یکی از نیازهای روانی اجتماعی انسان «احساس تعلّق و صمیمیت» در نقطه مقابل انزوا و گوشه گیری است که جوان پس از حل بحران هویت و کسب هویتی منسجم به برقراری روابط صمیمانه و صحیح با افراد دیگر تمایل دارد.[1] کسی که از برقراری ارتباط با افراد و جامعه پرهیز می کند و در خود فرو رفته، از سلامت روانی کافی برخوردار نیست.[2] امام علی (علیه السلام) نیز می فرماید:

«أعجَزُ النّاسِ مَن عَجَزَ عنِ اکتسابِ الإخوانِ، وأعجَزُ مِنهُ مَن ضَیعَ مَن ظَفِرَ بهِ مِنهُم؛[3]

ناتوان ترین مردم کسی است که از به دست آوردن دوستان و برادران ناتوان باشد و ناتوان تر از او کسی است که برادران به دست آورده را از دست بدهد».

..برای تشخیص دوست واقعی می توانید از آزمون شش ستاره کمک بگیرید که اگر کسی که با او رابطه دارید در این آزمون نمره کمتر از چهار می گیرد، رابطه شما ممکن است خیلی محکم و قابل اعتماد نباشد.

علاقه؛ میزان علاقه او به زندگی شما، معیار مهمی است که دوستی او را مشخص می کند. درباره مسأله یا اتفاق مهمی که در زندگی تان جریان دارد برایش حرف بزنید و ببینید آیا تماس می گیرد تا مسأله را پی گیری کند و بفهمد بالأخره چه اتفاقی افتاد.

وفاداری؛ رازی را درباره یک دوست مشترک بگویید و ببینید آیا به گوش او می رسد. دوستان واقعی ارزش اعتماد در روابط را می دانند. فقط، قبل از گفتن راز دوستتان به این شخص، حتماً از خودش اجازه بگیرید.

افتخار؛ دوستان واقعی به موفقیت های شما افتخار می کنند و به پیشرفت هایتان حسادت نمی کنند. ببینید آیا دوست تان فقط زمانی که خبرهای بدی دریافت می کنید پیش تان می آید یا وقتی خبرهای خوبی به دست تان می رسد نیز به شما سر می زند.

صداقت؛ دوست واقعی چیزهایی را که به نفع تان است به شما می گوید، حتی وقتی که می داند ممکن است از دستش ناراحت شوید.

احترام؛ به او بگویید اتفاقی جالب و هیجان انگیز در زندگی تان در حال روی دادن است ولی قطعاً ترجیح می دهید الآن درباره آن صحبت نکنید و ببینید آیا برای گفتن آن شما را تحت فشار قرار می دهد. دوست خوب به خواسته های تان احترام خواهد گذاشت و- فعلًا- به شما فرصت خواهد داد.

فداکاری؛ آیا حاضر است برای خوشحال کردن شما از چیزی دست بکشد؟ آیا لذت و خوشی خودش را فدای رضایت و خشنودی شما خواهد کرد؟![4]

شایسته است در انتخاب دوست بر احساسات لحظه ای و هیجانات اکتفاء نگردد، بلکه با توجه با پرهیز از شتاب زدگی و در نظر گرفتن سرانجام دوستی و آزمودن طرف مقابل در هنگام نیاز، خشم، سفر، در انتخاب دوست دقت کرد.[5]

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در این زمینه می فرماید:

«مَن اتَّخذَ اخاً بَعْدَ حُسنِ الاختیارِ دامَتْ صُحبَتُهُ و تَأکدَّت مَودَّتُهُ، وَ مَنْ اتَّخَذَ اخاً مِنْ غَیرِ اختِبار ألجأهُ الاضطِرارُ الی مُرافَقَةِ الأشرار؛[6]

کسی که پس از یک امتحان خوب، دوستی برگزیند رفاقت و دوستی اش دایمی و مودّتش محکم خواهد بود، و کسی که بدون امتحان و دقت، دوست و برادری برگزیند بیچارگی او را به سوی رفیق شدن با افراد شرور و گمراه گرفتار می سازد».

برخی از ویژگی های دوست خوب عبارتند از:

خردمندی: حضرت علی (علیه السلام) در این زمینه می فرماید:

«أکثَرُ الصَّلاحِ والصَّوابِ فی صُحبَةِ اولِی النُهی والألباب؛[7]

بیشترین صلاح و درستی، در همنشینی با خردمندان وصاحبدلان است».

صداقت و راستگویی: امام باقر (علیه السلام) می فرماید:

«لَا تُقَارِنْ وَ لَا تُوَاخِ أَرْبَعَةً- الْأَحْمَقَ وَ الْبَخِیلَ وَ الْجَبَانَ وَ الْکذَّابَ- أَمَّا الْأَحْمَقُ فَإِنَّهُ یرِیدُ أَنْ ینْفَعَک فَیضُرُّک- وَ أَمَّا الْبَخِیلُ فَإِنَّهُ یأْخُذُ مِنْک وَ لَا یعْطِیک- وَ أَمَّا الْجَبَانُ فَإِنَّهُ یهْرُبُ عَنْک وَ عَنْ وَالِدَیهِ- وَ أَمَّا الْکذَّابُ فَإِنَّهُ یصْدُقُ وَ لَایصَدَّقُ؛[8]

با چهار گروه رفاقت نکن: احمق، بخیل، ترسو و دروغگو. احمق و بی عقل می خواهد به تو سود برساند، ولی صدمه می زند. بخیل و تنگ نظر از تو می ستاند، ولی به تو چیزی نمی دهد. ترسو به هنگام نیاز، نه تنها تو را، بلکه پدر و مادر خود را نیز تنها می گذارد. دروغگو تو را به اشتباه و خطا می اندازد؛ چون اگرچه گاهی راست می گوید ولی قابل اعتماد نیست».

بزرگواری: پیامبر گرامی اسلام حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می فرماید:

«أَسْعَدُ النَّاسِ مَنْ خَالَطَ کرَامَ النَّاسِ؛[9]

خوش بخت ترین مردم، کسی است که با مردمان بزرگوار معاشرت کند».

نیکی و شایستگی: حضرت علی (علیه السلام) می فرماید:

«قَارِنْ أَهْلَ الْخَیرِ تَکنْ مِنْهُمْ وَ بَاینْ أَهْلَ الشَّرِّ تَبِنْ عَنْهُم؛[10]

با نیکان قرین باش تا از آنان باشی و از بدان جدا شو تا از آنها جدا باشی».

وادارنده به اطاعت خدا: حضرت عیسی بن مریم (علیه السلام) به حواریون فرمود:

«تَحَبَّبُوا إِلَی اللَّهِ وَ تَقَرَّبُوا إِلَیهِ- قَالُوا یا رُوحَ اللَّهِ بِمَا ذَا نَتَحَبَّبُ إِلَی اللَّهِ وَ نَتَقَرَّبُ- قَالَ بِبُغْضِ أَهْلِ الْمَعَاصِی وَ الْتَمِسُوا رِضَا اللَّهِ بِسَخَطِهِمْ- قَالُوا یا رُوحَ اللَّهِ فَمَنْ نُجَالِسُ إِذًا- قَالَ مَنْ یذَکرُکمُ اللَّهَ رُؤْیتُهُ وَ یزِیدُ فِی عَمَلِکمْ مَنْطِقُهُ- وَ یرَغِّبُکمْ فِی الْآخِرَةِ عَمَلُه؛[11]

به سوی خدا دوست دارید و نزدیک شوید». حواریین گفتند: ای روح خدا به چه وسیله به خدا نزدیک شویم و دوست بداریم؟ فرمود: به وسیله دشمن داشتن گناهکاران و خوشنودی خدا را با دشمنی آنان به دست آورید عرض کردند: با کی همنشینی کنیم. فرمود: آن که دیدارش شما را به یاد خدا اندازد و سخنش دانش شما را زیاد کند و کردارش شما را مایل به آخرت نماید».

برآورنده نیاز دوست: امام علی (علیه السلام) می فرماید:

«خیرُ إخْوانِک مَن واساک بخیرِهِ، وخیرٌ مِنه مَن أغناک عن غیرِهِ؛[12]

بهترین برادران تو آن کسی است که با مال خویش تو را یاری رساند و بهتر از او کسی است که تو را از دیگری بی نیاز سازد».


دوستی های ممنوع

دوستی با احمق: امام علی (علیه السلام) می فرماید:

«احْذَرِ الأحمَقَ؛ فإنّ مُداراتَهُ تُعَنِّیک، ومُوافَقَتَهُ تُرْدِیک، ومُخالَفَتَهُ تُؤذِیک، وَمُصاحَبَتَهُ وَبالٌ عَلَیک؛[13]

از احمق دوری کن؛ زیرا که مدارا کردن با او، تو را به رنج می افکند وسازگاری با او، تو را هلاک می کند و مخالفت با او، آزارت می دهد و همراهی با او، باعث سختی و گران باری توست».

دوستی با دروغ گو: امام علی (علیه السلام) می فرماید:

«الکذّابُ والمَیتُ سَواءٌ، فإنّ فَضیلَةَ الحَی علَی المَیتِ الثِّقةُ بهِ، فإذا لم یوثَقْ بکلامِهِ بَطَلَت حَیاتُهُ؛[14]

دروغگو و مرده یکسانند؛ زیرا برتری زنده بر مرده، به سبب اعتماد به اوست. پس هر گاه به گفته او اعتماد نشود، حیاتش از بین رفته است».

دوستی با افراد پست و فاسد: امام علی (علیه السلام) می فرماید:

«احذَرْ صَحابَةَ مَن یفِیلُ رَأیهُ وینکرُ عَمَلُهُ؛ فإنَّ الصاحِبَ مُعتَبَرٌ بِصاحِبِهِ؛[15]

از همنشینی با کسی که اندیشه اش، سست و فاسد است و کردارش، زشت و ناپسند، دوری کن؛ زیرا یار، با یار سنجیده می شود».

دوستی با چاپلوس و چرب زبان: امام علی (علیه السلام) می فرماید:

«أَجْهَلُ النَّاسِ الْمُغْتَرُّ بِقَوْلِ مَادِحٍ مُتَمَلِّقٍ یحَسِّنُ لَهُ الْقَبِیحَ وَ یبَغِّضُ إِلَیهِ النَّصِیح؛[16]

نادان ترین مردم کسی است که فریب سخن ستایشگر چاپلوسی را بخورد که زشت را در نظرش زیبا جلوه می دهد و خیرخواه را منفورِ او می سازد».

دوستی با افراد حیله گر و روباه صفت: امام صادق (علیه السلام) می فرماید:

«إنَّ الذینَ تَراهُم لَک أصدِقاءَ إذا بَلَوتَهُم وَجَدتَهُم علی طَبَقاتٍ شَتّی: فمِنهُم کالأسَدِ فی عِظَمِ الأکلِ وشِدَّةِ الصَّولَةِ، ومِنهُم کالذِّئبِ فی المَضَرَّةِ، ومِنهُم کالکلبِ فی البَصبَصَةِ، ومِنهُم کالثَّعلَبِ فی الرَّوَغانِ والسَّرِقَةِ، صُوَرُهُم مُختَلِفَةٌ والحِرفَةُ واحِدَةٌ، ما تَصنَعُ غدا إذا تُرِکتَ فَردا وَحیدا لا أهلَ لک ولا وَلَدَ، إلّا اللّه رَبَّ العالَمِینَ؟؛[17]

کسانی را که دوست می شماری، اگر امتحانش کنی می بینی که چند طبقه اند: بعضی از آنان مانند شیر، پُر خور و درنده خویند، برخی مانند گرگ، زیان بارند، برخی مانند سگ دم می جنبانند (چاپلوس اند)، برخی مانند روباه، حیله گر و دزدند، شکل هایشان مختلف است، اما کارشان یکی است. فردای قیامت که یکه و تنها مانی و تو را نه زنی باشد و نه فرزندی، جز خداوند، آن پروردگار جهانیان، چه خواهی کرد؟».


پی نوشت ها:
[1] . ناصر بى‏ریا و دیگران، روان‏ شناسى رشد(2): با نگرش به منابع اسلامى، ص 783.
[2] . سوسن سیف و دیگران، روان‏ شناسى رشد(1)، ص 118.
[3] . محمد محمدى رى‏شهرى، میزان الحکمه، ج 1، ص 69، ح 166.
[4] . دیوید جى. لیبرمن، ذهن توانمند، ترجمه حمید شمسى‏پور، ص 15.
[5] . براى مطالعه بیشتر ر. ک: روش دوست‏یابى، محمد الحیدرى، ترجمه سید محمد صادق عارف، مشهد: آستان قدس رضوى، چاپ سوّم، 1388.
[6] . جمال‏الدین خوانسارى، شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم، ج 7، ص 360، ش 8921 و 8923.
[7] . محمد محمدى رى‏شهرى، میزان الحکمه، ج 6، ص 192، ح 10393.
[8] . محمّدباقر مجلسى، بحارالأنوار، ج 71، ص 192، ح 8.
[9] . همان، ج 1، ص 202، ح 1314.
[10] . همان، ج 71، ص 188، ح 16.
[11] . همان، ج 74، ص 149، ح 60.
[12] . محمّد محمّدى رى شهرى، میزان الحکمه، ج 1، ص 87، ح 278.
[13] . همان، ج 3، ص 231، ح 4574.
[14] . همان، ج 10، ص 72، ح 17571.
[15] . همان، ج 6، ص 196، ح 10411.
[16] . عبد الواحد تمیمى آمدى، غرر الحکم و درر الکلم، ص 74، ش 1137.
[17] . محمّد محمّدى رى‏شهرى، میزان الحکمه، ج 6، ص 210، ح 10488.

منبع: حوزه نت