این روزها فراوان شنیده‌ایم که متاسفانه سرانه مطالعه در کشور ما بسیار پایین است. هر چند عوامل بسیاری در این امر دخیل است اما می‌توان مهمترین عامل در این موضوع را، جایگاه پایین مطالعه در فضای خانواده و نداشتن اولویت در این زمینه دانست.

عادت به مطالعه امری اکتسابی است و باید روش مطالعه را به کودکان آموخت و آنها را به مطالعه عادت داد.

اهمیت این مساله آنجایی روشن می‌شود که در صورت بیگانه بودن کودک با فرهنگ کتاب و کتابخوانی و مطالعه، جبران این خلا در مراحل بعدی رشد و در سنین مدرسه به مراتب دشوارتر و طولانی‌تر خواهد بود.

در این مقاله برآنیم به بررسی اهمیت مطالعه و کتاب‌خوانی در میان فرزندانمان بپردازیم:

 

اهمیت مطالعه در کودکان

اهمیت کتاب و کتابخوانی از روزهای اول زندگی و کودکی و در محیط خانه و خانواده شروع می‌گردد و تا آخرین مراحل و عالی‌ترین تحصیلات دانشگاهی ادامه می‌یابد.

به دلیل نقش حیاتی مطالعه در زندگی هر فرد و با توجه به اینکه گرایش به مطالعه و ایجاد انگیزه و رغبت به مطالعه یک شبه پدید نمی‌آید، برای رسیدن به این مهم نیاز است که در هر فردی این مساله درونی شود و از خردسالی در فرد به وجود آید. پس اگر قرار است عادتی شکل بگیرد و علاقه و انگیزه‌ای ایجاد گردد بهتر است در همین زمان باشد.[1]

خواننده با کمک کتاب به دنیاهای دیگری سفر می‌کند و ماجراهای مختلفی را تجربه می‌کند. با خواندن کتابهای خوب حس صلح‌دوستی، احترام به هم‌نوع و انسان‌دوستی خواننده برانگیخته می‌شود و از این طریق ارزشهای مثبت و انسانی مورد توجه قرار می‌گیرد.[2]

در زیر به برخی از مهمترین کارکردهای مطالعه‌ در کودکان اشاره می‌نماییم:

1.تقویت روحیه دینی کودکان:
 از جمله تاثیرات مهم مطالعه می‌توان به این نکته اشاره کرد که در یک جامعه دینی کتاب و کتابخوانی راهی برای تقویت روحیه دینی کودکان و نوجوانان است که به آنها کمک می‌کند تا به درک صحیحی از مسائل دینی دست یابند.

 

عوامل مؤثر بر تربیت دینی کودکان در ناتوی فرهنگی

خانواده و تربیت دینی
اولین و اصلی ترین نهادی که نیروی انسانی ماهر و دین مدار در آن رشد و پرورش می یابد نهاد خانواده است، همه محققان و روان شناسان به این موضوع اذعان دارند نهاد خانواده در موضوع تربیت اعضای خود نقش بسزایی دارد.

اگر والدین موضوع تربیت فرزندان را در اولویت کاری و زندگی خود قرار دهند، جامعه انسانی نیروی انسانی توانا و مقتدری را به خود خواهد دید، خدای متعال در قرآن کریم با اشراف به جایگاه خانواده در تربیت، این سفارش می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ؛[3]

اى کسانى که ایمان آورده ‏اید خود و خانواده خویش را از آتشى که هیزم آن انسان ها و سنگ هاست نگه دارید؛ آتشى که فرشتگانى بر آن گمارده شده که خشن و سختگیرند و هرگز فرمان خدا را مخالفت نمی‌کنند و آنچه را فرمان داده شده‌اند (به طور کامل) اجرا مى ‏نمایند!»

2.افزایش علم و آگاهی کودکان:
کودکان برای آمادگی جهت زندگی آینده به علم و آگاهی نیاز دارند. وقتی کودک کتابی می‌خواند و با موضوع تازه‌ای روبرو می‌شود که مورد سوال و علاقه‌ی اوست لذت می‌برد؛ چرا که روح کنجکاو او به دنبال کشف حقایق تازه است. از همین روی کتاب حس تشنگی برای دانش را در کودکان تقویت می‌کند و فرزندان شما را با موضوعات، فرهنگها و ایده‌های مختلفی آشنا می‌سازد.

مطالعه برای پیشرفت تحصیلی کودکان، زمینه‌ای برای تفکر و پرورش خلاقیت، پندآموزی از تجارب دیگران و راهی برای آموزش غیرمستقیم راه و رسم زندگی به مخاطبان است.

متاسفانه برخی از والدین مطالعه غیر درسی را موجب عدم تمرکز درسی فرزندان می‌دانند. در این میان فرزندان نیز تا آن زمان که عادت به مطالعه پیدا نکرده‌اند از آن هراس دارند و کمتر سراغ کتابهای غیر درسی می‌روند غافل از آنکه وقتی این عادت در آنها نهادینه شد از آن لذت می‌برند.

3.افزایش اعتماد به نفس در کودکان:
اصولا اعتماد به نفس افراد در حیطه‌های مختلف، به تخصص و مهارت آنها در آن حیطه بستگی دارد ولی خب راستش اگر نظر من را بخواهید، اعتماد به نفس واقعی باید از درون آدم سرچشمه بگیرد نه اینکه صرفا به مهارت و تخصص وابسته باشد. یعنی چه؟

ببینید خیلی از کودکان هستند که در یک حوزه اعتماد به نفس بالایی دارند. مثلا یک بچه به خاطر مهارتش در درس ریاضی اعتماد به نفس خوبی دارد. اما اگر این اعتماد به نفس از یک باور درونی که من انسان توانمند و قدرتمندی هستم سرچشمه نگیرد و صرفا به توانایی قبلی و تعریف و تمجید دیگران وابسته باشد، در اولین شکست قسمت اعظمی از آن را از دست می‌دهد.

مثلا زمانی که نمی‌تواند درس جدید ریاضی را درک کرده و در پاسخ به معلم به مشکل می‌خورد، ممکن است از خودش ناامید شود. با این توصیفات بهتر است اینطور بگویم: اعتماد به نفس در کودکان، باوری است که آنها به توانایی‌های خودشان در حیطه‌های مختلف دارند و این باور علاوه بر تخصص و مهارت، باید به درون خود او و حس ارزشمندی‌اش برگردد.

کتابخوانی توانایی کودکان و نوجوانان را در بیان نیازها و خواسته‌هایشان افزایش می‌دهد. به همین جهت عدم توانایی در بیان مطالب، نیازها و خواسته‌ها به صورت کلامی و نوشتاری، به میزان مطالعه و خواندن بستگی دارد.

4. افزایش خلاقیت در کودکان:
توانایی روبرو شدن با چالش ها به روش های مختلف، حاصل داشتن هوش خلاق است. زمانیکه کودکان خلاقیت را در خود پرورش میدهند، یاد میگیرند به غرایز و توانایی های منحصر به فرد خود اعتماد کنند.

آنها نگرش مثبنی به روند حل مساله پیدا میکنند.  کودکان خلاق در بزرگسالی تبدیل به انسان هایی متکی به نفس و کاردان میشوند. و به همان اندازه از بسیاری از لذات زندگی استفاده میکنند.

توانایی خلاق بودن از مغز شگفت انگیز ما نشأت میگیرد، اما نه هر مغزی! خلاقیت را تنها میتوان از مغزی برداشت کرد که به اندازه ی کافی آبیاری و رسیدگی شده است. خلاقیت به وجود همزمان دو عامل بستگی دارد: ژنتیک، و وجود مادر و پدری که همیشه پاسخگو باشند و مشتاق پرورش و ایجاد انگیزه در کودکشان باشند.

با ایجاد این بستر مناسب، گل های خلاقیت در روح انسانی کودک شما شکوفه خواهند کرد.

خواندن داستانهای مختلف موجب شکل گرفتن ارزشهای گوناگون در ذهن کودک می‌شود، حساسیت او را رشد می‌دهد و احترام به دیگران در او شکل می‌گیرد. رضایتی که کودک از مطالعه بدست می‌آورد او را متکی به خود بار خواهد آورد. سوال‌هایی که در اثر مطالعه برای کودک مطرح می‌شود در مقایسه‌هایی که او بین مسائل مختلف می‌کند موجب می‌شود که او فردی خلاق بار آید.[3]

تاثیر والدین در جهت کتابخوان شدن کودکان

پدر و مادر بهترین معلم کودک هستند که می‌توانند شوق و انگیزه‌ی مطالعه را در او تقویت نمایند.

محیط و شرایط خانواده، روش تربیتی و آموزشی، طرز تفکر و نگرش والدین در رابطه با مطالعه و کتابخوانی و وجود کتب و نشریات قابل دسترس، نقش بسزایی در تقویت عادت مطالعه و کتابخوانی برای فرزندان دارد.

عمده‌ترین مشکل جامعه‌ی ما در این زمینه آن است که بیشتر خانواده‌ها از اهمیت مطالعه آگاه نیستند و به امر کتابخوانی توجهی ندارند.

والدین به ویژه مادر به خاطر برخورد بیشتر با کودک، در تقویت عادت مطالعه بیش از دیگران نقش دارند. مادر کتابخوان در دامن خود، کودک کتابخوان پرورش می‌دهد.

به قول ژاپنی‌ها خواندن از دامن مادر آغاز می‌شود. اگر افراد جامعه مخصوصا اعضای خانواده مرتبا کتاب بخوانند کودک نتیجه می‌گیرد که مطالعه کار مهم و ثمر بخشی است.[4]

البته اگر بخواهیم از این منظر به موضوع نگاه کنیم که اولین عامل مؤثر در ترویج فرهنگ کتابخوانی در میان کودکان، عادت والدین به مطالعه است به این مساله می‌رسیم که خانواده‌های ما چقدر در این امر کوشا هستند و و تا چه حد از سبد اقتصادی خانواده برای مطالعه خرج می‌کنند؟!
 

راهکارهایی برای ترغیب کتابخوانی در میان فرزندان

با ترغیب و تشویق نسبت به کتاب و کتابخوانی می‌توان به توسعه و پیشرفت کشور و جامعه کمک کرد، چرا که جامعه برای پویایی خود نیازمند نسلی آگاه است که برای ارتقای آن تلاش می‌نمایند.
در این بخش سعی داریم به اساسی‌ترین راهکارها در جهت تحقق این هدف مهم اشاره نماییم:

1. یکی از کارهای مهم و موثر در این زمینه بردن فرزندان به کتابخانه وعضو شدن در آن است،کتابخانه‌هایی مثل کانون پرورشی فکری کودکان و یا کتابخانه‌های عمومی در سطح شهر و محلات و مساجد.

2. هر از چند گاهی خانوادگی و گروهی به کتابفروشی‌ها سر بزنید و همراه یکدیگر کتاب بخرید.

3.در مناسبت‌های مختلف، یک پای ثابت هدیه‌هایتان کتاب باشد.

4.دغدغه‌ها و نیازهای عاطفی و فکری مقاطع سنی فرزندان را درک کرده و سعی کنید  در همان راستا در جهت انتخاب کتاب، هدایت‌گر باشید.

5.در مورد کتابی که فرزندتان می‌خواند، طرح مسأله کنید و آنها را در بحث مشارکت دهید.

6. وجود یک کتابخانه هر چند کوچک و اختصاصی از ملزومات ترغیب کودکان به مطالعه است.

7. به خواندن کودکان و شنیدن مطالبی که با مطالعه کسب کرده‌اند رغبت نشان دهید.

8.برای پاسخگویی به سوالات کودکان از کتاب استفاده کنید تا آنها اهمیت کتاب را در زندگی درک کنند.

9. به آنها بیاموزید تا از جملات کلیدی و مفاهیم ارزنده‌ی هر کتاب یادداشت برداری نمایند.

10.بستری فراهم کنید تا کودکان و نوجوانان دوستانی را انتخاب کنند تا اهل مطالعه باشند و سعی کنیم با خانواده‌های کتابخوان همنشینی داشته باشیم.

11. گروه خوانی در خانواده یکی از بهترین فعالیتهای درون خانواده‌ای است که عادت به مطالعه را ایجاد کرده و آن را تداوم می‌بخشد. در چنین روشی هر یک از اعضای خانواده در اوقات فراغت به نوبت کتابی را که مورد علاقه‌ی همه‌ی گروه است می‌خواند و برای بقیه توضیح می‌دهد. چنین روشی خارج از تاثیر بر عادت مطالعه روشی مطمئن برای ایجاد ارتباط، تفاهم، اصلاح اندیشه‌ها و نیز آموزش بسیاری از نکات اجتماعی مثل احترام به عقاید و نظرات دیگران است و نیز باعث انسجام و ایجاد محبت بین خانواده می‌شود.[5]

 

پی‌نوشت: 
[1]. پایان‌نامه بررسی فعالیت‌های انگیزشی مطالعه در مراکز فرهنگی هنری کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان شهر تهران از دیدگاه مربیان؛ مریم قنبرپور، دکتر زهرا اباذری
[2]. مقاله ایجاد انگیزه کتابخوانی و مطالعه در کودکان و نوجوانان: مشکلات و راه حلها؛ محمد جعفر سعادت آبادی نسب و حیدر مختاری؛ پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان؛ ش15
[3]. چگونه بچه‌هایمان را به مطالعه تشویق کنیم؟؛ لاریک نانسی؛ مهین محتاج؛ کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان
[4]. مقاله ایجاد انگیزه کتابخوانی و مطالعه در کودکان و نوجوانان: مشکلات و راه حلها؛ محمد جعفر سعادت آبادی نسب و حیدر مختاری؛ پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان؛ ش15
[5].همان
 
نویسنده: حسنیه صالحان