به صورت دقیق و با جزئیات کامل از دید لغوی و اصطلاحی صورت خواهد گرفت.

وقف یکی از پسندیده ترین سنت های موجود در جهان اسلام و یک نوع موتور محرکه برای جامعه اسلامی است که می تواند در برابر سازی سطح اجتماعی افراد مختلف در جامعه نقش ویژه ای را ایفا کند. در لغت وقف دارای معانی و مفهوم های مختلفی است که به آن ها خواهیم پرداخت.

موقوفه، کلمه ای است که از همین ریشه گرفته می شود و منظور از آن در امور خیریه، مال مورد وقف از سمت کسی یا جایی است. در ادامه این مقاله مطالب مهمی در خصوص معناشناسی مفهوم وقف و امور خیریه برای شما بیان می کنیم. با ما تا انتهای مطلب همراه باشید. 
 

معنا شناسی مفهوم وقف و امور خیریه

•  وقف در لغت: در معنای لغوی کلمه وقف به معنای به حالت ایستاده بودن و آرام بودن است و زمانی که میگوییم کسی در جایی وقوف کرده است به این معنا است که در ان مکان ایستاده است.

دست کشیدن، وقفه، توقف و ایست نیز از معانی دیگر و هم ریشه این کلمه هستند. همچنین از دیگر معانی این کلمه می توان به حبس کردن اشاره کرد که در تعریف وقف در برخی از فرهنگ لغت ها، دقیقا به همین واژه اشاره شده است.
کلمه وقف دارای معانی ذکر شده در لغت است. اما در اصطلاح و استفاده ای که امروزه از این کلمه می شود، معانی کامل تری نهفته است. 

•  وقف در معنا: این کلمه در معنا همواره با امور خیریه همراه می شود. به صورتی که وقف و امور خیریه به دلیل معانی و دارا بودن ریشه های معنوی یکسان، به صورت همزمان استفاده می شوند.
در اینجا منظور از وقف، حبس کردن عین مال و منافع حاصل از آن در راه خدا و برای او است. در این معنا قوانین حقوقی خاصی برای این کلمه بیان نمی شود زیرا برای این منظور باید کلمه وقف را در اصطلاح بررسی کرد. 

•  وقف در اصطلاح: در فقه و حقوق این کلمه دارای بار معنایی و حقوقی خاصی است. از نظر فقهی زمانی که از این کلمه استفاده می شود، باید عقد یا قراردادی در میان باشد که به واسطه آن مال یا هر چیز وقف شده به صورت ابدی و همیشگی به همراه منافع آن تسلیم شده باشد.

از نظر حقوقی مال وقف شده شامل هیچگونه ادعایی پس از وقف نمی باشد و از تصرف واقف خارج شده است و او نمی تواند هیچ ادعایی درباره آن داشته باشد. این مال قابل فروش، قابل حصول و یا هر نوع معامله نیست و باید منافع آن به همراه اصل مال که ایستا و ثابت است، در زمینه های مشخصی مورد استفاده قرار بگیرد. 

به صورت کلی و در معناشناسی وقف باید بیان کنیم که دو اصل بسیار مهم وجود دارد. اصل اول ایستایی و ثبوت مال وقفی است که باید در طول زمان های مختلف محافظت شود و اصل دوم نیز رهایی عواید و درآمدهای ناشی از مال است که به صورت کامل مال را تسلیم شده خواهد کرد. 

وقف و امور خیریه دارای معانی یکسانی هستند و هر دو گونه هایی از احسان و نیکوکاری شناخته می شوند اما از نظر فقهی و حقوقی دارای تفاوت هایی با یکدیگر هستند که البته این تفاوت ها از قوانین حاکم بر وقف ناشی می شود. 

 امور خیریه در لغت: این کلمه دارای معنایی مشخص می باشد و به نیکی و احسان اشاره می کند. خیریه از ریشه خود یعنی کلمه خیر به معنای نیکی گرفته شده است.

و معمولا به مکان ها، افراد یا اموری اشاره دارد که مرجع انجام این کارها در زمینه های گوناگون هستند. کلمه خَیِّر نیز از همین ریشه است که به معنای فرد انجام دهنده کار خیر است. 
 

تفاوت های اساسی وقف و امور خیریه و ریشه های مشترک 

یکی از تفاوت های وقف با امور خیریه این است که در خیریه قوانین خاصی وجود ندارد اما در وقف قوانین شرعی و حقوقی فراوانی وجود دارد که این دو را از یکدیگر جدا می کند.

در معنا و مفهوم می توان گفت که وقف خود نوعی از امور خیریه است. خیریه کلمه عامی است که در برگیرنده انواع و اقسام فعالیت هایی است که در سازمان ها و یا توسط افراد در وقف و امور خیریه صورت می گیرد. صدقه، زکات، خمس، کمک به فقرا، وقف و... را همگی می توان جزئی از امور خیریه دانست.

بنابراین می توان گفت که تفاوت بزرگ وقف و امور خیریه در قوانین شرعی، فقهی و حقوقی تعریف شده برای آن ها است. در وقف، اسلام چارچوب مشخصی را برای فرد واقف و مال مورد وقف او مشخص کرده است که البته بعضی از موارد آن با امور خیریه مشترک است.

به این معنا که از نظر شرعی در هر دو، مال باید پاک و حلال باشد و تحت هیچ قراردادی نباشد و در تصرف کامل مالک باشد و البته با رضایت قلبی او واگذار شود. 

همانطور که برای شما بیان شد، حال می دانید که وقف و امور خیریه در ریشه معنایی و عام خود دارای مفاهیم یکسان و مشابهی هستند. هر دو نوعی از خیر و کار نیک هستند که در راه رضای خدا و بدون هیچ توقعی انجام می شوند و باعث می شوند تا جایگاه فرد بخشنده در جامعه و نزد خداوند بالاتر برود. 

البته شما باید بدانید که در سراسر نقاط دنیا، وقف و امور خیریه به عنوان اصلی مهم برای کمک به اقشار ضعیف تر شناخته می شوند و به صورت جدی از سوی دولت ها در حال فرهنگسازی هستند.

شاید تفاوت در کشورهای غیر اسلامی با کشورهای اسلامی همان شکل شرعی وقف و امور خیریه باشد که البته در این موارد نیز از نظر شرعی و قانونی با کشورهای غیر اسلامی مشابهاتی وجود دارد. از جمله تصرف کامل مال توسط مالک، تحت قرارداد نبودن، مشروع بودن و پاک بودن مال و.... مواردی هستند.

که از اصول مشترک این اقدامات هستند. اما می توان گفت در معنا نیز این مفاهیم در جوامع غیر اسلامی و اسلامی هم معنا هستند و اصول مفید و مشترکی هستند که به اعتلای جامعه و حل مشکلات کمک می کنند. 

انواع وقف:
برای وقف، اقسامی ذکر شده است که به طور خلاصه به آن اشاره می‌کنیم:
وقف عام: وقفی است که بر جهات و عناوین عام باشد.

وقف خاص: وقفی است که بر جهت خاص و عنوان خاصی باشد مانند: وقف بر اولاد ذکور و یا وقف بر محل یا فرد خاصی به نحوی که انتفاع از آن خصوصی باشد.

وقف انتفاع: وقفی است که مقصود از آن درآمد مادی نباشد مانند احداث مسجد و حسینیه در زمین ملکی خود و یا زمین مواته.

وقف منفعت: وقفی است که مقصود از آن درآمد مادی است برای هزینه چیز دیگر مثل وقف دکان برای اداره مسجد، مدرسه و یا بیمارستان

اهداف عمومی وقف و آثار آن
وقف ارتباط تنگاتنگی با مصالح عمومی دارد، مخصوصاً در جوامعی که اختلاف طبقاتی در آن زیادی باشد. به وسیله وقف، ثروتمند به فقیر می‌اندیشد و توانا به سراغ ناتوان می‌رود و خیلی از نیازمندیهای عمومی از این راه می‌تواند برطرف شود.

اهداف عمومی که می‌تواند در وقف تحقق پیدا کند، از این دست هستند:
دستگیری مستمندان، کمک به محرومان، سامان دادن زندگی فرودستان، تعدیل اقتصادی، هم سطح کردن زندگی مردمان، نشر علم و دانش، گسترش فرهنگ و آموزش به ویژه آموزش معارف اسلامی و مبانی دینی، احداث و ایجاد مساجد، تکایا، کتابخانه‌ها، مدارس، بیمارستانها، پناهگاهها، مراکز عام المنفعه و اداره آنها، ایجاد و احداث راه‌ها و پل‌ها و…

از جهت دیگر وقف کردن، صفات رذیله مثل حرص و دنیاپرستی را ریشه کن می‌کند و قناعت و نوعدوستی را می‌پروراند، وقف کردن تعاون و کمک‌رسانی افراد را جایگزین کشمکش و فخر فروختن می‌کند. وقف کردن جامعه‌ای پر از عشق و نوعدوستی و فضیلت‌پروری به وجود می‌آورد. سطح فکرها را بالا می‌برد و درآمد موقوفه، تشنگان را سیراب و به مسافران در زیر سایه‌سار نیکی، آرامش و آسایش می‌بخشد.

همان‌طور که مشخص است اهداف وقف، در فقراء و معابد محدود نمی‌شود، بلکه اهداف عمومی مثل ایجاد و اداره مرکز علمی و بیمارستانها و… را هم در پی دارد.

واقف چه کسی است
اولین رکن از ارکان عقد وقف، واقف است. واقف یعنی وقف دهنده. یعنی کسی که مالش را وقف می کند. واقف باید اهلیت قانونی و شرعی بستن قرارداد را داشته باشد که به آن اهلیت انعقاد قرارداد می گویند.

اهلیت انعقاد قرارداد به طور کلی یعنی وقف دهنده باید عاقل باشد و برای بستن قرارداد قصد و رضایت داشته باشد. در ماده 57 قانون مدنی آمده است که واقف باید مالک مالی باش که وقف می کند. بنابراین برای اینکه کسی بتواند مالش را وقف کند باید درای شرایط زیر باشد:

ابتدا مالک آن مال باشد: واقف باید مالک عین و منفعت مال باشد.

از نظر حقوقی صلاحیت این کار را داشته باشد: یعنی از عقل ، بلوغ ، قصد و رضایت برخوردار باشد.

واقف نباید ورشکسته باشد: مطابق قانون، وقف مال از جانب ورشکسته صحیح نمی باشد.


نتیجه:
1- وقف چیست؟
وقف عقدی است که کسی چیزی را از ثروت خود جدا می کند تا در کارهای عام المنفعه از آن استفاده کند که دارای شرایطی است که در متن مقاله توضیح داده شده است.

2- ارکان وقف چیست؟
ارکان وقف عبارتند از واقف و موقوف علیهم و عین موقوفه که بدون این سه عقد وقف امکان پذیر نیست که هر یک به طور کامل در متن مقاله توضیح داده شده است.

3- عین موقوفه چیست؟
عین موقوفه مالی که توسط واقف وقف می شود و مال موقوفه باید 4 ویژگی داشته باشد که در متن مقاله به طور کامب توضیح داده شده است.

منابع:
http://alamdarkomail.blogfa.com/post/2
* این مقاله در تاریخ 1402/2/9 بروز رسانی شده است.