آشنایی با پمپ درد و استفاده از آن بعد از سزارین

این روزها، درد زایمان طبیعی و ترس از آن باعث شده که هر روز بر تعداد کسانی که سزارین را انتخاب می‌کنند افزوده شود. زمانی سزارین به‌ عنوان یک روش زایمان در شرایط خاص مطرح بود اما به مرور جای خود را در کنار زایمان طبیعی باز کرد.

اگرچه در این روش فرد برخلاف زایمان طبیعی دردی را قبل و حین زایمان تجربه نمی‌کند اما؛ بعد از جراحی به واسطه زخمی که از تیغ جراحی برداشته چند روزی را با درد می‌گذراند. شاید همین باعث می‌شود که برخی به این فکر کنند که اگر زایمان طبیعی درد دارد، سزارین هم با درد همراه است و چه بهتر که برای حفظ سلامت بیشتر فرد و فرزندشان زایمان طبیعی را تجربه کنند.

با پیشرفت علم، همه دردها پشت‌سر گذاشته شده‌اند. این روزها دستگاهی به‌نام "پمپ درد" در بیمارستان‌ها وجود دارد که برای تسکین دردهای پس از جراحی ساخته شده که در عمل سزارین هم بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پمپ درد چیست؟

دستگاه پمپ درد یا PCA یا (Patient-Controlled Analgesia) دستگاهی است برای کنترل درد بیمار از طریق استفاده از یک پمپ تزریق پرتابل (یعنی به خاطر جمع و جور بودن و سبک بودن به آسانی برای بیمار قابل حمل است) که این پمپ دارای یک دکمه (دکمه بلوس) است و این دکمه در اختیار بیمار می باشد و می‌توان از انواع داروها در آن استفاده کرد.
 
 بعد از عمل جراحی، این دستگاه توسط پزشک متخصص بیهوشی و براساس وضعیت و نیاز واقعی بیمار طوری تنظیم می‌شود که هر چند دقیقه یک‌بار دوز مشخصی از داروی مسکن را به بدن بیمار وارد کند. زمان مشخصی نیز برای دستگاه تعیین و در راس زمان داده شده به دستگاه، دارو به شکل قطره داخل خون تزریق می‌شود. در استفاده از این پمپ نیازی نیست که پرستار هر چند ساعت یک‌بار دارو برای بیمار تزریق کند؛ خود دستگاه این کار را انجام خواهد داد. 

 در برخی موارد پمپی در دست بیمار قرار می‌گیرد و دکمه‌ای روی آن وجود دارد که اگر بیمار احساس درد داشته باشد آن را فشار می‌دهد تا یک دوز از دارو توسط دستگاه وارد بدنش شود. البته به این شکل نیست که بیمار هرقدر می‌خواهد پمپ را فشار بدهد و مسکن دریافت کند. حداکثر مقدار مجاز دارو که بیمار می‌تواند آن را دریافت کند، توسط متخصص تنظیم می‌شود که بیش از آن وارد بدن بیمار نشود. بنابراین همه چیز تحت کنترل و نظارت پزشک خواهد بود و تنظیم شده است. در موارد دیگر پمپ در دست بیمار نخواهد بود و براساس تنظیماتی که انجام شده به‌طور خودکار دارو از پمپ آزاد شده و به بدن بیمار وارد خواهد شد.

 در اصل روش کار این پمپ به این صورت است که علاوه بر این که می‌تواند به طور پیوسته و تدریجی (حتی با مقادیر بسیار کم مثل 0.1 سی سی) دارو را تزریق کند این قابلیت را دارد که موقعی که بیمار احساس درد جدیدی پیدا کرد آن دکمه را فشار دهد و پمپ یک دوز (مقدار) اضافه از پیش تعیین شده توسط پزشک را به بیمار تزریق کند.

در ضمن این دکمه یک زمان قفل دارد که قابل تنظیم است روی زمان‌هایی مثل 15 و 30 و 60 دقیقه . بدین معنی که اگر زمان قفل دکمه 15 دقیقه باشد وقتی که بیمار دکمه را فشار می دهد تا 15 دقیقه بعد دکمه عمل نمی کند.  

این زمان قفل برای جلوگیری از Overdose  شدن بیمار طراحی شده است. هر چند از لحاظ Psychology (روانشناسی) نیازی به توضیح زمان قفل دستگاه به بیمار نیست و بهتر است به بیمار فقط گفته شود که هر موقع احساس درد داشت از آن دکمه استفاده کند.

بدین ترتیب بیمار درد خود را تحت کنترل دارد بدون اینکه نیاز به مراقبت خاص پرستاری داشته باشد. حدود 15 سال است که در بیمارستان‌های سراسر دنیا از این روش برای کنترل درد بیماران استفاده می شود.

عملکرد پمپ درد

به طور خلاصه مورفین داروی طلایی و منحصر به فرد برای استفاده در  PCA وریدی می‌باشد. (مثلا 20 میلی گرم در یک پمپ 100 سی سی با سرعت تزریق 4 سی سی در ساعت و بلوس 1 میلی لیتر در هر 15 دقیقه ... بنابراین بین 0.8 تا 1.6 میلی گرم مورفین در ساعت تزریق می‌شود.)

انواع روش‌های تجویز داروی ضد درد توسط پمپ PCA از راه‌های زیر می‌باشد:

وریدی (IV)

اپیدورال (Epidural)

زیر جلدی( Subcutaneous)

منطقه ای (Regional)

انواع پمپ‌های PCA یا پمپ درد

پمپ الکترونیکی: خود دستگاه الکترونیکی یکبار مصرف نیست ولی ست تزریق مخصوص به خودش دارد که برای هر بیمار باید تعویض گردد.

پمپ یکبار مصرف مکانیکی: کل سیستم یکبار مصرف است.

پمپ تزریق PCA یا پمپ درد چه مزایایی دارد؟

 برای بیمار

کاهش مصرف داروهای ضد درد برای هر بیمار و در نتیجه کاهش ریسک مشکلات سیستمیک برای اعضای بدن.

کاستناز زمان درخواست دارو تا زمان تزریق دارو.

بی دردی بهتر قبلاز شروع درد.

عدم نیاز به تزریق دردناک.

الگوی بهتر خواب.

عملکرد بهتر ریوی بعد از عمل و عوارض کمتر تنفسی.

ترخیص سریعتر بیماران وکاهش زمان بستری بیمارانو در نتیجه کاهش هزینه های درمانی.

 برای بیمارستان

افزایش نرخ رضایتمندی بیماران

کاهش هزینه‌های آشکار و پنهان

درآمد زایی ناشی از فروش پمپ به بیمار

جلوگیری از سوء استفاده‌های احتمالی از داروهای مخدر (دارو از همان ابتدا از اتاق عمل داخل کیسه دستگاه ریخته می‌شود و قابل قفل شدن می‌باشد در نتیجه پزشک می‌تواند مطمئن باشد که دارو دقیقا به میزان تعیین شده به بیمار می‌رسد.)

 برای متخصص بیهوشی

انجام وظیفه کنترل درد بیمار به بهترین شکل ممکن طبق یک سیستم نظامند و در نتیجه رضایتمندی بیمار او.

درآمدزایی

برای جراح

افزایش رضایتمندی  بیمار از عمل جراحی به علت بیشتر شدن کیفیت جراحی و آرامش بیمار.

مزایای پمپ‌های پی سی ای یکبار مصرف در مقایسه با انواع الکترونیکی

کمتر بودن خطر  Overdose شدن بیمار: چون نیاز به تنظیم خاصی ندارند و هر پمپ تنظیم ثابت دارد احتمال اشتباه انسانی (که از مهم ترین عوامل خطا در PCA  و ایجاد مورتالیتی و موربیدیتی (مرگ و میر) در آن‌ها حذف شده است. درحالی که تنظیم و راه اندازی پمپ‌های الکترونیکی نیاز به پرسنل آموزش دیده و دبل چک کردن ( بازبینی دوباره تنظیمات ) دستگاه قبل از هر بار وصل کردن دستگاه به بیمار دارد.

کمتر بودن زمان راه اندازی و نصب پمپ: زبرا نیاز به تنظیمات پیچیده و وصل کردن ست تزریق مجزا ندارد. 

عدم نیاز به آموزش پرسنل مخصوص برای کار با دستگاه: نوع یکبار مصرف این پمپ‌ها بر خلاف دستگاه الکترونیکی طراحی و عملکرد بسیار ساده ای دارند. 

سبک‌تر بودن و راحتی بیشتر برای بیمار: نوع یکبار مصرف جمع و جور تر و سبک تر است و بیمار به راحتی می‌تواند با آن راه برود. تجربه ثابت کرده است که بیماران با پمپ‌های یکبار مصرف راحت تر هستند و آن را بیشتر دوست دارند. 

عدم نیاز به باطری یا برق: دستگاه‌های الکترونیکی برای هر بیمار باید 4 عدد باطری تغذیه شوند یا به برق وصل شوند که همین مساله هم کار با دستگاه را مشکل می‌کند و هم گاهی حین کار (مخصوصا برای بیمارانی که دستگاه طولانی مدت به آن‌ها متصل است) باطری تمام می‌کنند و باعث به زحمت انداختن پرسنل می‌شوند. 

عدم نیاز به سرمایه گذاری اولیه برای خرید دستگاه الکترونیکی 

نداشتن هزینه‌های نگهداری و تعمیرات  

کمتر بودن ریسک‌های عفونتی برای بیماران و پرسنل: خود دستگاه الکترونیکی Reusable  است و از این بیمار به آن بیمار دائما عوض می شود و دائما از اتاق عمل بهبخش و بالعکس جابجا می‌شود. پس دستگاه دائما آلوده می‌شود و نیاز به تمیز کردن دارد. 

قیمت مناسب تر: قیمت تمام شده نوع یکبار مصرف با در نظر گرفتن هزینه‌هایی مثل: سرمایه گذاری اولیه + تعمیرات + آموزش پرسنل +انرژی پرسنل+ تمیزکردن + ریسک کمتر برای بیمار و ... بسیار کمتر از نوع الکترونیکی می‌باشد.

آیا استفاده از پمپ درد تایید شده است؟

پزشکان بر این باور هستند که شایسته نیست هیچ انسانی در دنیا درد بکشد؛ این یک دستورالعمل کلاسیک است و به بقراط بر می‌گردد. به لحاظ انسانی و حقوق بشر وقتی می‌توان درد را تسکین داد، نباید از آن فروگذار کرده و بیمار نباید آن را تحمل کند. علم پزشکی و تیم درمان موظف است با بهترین داروها و دستگاه‌های روز، درد بیمار را تسکین دهد؛ به‌شرط آنکه بدون عارضه باشد.
 
بر‌اساس همین اصل انسانی است که پمپ درد ساخته شده تا بتواند درد بیمار را بدون عارضه کاهش دهد. پزشکان به بیماران توصیه می‌کنند که اگر به لحاظ اقتصادی مشکلی ندارند از این دستگاه استفاده کنند. در غیر این‌صورت می‌توان با هزینه‌های کمتر کاری معادل همین پمپ‌های درد انجام داد؛ یعنی استفاده از شیاف‌های مسکن و تزریق‌های عضلانی. در حال حاضر این دستگاه در مراکز خصوصی وجود دارد و زمانی برای بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرد که از قبل آن را انتخاب کرده باشد زیرا ممکن است کسی تمایل نداشته باشد از پمپ درد ‌استفاده کند. 

چه زمانی می‌توان از پمپ درد استفاده نمود؟

پمپ درد یک نوع است اما می‌توان نوع و دوز دارو را متناسب با وضعیت بیمار تغییر داد، بنابراین انواع و اقسام این پمپ وجود دارد که کاربردهای خاص خود را دارد. از این دستگاه فقط برای 24ساعت پس از عمل جراحی که میزان درد بالاست استفاده می‌شود، زیرا پس از این زمان بیمار می‌تواند مسکن‌ها را به شکل خوراکی مصرف کند و نیازی به تزریق مکرر نیست. ممکن است پمپ درد پس از بیهوشی بیمار و قبل از جراحی به بیمار وصل شود. در روش بعدی ممکن است پس از اتمام جراحی و قبل از به‌هوش آمدن بیمار پمپ درد را به بیمار وصل می‌کنند. در هر دوی این روش‌ها بیمار پس از جراحی و زمانی که به‌هوش می‌آید، دردی احساس نخواهد کرد.

عوارض استفاده از پمپ درد یا PCA

 به طور کلی PCA (پی سی ای) صرفا یک روش تجویز دارو می‌باشد پس اساسا عوارضی ندارد. عوارض احتمالی  ناشی از داروهای مخدر و غیر مخدر که در این روش برای کنترل درد به کار می‌روند را باید ناشی از خاصیت داروها دانست. ولی با توجه به اینکه داروهای مخدر برای تزریق، تحت کنترل دستگاه هستند به منظور ایمنی عملکرد صحیح دستگاه‌ها باید از کیفیت و تاییدیه‌های فنی معتبر آن‌ها اطمینان حاصل کرد. در ضمن برای کسب بهترین نتیجه از اجرای روش پی سی ای بایستی تیم متخصص سرویس کنترل درد آموزش‌های لازم را درباره روش و تجهیزات آن دیده باشند.

اینکه پمپ درد عوارضی دارد یا نه، بستگی به این دارد که چه دارویی در آن استفاده می‌شود. پزشک می‌تواند از داروهای بدون عارضه استفاده کند، ممکن است در مواردی هم از داروهای مسکن قوی و مخدر استفاده شود که در هر دوی این موارد عوارض به‌وجود آمده ربطی به دستگاه ندارد و مربوط به نوع و دوز داروهاست. چند نوع داروی پمپ درد استفاده می‌شود که یکی از آنها داروهای ضدالتهاب غیرکورتونی است.
 
نوع دیگر داروها، مسکن‌های مخدر است که انواع پمپ برحسب نوع و دوز مخدرها متفاوت است. داروی بعدی هم داروی ضدتهوع است چون دارو مستقیما وارد خون می‌شود.

در تجویزهای غیر از پمپ، دارو را داخل عضله تزریق می‌کنند اما در پمپ، مسکن مستقیما وارد خون می‌شود؛ بنابراین برای پیشگیری از تهوع، از این داروها هم استفاده می‌شود. مسکن‌های مخدر و ضدالتهاب‌های غیرکورتونی، انواع و اقسام گوناگونی دارند که دایره انتخاب پزشک بسیار گسترده است.

عوارض پمپ درد برای نوزادان

درباره عمل سزارین از آنجا که قرار است مادر، شیردهی به نوزاد را انجام دهد، باید حتما به نوع و دوز داروهایی که تجویز می‌شود توجه داشت. یعنی حتما از داروها و دوزی استفاده شود که در شیر ترشح نشود و روی نوزاد تاثیر نداشته باشد. بنابراین پمپ‌هایی که بعد از سزارین استفاده می‌شود به لحاظ دارو متفاوت از سایر جراحی‌هاست. برای این عمل از مسکن‌های بی‌ضرر که داخل شیر ترشح نشود، با کمترین دوز استفاده می‌شود، بنابراین این پمپ هیچ عوارضی ندارد و دارو را به شکل کنترل شده وارد بدن بیمار می‌کند.


منبع: سایت ستاره