عامل به خیر بودن پدر و مادر بهترین روش تربیتی فرزندان

انسان وقتی چیزی را با چشم می بیند تاثیر آن بیشتر از آن مطلبی است که با گوش شنیده است. این تفاوت هم از جهت درک مطلب است و هم از جهت تاثیرگذاری.

واعظ، سخنران و معلم تربیتی پس از آنکه وعظ و نصیحت نمود، شنونده به رفتار و عمل او توجه می کند و درصدد مقایسه بین گفتار و رفتار او بر می آید و انتظار دارد که او به سخنان خود عمل کند.

اگر شنونده او را عامل به مواعظ و نصایح بیابد، تاثیر بسزایی می تواند بر شنونده داشته باشد، اما اگر ببیند که خود گوینده حداقل به گفته های خودش هم عمل نمی کند، آن گاه نه تنها اثر مثبت ندارد بلکه تاثیر منفی نیز بر شنونده می گذارد.

سیره اهل بیت (علیهم السلام) سرشار از تربیت عملی است. آن بزرگواران در موارد متعدد با رفتار و عمل خویش، مردم را تربیت می کردند. قرآن کریم نبی اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلّم) را به عنوان اسوه و نمونه عمل معرفی می کند: "لَّقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّـهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن کَانَ یَرْجُو اللَّـهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّـهَ کَثِیراً"، "مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‌کنند". (۱)

"به راستى اگر پیامبر ص در زندگى ما، اسوه باشد، در ایمان و توکلش، در اخلاص و شجاعتش، در نظم و نظافتش، و در زهد و تقوایش، به کلى برنامه‌هاى زندگى ما دگرگون خواهد شد و نور و روشنایى سراسر زندگى ما را فرا خواهد گرفت". (۲)

حضرت امیرالمومنین على (علیه السلام) مى‌فرمایند:  "أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی وَاللَّهِ مَا أَحُثُّکُمْ عَلَى طَاعَةٍ إِلَّاأَسْبِقُکُمْ إِلَیْهَا وَلَا أَنْهَاکُمْ عَنْ مَعْصِیَةٍ إِلَّا وَأَتَنَاهَى قَبْلَکُمْ عَنْهَا"، "اى مردم به خدا سوگند من شما را به هیچ طاعتى ترغیب نمى‌کنم مگر این‌که خودم پیش از شما به آن عمل مى‌نمایم و شما را از هیچ معصیتى باز نمى‌دارم مگر این‌که خودم پیش از شما از آن دورى مى‌جویم". (۳)

وقتی پدر و مادر می خواهند فرزندان خود را براساس آموزه های دینی تربیت کنند، این نشانگر آن است که والدین علاقه مند به دین هستند. علاقه مندی به دین نکته کاملاً مثبت و ارزشمندی است، اما این علاقه مندی نباید در همین حد باقی بماند بلکه باید به صورت عمل و رفتار نیز محقق شود تا پدر و مادر برای فرزندان سرمشق و الگو قرار گیرند. زیرا اگر پدر و مادر به معارف دینی علاقه مند هستند باید ابتدا خود آنان عمل کنند و این علاقه مندی را از طریق عمل خود به فرزندانشان منتقل کنند. پس والدین تربیت عملی و عمل به آموزه های دینی را باید از خود شروع کنند نه از فرزندانشان و آنها را باید با عمل خود تربیت کنند نه تنها با زبان خود.

حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) می فرمایند: "مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً فَلْیَبْدَأْ بِتَعْلِیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیمِ غَیْرِهِ، وَلْیَکُنْ تَأْدِیبُهُ بِسِیرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِیبِهِ بِلِسَانِهِ; وَمُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَمُؤَدِّبُهَا أَحَقُّ بِالاِجْلاَلِ مِنْ مُعَلِّمِ النَّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِمْ"، "هر کس خود را پیشواى مردم قرار دهد، باید پیش از آموزش دادن مردم، از یاد دادن به خود آغاز کند ، و باید پیش از تربیت زبانى، با رفتارش تربیت کند و آموزگار و مربّى خود، بیش از آموزگار و مربّى مردم، شایسته احترام است". (۴)

وقتی فرزندان ببینند که والدین نماز را اول وقت بجا می آورند، هر روز به تلاوت قرآن می پردازند، به فقراء صدقه می دهند، به وعده خود عمل می کنند، دروغ اصلاً در سخن آنان وجود ندارد و همیشه راستگویی از آنان دیده شده است، در برابر نعمت های الهی شکر می کنند و بر مصیبت ها و سختی ها صبر و استقامت می نمایند و بسیاری از اعمال نیک و کارهای پسندیده دیگر، هنگامی که فرزندان از پدر و مادر این گونه رفتار را مشاهده می کنند، تاثیر این رفتار در دل آنها عمیق تر و راسخ تر خواهد بود، به صورتی که این اعمال خوب برای آنان به شکل الگو، سرمشق و سبک زندگی اسلامی در می آید و در دوران جوانی اگر آنان از دیگران رفتار خلاف رفتار والدین خود ببینند به آن رفتارِ نادرست، واکنش نشان داده امر به معروف و نهی از منکر خواهند کرد، و اگر این امر و نهی برای آنان امکان پذیر نباشد، حداقل در دل خود احساس انزجار و رنجیدگی خواهند کرد.

حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) می فرمایند: "کونوا دُعاةً لِلنّاسِ بِغَیرِ ألسِنَتِکُم، لِیَرَوا مِنکُمُ الوَرَعَ وَالاِجتِهادَ وَالصَّلاةَ وَالخَیرَ، فَإِنَّ ذلِکَ داعِیَةٌ"، "مردم را با غیر زبان خود [به مذهب خویش] دعوت کنید، تا ورع و سخت کوشى [در عمل و عبادت] و نماز و خوبى را از شما ببینند؛ زیرا اینها، [خود بهترین] مبلّغند". (۵)

وقتی مادر حجاب و پوشش اسلامی را رعایت کند، دختر از همان کودکی با حجاب آشنا می شود و دوست دارد خودش نیز روسری و چادر بپوشد. وقتی حجاب بر او واجب خواهد شد آن وقت کاملاً پوشش و حجاب را با تمام شرایط شرعی آن رعایت خواهد کرد.

هنگامی که پسر می بیند که پدر چشم چرانی نمی کند و سرشار از حیا و عفت است طبیعتاً وقتی خودش بزرگ شد براساس آن حیایی که از پدر آموخته است شخص باحیا و باغیرتی خواهد بود. بنابراین رفتار و عمل والدین در تربیت فرزندان نقش اساسی دارد و آینده فرزندان طبق رفتار پدر و مادر شکل می گیرد.

اگر پدر و مادر به فرزندان دستور به انجام کارهای خوب بدهند اما خودشان به سخن خودشان عمل نکنند، سخنشان تاثیر خاصی بر فرزندان نخواهد داشت و نتیجه اش چیزی جز داد و فریاد کشیدن و سروصدا نخواهد بود. لذا اگر در خانه ای سروصداها و فریاد کشیدن ها زیاد شود باید دقت کرد که مگر امکان دارد فرزندان در چنین فضایی خوب تربیت شوند و در آینده زندگی سالم و پرنشاطی داشته باشند که اخلاق اسلامی در آن رعایت شود؟

بنابراین تربیت عملی والدین پایه های زندگی دینی فرزندان را در آینده استوار می گرداند و اگر همه والدین در تربیت فرزندان پایه و اساس را تربیت عملی قرار دهند، فردا شاهد جامعه ای خواهیم بود که زندگی جوانان آراسته به فضایل اخلاقی و آموزه های اسلامی خواهد بود.
 

نویسنده: حسن جوادی