ارزیابی گفتاری و مشکلات حرکتی دهانی

یکی از مهمترین قسمتهای ارزیابی گفتاری، بررسی «مهارتهای حرکتی - دهانی» کودک است. اگر کلمه «دهانی» را وابسته به دهان و کلمه حرکتی را به مثابه چگونگی حرکات آن در نظر بگیرید، معنای آن را دریافت می کنید.
 
آسیب شناس گفتار و زبان باید ضعف حرکتی - دهانی را بررسی کند، در حالیکه نیرومندی عضلات خود می تواند به عنوان یک مسأله باشد. درمانگر به احتمال زیاد از کودکتان خواهد خواست غذاهای متنوعی را با ترکیبات مختلف میل تا مشاهده کند که چه رخ می دهد. آب دهان کودکتان می چکد؟ خرده غذا از دهانش بیرون می ریزد؟ وقتی چیزی می نوشد، مایع از دهانش بیرون می ریزد؟ اگر این چنین باشد، ممکن است این بر ضعف لبها دلالت کند، که برای تلفظ بسیاری از اصوات، مهم است. آیا کودکتان می داند همیشه خرده غذا از لب یا صورتش در حال ریختن است؟ آیا کودکتان غذاهای دارای طعم و مزه تند را ترجیح می دهد؟ کودکانی که در منطقه دهانی کاهش حساسیت دارند، اغلب خرده غذاها را احساس نمی کنند و طعم های تند را دوست دارند. اگر کاهش حساسیت مشکل باشد، ممکن است کودک در احساس اینکه زبانش کجاست نیز مشکل داشته باشد. در نتیجه، دچار مشکل گفتاری نیز می شود. آیا هنگامی که کودک یک فعالیت غیر گفتاری (نظیر تماشای تلویزیون) انجام می دهد، آرواره اش افتاده و دهانش باز است؟ آیا کودک از فضای باز دهانش نفس می کشد؟ ممکن است این مشکل بر ضعف عضلات جمع کننده اشاره داشته باشد که مانند یک باند کشی، آرواره را به منطقه پایین آورنده گونه ها متصل می کند). چنانچه آرواره کودک به صورت غیر طبیعی در وضعیت افتاده است، برای زبان در رسیدن به فضایی که مستلزم تولید صداهایی نظیر س، ت، د، ن، لا است، مشکل ایجاد می کند. آیا هنگام صحبت کردن، زبان کودکتان بیرون می زند؟ آیا کودکتان فقط با یک طرف دهان می جود؟ این ممکن است بر ضعف عضله زبان دلالت کند. آسیب شناس گفتار با تحلیل عضلات دهانی کودک، می فهمد که چه تمرینهایی را برای او انتخاب کند.
 
ممکن است برخی از کودکان، نیرومندی لازم را در عضلات دهانی شان داشته اما توانایی حرکت دادن آنها را با کنترل لازم نداشته باشند. آسیب شناس گفتار از کودک می خواهد دهانش را باز و بسته کند و زبانش را بیرون آورد، یا زبانش را به این سو و آن سو حرکت دهد و در همان حال سرعت و دقت حرکات را بررسی مشاهده می کند. مشکل در انجام این نوع تکلیفها ممکن است بر «کنش پریشی دهانی» دلالت کند. کودکان دارای کنش پریشی دهانی، ممکن است نتوانند مطابق دستور دهانشان را باز یا بسته کنند؛ در حالی که هنگام خمیازه کشیدن یا گاز زدن ساندویچ، به آسانی و به طور طبیعی این کار را انجام میدهند. تفاوت در این است که هنگامی که از آنها خواسته می شود، نمی توانند این کار را انجام دهند. کودکان دارای کنش پریشی، گاهی اوقات مشکلات عصب شناختی دیگری نیز دارند. همچنین، ممکن است در به حرکت درآوردن دیگر اعضای بدنشان هم هنگام درخواست، مشکل داشته باشند. نظیر «کنش پریشی عضوی Limp apraxia.» که ممکن است به صورت «کنش پریشی تحولی»، توصیف شود.
 
همچنین، ممکن است آسیب شناس گفتار، شرایطی را که «کنش پریشی تحولی گفتار» (DDS) Developmental dyspraxia of speech نامیده می شود - که به عنوان کنش پریشی یا کنش پریشی کلامی نیز شناخته می شود - نیز بررسی کند. کودکی با چنین شرایط، اغلب می تواند اصوات منفرد را کامل تلفظ کند، اما هنگامی که آنها در کلمات به هم می آمیزند، برای اجرای متوالی حرکات لازم برای کنار هم قرار دادن اصوات، مشکل دارد. این موضوع در کلمات بلندتر و در جملات، بیشتر جلب توجه می کند. به عنوان مثال، ممکن است بتواند کلمات: «مامان، دارد، یک تکه، سیب و کلوچه» را به صورت جدا و تک تک بگوید. لیکن، وقتی از او بخواهیم آنها را در کنار هم و در یک جمله تکرار کند، ممکن است چیزی شبیه این تلفظ کند: «مامان، دارد یک تکه از سیب و کلوچه». اگر دوباره بپرسید، ممکن است کودک جمله را به شیوه ای کاملا متفاوت ادا کند. شما اغلب مشاهده می کنید که کودک به دنبال شکل دادن کلمات می گردد. آسیب شناس زبان و گفتار می تواند نشانه های دیداری نظیر زبان اشاره را به کار گیرد تا به کودکتان کمک کند چگونگی آرایش کلمات را ببیند و احساس کند.هنگامی که کودک کلمات را از موقعیتی به موقعیت دیگر به گونه ای متفاوت تلفظ می کند و به صورت آشکار مشکل بیشتری در به کار بردن لغات در عبارتها و جمله ها دارد، باید به کنش پریشی مشکوک. شوید. کنش پریشی در کودکان در ادبیات حرفه ای تا اواسط سال ۱۹۹۰ به بیشترین حد از توجه رسیده بود، چنان که ممکن بود این اختلال توسط متخصصی که در این زمینه آموزش تازه ای ندیده بود، اشتباه گرفته شود. کودکان مبتلا به کنش پریشی، ممکن است مشکل گفتاری - زبان دیگری نظیر ضعف حرکتی - دهانی، کنش پریشی دهانی، یا یک مشکل پردازش شنیداری داشته یا نداشته باشند.
 

درمان کودکان مبتلا به مشکلات حرکتی - دهانی

ممکن است عضلات مورد استفاده در صحبت کردن، در کودکان مبتلا به ضعف حرکتی - دهانی، ضعیف باشد. بویژه برای اطفال و کودکان پیش دبستانی، ممکن است گفتار درمانگر، بیشتر زمان درمان را صرف کار کردن بر روی تکالیف خوردن، آشامیدن و بلعیدن نماید تا عضلات مرتبط با آنها را تقویت کند. ممکن است تمرین درست کردن حباب، انتخاب دقیق بوقها، قسمتی از درمان باشد تا بر روی عضلات لب و زبان کار شود. کودکان بزرگتر می توانند زمان جلسات را صرف فرو بردن و بیرون کشیدن زبان در جلو آینه و جویدن آدامس بادکنکی کنند. اجرای تمرینها برای ثابت نگه داشتن عضلات آرواره برای قرار گرفتن قسمت بالای (فک) و پایین (آرواره) روی یک خط به صورت صحیح، نه تنها در حین تمرینهای گفتاری، بلکه در حین استراحت نیز مهم است. چنانچه آرواره کودک هنگام صحبت کردن به این سو و آن سو ستر می خورد یا به طرف جلو برآمدگی دارد، این وضعیت به زبان فشار می آورد تا از موضع مناسبش خارج شود و موجب می گردد تا صداهای گفتاری به شکل غیر طبیعی تولید شود.
 
تمرینهای بسیار عالی برای این نوع مشکلات توسط سارا روزنفلد - جانسون، پامل مارشالا. Pamela Marshalla و کاربوچارت Car Boshartتدوین شده است.
 
درمان کودکان مبتلا به کنش پریشی دهانی ممکن است برای به دست آوردن کنترل دهان متمرکز باشد. برای مثال، آسیب شناس گفتار از کودک خواهد خواست تکالیف خاصی را با حداکثر سرعت ممکن انجام دهد؛ نظیر بیرون آوردن زبان، جویدن آدامس، باز و بسته کردن دهان، بلعیدن، تکرار سیلابهای خاص نظیر (آه). درمانگر فوت و فنهایی را در اختیار فرزندتان می گذارد تا کمکش کند چگونه عضلاتش را با کارایی و کنترل بیشتری به کار گیرد. هنگامی که کودک بتواند این عضلات را به گونه مؤثرتری به کار گیرد، شکل دادن اصوات مشکل، آسانتر خواهد شد.
 
درمان کنش پریشی کلامی، مستلزم ممارست و تمرین بسیار فشرده ای است. گزینش صداهایی که باید در درمان روی آن کار شود، لزوما از نظام درمانی که برای یک فرد با تأخیر تلفظی رایج تر استفاده می شود، پیروی نمی کند. مهم، تمرین کردن در کلمات و جمله هایی است که در آنها اصوات و الگوهای حرکت عضلات به دقت انتخاب شده باشند. ممکن است پیشرفت کودک مبتلا به کنش پریشی کند و مستلزم زمان و تمرین بسیار باشد. برای اینکه به کودکتان کمک شود تا چگونگی حرکت دهانش از یک صدا به صدای دیگر را احساس کند، ممکن است آسیب شناس گفتار همزمان با تولید کلمات، به نواحی اطراف صورت نظیر لبها یا زیر گردن فشار بیاورد یا به آهستگی ضربه بزند. اینها برانگیختگی های لامسه ای» نامیده می شود و برای درمان کنش پریشی نیز بسیار مؤثر
است.
 
یکی از روشهایی که این نوع از اشاره ها را به کار می گیرد، «نظام برانگیختگی» نامیده می شود. این نظام توسط «هایدن» تدوین شده است و از یک روش بسیار منظم برای به کار گرفتن برانگیختگی لامسه ای استفاده می کند و برای کنش پریشی بسیار مؤثر است. لغات دارای هجاهای بسیار، نوع برای کودکان دچار کنش پریشی، کاملا دشوار است. لذا ممکن است آسیب شناس گفتار به کودکتان کمک کند تا کلمه ای را با ساختار ساده شکل دهد تا زمانی که بتواند آن را به صورت طبیعی تلفظ کند. کلمه ای نظیر دایناسور، ممکن است به صورت «دا - یا - سو» آموزش داده شود. این به کودک کمک می کند تا نامگذاری پایدار و قابل تشخیص داشته باشد. این کلمات تقریبا هم صدا را، «متقارب» یا «کلمه های هم قالب» می نامند. این رویکردی است که توسط «نانسی کافمن» تدوین شده است.
 
توالی سازی برای کودکان مبتلا به کنش پریشی یک موضوع اساسی متوالی سازی لغات به شیوه دستوری، برای کنار هم قرار دادن جملات، اغلب مشکل است؛ از این رو، لذا برای درمان نیز لازم است چگونگی ترکیب کلمات با یکدیگر به ترتیب صحیح آموزش داده شود (آیا به شما + پسرک + را + می بینید؟). برای تسهیل این امر، آسیب شناس زبان و گفتار می تواند نشانه های دیداری نظیر زبان اشاره را به کار گیرد تا به کودکتان کمک کند چگونگی آرایش کلمات را ببیند و احساس کند. او ممکن است از شمایلهای تصویری که با نظم روی تابلو مرتب شده، استفاده کند. در کودکانی که به دلیل کنش پریشی مشکلات شدید گفتاری دارند، ممکن است همراه کردن برخی از سیستمهای زبانی جانشین، بویژه در آغاز درمان، ضروری باشد تا بتوانند راهی برای برقراری ارتباط داشته باشند. نظام جانشینی زبانی می تواند به سادگی یک تابلوی تصویری باشد که مستلزم اشاره کودکتان به آنچه می خواهد است یا به ظرافت رایانه الکترونیکی که دارای توانایی گفتار است. اینها ارتباط جانشینی - تقویتی نامیده می شوند.
 
منبع: مشکلات گفتاری، زبانی و شنیداری کودکان، پاتریسا هاماگوچی، نادر باقری،علی غنایی، چاپ اول، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد 1390