مقدمه

با یاری خداوند طی چند بخش به ارتباط حقوق بین الملل با اسلام و تطبیق آنها خواهم پرداخت.

لازم به یاد آوری است به جهت امر تطبیق بین 2 علم لازم است که به هر 2 علم در حیطه موضوع در حال تشریح آگاهی کاملی داشته باشیم در تطبیق بین اسلام و حقوق بین الملل لازم است تا هم به ابعاد حکومتی اسلام و هم سیستم حقوق بین الملل آشنا باشیم .

یکی از معظلات امروز این تطبیق این هست که متاسفانه افراد فقط آگاهی فقهی و اسلامی دارند و با برداشت های نادرستی که از مسائل حقوق بین الملل دارند به سمت شرح و بسط این دو علم و ارتباطشان و نقطه نظرات متقابل می پردازند.

قابل توجه است که اصلا این جملات در راستای حمایت از اصول بین الملل نیست بلکه در بیان یک معضل علمی است که باعث شده است تا با انجام مقایسه های ناصحیح  نتایج غیر مطلوب و غیر مرتبط بگیریم.

در این مقاله به حد وسع و توان به ابعاد تطبیقی این 2علم در چند بخش خواهیم پرداخت


ظهور اسلام

اسلام در برهه‌ای از زمان و در مکانی به ظهور رسید که جزیرةالعرب گرفتار رفتارهای شرم‌آور و غضبناک قومی و سرشار از عادات و رسوم برگرفته از جهل و نادانی بود البته این امر مختص به این نقطه جغرافیایی نبود بلکه جهان مملو از خصم و دشمنی و عداوت بود سخنان حضرت امیر( علیه السلام)  درباب توصیف حال آن روز جهان بسیار شگفت آور است ایشان می‌فرماید:

پیامبر را در زمانی فرستاد که رشته رسالت منقطع و خواب غفلت ملت‌ها طولانی و فتنه‌ها جدی و امور حیات از هم گسیخته و آتش جنگ‌ها شعله‌ور بود نور دنیا و در کسوف و دنیا با ظهور چهره فریبنده در حال خودنمایی برگ‌های درخت زندگی زرد ناامیدی از بارور شدن شجره حیات بر دل‌ها و شیر و آب زندگی فروکش کرده بود زمانی که نشانه‌های هدایت کهنه علائم گمراهی نمایان بود دنیا و اهلش روی زشت نموده و نسبت به خواهنده اش عبوس بود میوه‌اش فتنه غذایش مردار جامعه زیرش ترس و جامعه رویش شمشیر بود.(1)

حضرت رسول در سال 570 میلادی متولد گردید و با بررسی‌های تاریخی بین 570 میلادی تا 610 میلادی با وضع اسف‌بار و آشفته‌ای در اوضاع آن زمان جهان روبه رومی شویم.

در این دوران اسلام به ظهور رسید و پیامبر ندای الهی سر داد و همه را به اتحاد و یکتا پرستی دعوت نمود با نیم نگاهی به عملکرد حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) متوجه می‌شویم که ایشان اساساً یک شخصیت با نگاه بین‌المللی بود اطرافیان نزدیک ایشان هرکدام از یک قوم و نژاد و ملیت بودن صهیب از روم، سلمان از ایران، بلال از حبشه،  طباب از نبط و علی (علیه السلام) هم از عرب.

 اسلام یک جهان عظیم یکپارچه بود که به صورت مداوم مردم را به دوری جستن از تفاخر، نژادپرستی و تعصبات قومی دعوت می کرد.

قرآن به عنوان مهم‌ترین دستاورد و رهاورد اسلام مکرر و متعدد به این امور اشاره می کند شاخصش در آیه شریفه 13 سوره مبارکه حجرات است: "اى مردم، ما شما را از مرد و زنى آفریدیم، و شما را ملّت ملّت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایى متقابل حاصل کنید. در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست. بى‌تردید، خداوند داناى آگاه است."(2) این امر تبیین می‌شود و در این آیه ابتدا تفاوت مذکر و مؤنث و سپس رنگ و نژاد مطرح می‌شود و این‌ که این‌ها هیچ کدام به دلیل تبعیض و برتری اینگونه خلق نشده‌اند بلکه دلیل روشن دیگری دارد که در آیه ذکر می‌شود ودر نهایت برتری از آن متقین است.

شاید بیراه نباشد که به‌جهت عدم سوءبرداشت توجه شود که فرد متقی دارای صفات و ویژگی‌هایی است که هرگز برتری او را به سمت نقض عدالت و ایجاد نگاه تبعیض آلود به دیگران سوق نمی‌دهد وگرنه او خود بر همین یک دلیل از تقوا ساقط می شود. در زمان بعثت حضرت خاتم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هیچ حکومتی و دولتی حاضر به مذاکره با دیگر دول نبود شاید گزاف نباشد که بگوییم حکومت‌ها همدیگر را قائل به ارزش ارتباط هم نمی‌دانستند و فقط رابطه‌ ی بین آن‌ها جنگ و خون‌ریزی بود.


پیدایش حقوق بین الملل

هرچند که نویسندگان و حقوقدانان غربی حقوق بین‌الملل را ساخته و پرداخته خویش معرفی می کنند اما تاریخ گواه دیگری دارد و ما با مراجعه به تاریخ تمدن اسلامی به بطلان توصیفات اینان پی می‌بریم.

باید اذعان داشت که هیچ دینی مانند دین اسلام نگاه و عملکرد بین‌المللی نداشته است دینی مثل مسیحیت در زمان بعثت حضرت مسیح (علیه‌السلام) فاقد حکومتی با رویکرد مسیحی بود و حضرت مسیح هرگز امکان ایجاد یک حکومت الهی نداشت یهودیان هم که حکومت سیاسی داشتند دیگر حکومت‌ها را قابل ارتباط و ارزش نمی‌دانستند و فقط به سامان دادن و رتق و فتق امور خود مشغول بودند و نه تنها علاقمندی به برقراری ارتباط نداشتند بلکه حکمرانان خود را از این امر بر حذر می‌داشتند.

در عهد قدیم رومی‌ها و یونانیان بیش از دولت‌های دیگر با سایر ملل در ارتباط بودند و مقدماتی برای آن وضع نموده‌اند علت عدم اهتمام در وضع حقوق بین‌الملل به این خاطر بود که رومی ها و یونانیان دیگر ملل را هم شان و هم‌وزن خود نمی‌دانستند تا حقوقی را برای آن‌ها قائل شده و به آنان احترام بگذارند، یونانیان قدیم غیر یونانیان را انسان نمی‌دانسته‌اند و آن ها را فاقد اعتبار قلمداد می‌نمودند و آنان را بربر و وحشی می‌خواندند.

رومی‌ها علاوه بر قانون مدنی برای ملت خود مقدماتی برای شهرها و مناطق تحت استعمار خویش وضع نموده‌اند که آن را ((قانون اقوام)) نامیده‌اند.(3)

همان طور که سابقاً مرقوم شد پیامبر یک شخصیت بین‌المللی و با نگاهی جهانی بود به همین دلیل شما می‌بینید که ایشان به کشورهای دیگر سفیر می‌فرستد و آن‌ها را به ایجاد ارتباط و به سمت سعادت ابدی دعوت می‌کند و از آن‌ها می‌خواهد تا به اسلام رو بیاورند همان‌طورکه همه می‌دانیم نمی‌شود به عقیده ای و مکتبی معتقد شد مگر آنکه درباره آن تحقیق کرد و به یقین رسید می‌‌توان به‌ صراحت گفت پیامبر پادشاهان را به مذاکره فراخواند و این به‌معنای گشاده‌رویی و خواهان ارتباط با دیگر حکومت‌هاست درپایان جهت گواه عرایض و حسن ختام بخش‌هایی از فرمایشات امام امت رحمه الله علیه را مرور می کنیم:

ما باید همانگونه که در زمان صدر اسلام پیامبر سفیر به این طرف و آن طرف می‌فرستادند که روابط درست کنند عمل کنیم و نمی‌توانیم بنشینیم و بگوییم که با دولت‌ها چه کار داری این بر خلاف شرع و عقل است و ما باید با همه دولت‌ها رابطه داشته باشیم منتها چند تا استثنا می شود که الان هم با آن‌ها رابطه نداریم اما این معنایی که با هیچ دولتی نباید رابطه داشته باشیم هیچ عقلی و هیچ انسانی آن را نمی‌پذیرد چون معنایش شکست خوردن و فنا و مدون شدن است تا آخر و ما باید با دولت‌ها و ملت‌ها رابطه پیدا کنیم.

و آن‌ها را که می‌توانیم با همین روابط ارشاد کنیم و آن و عوض آن هایی که نمی‌توانیم شاهدشان بکنین سیلی نخوریم  در این مرحله نسبت به نگاه اسلام به حقوق و روابط بین‌الملل پرداخت و در قسمت و دیگ وارد تعاریف و ماهیت حقوق بین‌الملل تطبیق اسلام خواهد شد.(4)


پی نوشت:
(1): نهج البلاغه، ترجمه استادمحمددشتی، خطبه89
(2): یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَىٰ وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ
(3): دکتر رحیمی، محمدرضا، حقوق بیگانگان، نشردادگستر، 1393، صفحه 27
(4): صحیفه نور، جلد19، صفحه73