مراحل تفکر خلاق

تحقیقات نشان میدهد که آموزش‌های یکنواخت و دستوری، ضد خلاقیت است و نگاه خلاق را تضعیف می کند. افرادی که جز با روش دستوری آموزش ندیده اند، نسبت به همه چیز شرطی، مقلد و مشکوک هستند. شاید بهتر باشد به بررسی مراحل تفکر خلاق بپردازیم. چون به هر صورت این تفکر خلاق است که پایه رشد نگاه خلاق در فرد میشود.
 
1- مرحله آمادگی: در این مرحله فرد به جمع آوری اطلاعات و مستندات می پردازد و مسئله را از جهات مختلف مورد بررسی قرار میدهد. سپس مدارک را سازمان میدهد، راه حل های قبلی را مطالعه می کند و خود را بر حل مسئله متمرکز می سازد.
 
۲- تمرکز ذهنی بر مسئله: بررسی معلومات جمع آوری شده در ذهن ناآگاه (رشد غیر محسوس Incubation).
 
 ٣- کشف Illumination: در این مرحله، فکر تازه ظاهر میشود و زمینه یا موقعیتی که مسئله در آن قرار دارد را روشن می سازد. به طور کلی طرح اساسی یا هسته مرکزی اختراع یا ابداع در این مرحله ظاهر می شود.
 
 ۴- بررسی و آزمایش Research & Experiment : در این مرحله متفکر با خونسردی آنچه را کشف و اختراع کرده مورد توجه قرار میدهد. حالت انتقادی به خود می گیرد و جنبه های مثبت و منفی اختراع خود را در نظر مجسم می سازد. اگر موفق به کشف فرضیه جدیدی شده باشد در این مرحله آن را مورد ارزشیابی قرار میدهد؛ مستندات یا دلایل را دوباره بررسی می کند و درستی یا نادرستی فرضیه کشف شده را به وسیله آنها روشن می سازد و بدین وسیله از کشف خود مطمئن شده و خوشحال و شادمان میشود (امیرحسینی، ۸۴: ۹۶-۹۵). علت توجه به تفکر خلاق و بیان آن در این فصل این است که آموزگاران می توانند در زمان تمرین نگاه خلاق بر روی قوه ادراک و تفکر خلاق بچهها متمرکز شوند. می توان از بچه‌ها  خواست که مشاهدات خود را از یک سوژه در دو یا سه و حتی ده، صد و ... وضعیت، طراحی، بررسی و مقایسه کنند. ما باید با سرعت بیشتری رو به سوی آینده حرکت کنیم. این امر از چه راهی میسر است؟ فقط توجه به عشق و خلاقیت، عشق را در تک تک سلول‌هایمان احساس کنیم، با خلاقیت نفس بکشیم و به محیط اطرافمان با دقت و وسواس نگاه کنیم. همه چیز برای بهترین شدن ما مویا است.یکی از مشکلات آموزش های دستوری این است که کودکان اکثرا با سایرین مقایسه می شوند در حالی کودک باید با خودش و گذشته اش مقایسه شود و روند تکاملی عملکردش در مقابلش قرار گیرد. لذا در نگاه خلاق معلم، دانش آموز نه تنها منفعل نبوده بلکه نقشی فراگیر و همه جانبه دارد و به مرور ذهنیتش از جمود و رکود، رهایی یافته و کنجکاوی و استعدادش شکل می گیرد.
 
ما باید به خواسته های کودکان توجه کنیم، اما باید به مرور با تاکید و توجه به روش های خلاق، نگاه مثبت، پویا، ظریف را در آنها تقویت کنیم.
 
هیچ چیز بهتر از دیدن یک تابلو نقاشی در انسان احساس هیجان و شور و شوق ایجاد نمی کند. بچه‌ها  را در یک روز خاص به گالری نقاشی ببریم و از آنها بخواهیم جلوی هر تابلویی که دوست دارند بایستند و به آنچه که در نقاشی توجه شده، نگاه کنند. مرتبا بر تمرکزشان بیفزایند تا اینکه آنچه مشاهده، درک و دریافت کرده اند را برای سایرین عنوان کنند. افراد خلاق در چنین مواقعی از خود برای لحظاتی دور شده و با اثر هنری همدل و همراه می شوند، سپس می توانند داده های ذهنی خود را بیان کنند.
 
هنر، روح انسان را پالایش می کند و در عالم شیدایی به تحرک و پویایی وا می دارد. با آثار هنری و معرفی آن به کودکان، روح آنها را به پرواز و شور و شوق دعوت کنید.
 
فواید نگاه خلاق: نگاه خلاق در موارد زیر به افراد کمک می کند: ۱- با نگاه خلاق، یاد می گیریم تمام توجه و ذهنیت خود را متوجه محیط اطرافمان کنیم و با آنها ارتباط برقرار کنیم. ۲- نگاه خلاق یعنی حرکت چشم، دست، دهان، پاها و همه اعضا و جوارح به سوی سوژهای که تا به حال به آن دقت نکرده ایم. ٣- نگاه خلاق یعنی تقویت ذهن و فکر و نظر دادن در مورد یک مسئله از زوایای گوناگون ۴- نگاه خلاق به ما می گوید هر آفرینش هنری به تعداد انسانهای روی زمین قابل تغییر و تکثیر است. ۵- در اندیشه و احساس دانش آموزان، انعطاف نسبت به محیط را باید تقویت کرد. ۶- فرد خلاق کنجکاو و پرسشگر است و پیرامون آنچه که می بیند، می تواند ساعتها حرف بزند و بحث کند. ۷- نگاه خلاق ما را از محدوده عادتها و تعصبات فراتر برده و به سوی سوژهها و اندیشه‌های نو پیش می برد.
۸- فرد خلاق دارای چشم بصیرت است و اتفاقا یکی از وظایف معلم‌ها تقویت قوه درک و بصیرت کودکان است. یعنی آنها توانایی این را داشته باشند که هر مسئله را ورای اتفاقات ساده آن تجزیه و تحلیل کنند. ۹- نگاه خلاق یعنی نگاهی که از کلیشه ها و تعصبها به دور است. ۱۰- فرد خلاق می تواند در ذهن همه چیز را تجسم کند. مثلا تجسم کند که در حال شیر خوردن یا تماشای فیلم است و می تواند در آن وضعیت تا ساعتها باقی بماند. ۱۱- نگاه خلاق، اشتیاق و احساس سرشار فرد را به سمت محیط معطوف می سازد. آنها همه چیز را با نگاه تیزبین خود شکار می کنند.
 
زیگموند فروید Sigmund Freud می گوید: بیشتر افرادی که دستاوردهای عظیم فکری داشته اند، صفاتی در شخصیت خویش دارند که روان پزشکان به آنها برچسب وسواسی زده اند. یعنی افرادی خرده بین، دقیق و صدیق و قابل اعتماد هستند که به تمیزی، کنترل و نظم بیش از حد پایبندند.
 
ما باید با سرعت بیشتری رو به سوی آینده حرکت کنیم. این امر از چه راهی میسر است؟ فقط توجه به عشق و خلاقیت، عشق را در تک تک سلول‌هایمان احساس کنیم، با خلاقیت نفس بکشیم و به محیط اطرافمان با دقت و وسواس نگاه کنیم. همه چیز برای بهترین شدن ما مویا است.
 
منبع: جامعه‌شناسی نخبه‌پروری، مهرداد ناظری، چاپ دوم، نشر علم، تهران 1396