اگر کودکی در دوران طفولیت و قبل از دبستان و همچنین دوران ابتدایی و دبستان در خانواده‌ای پاک و پر مهر و محبت و سرشار از عشق و ایمان به خدا پرورش یافته و عملا با روشها و اصول تربیتی اسلام رشد یافته باشد، قدرت تفکر و اندیشه وی در جهت شناخت پدیده‌های طبیعی عالم و در ارتباط با مبدأ آفرینش در جهت درک واقعیتهای زندگی به صورتی خلاق پرورش می یابد؛ در حالی که اگر در این دوران پر بار و حساس تربیتی، از چنین موقعیتهایی محروم باشد، جبران آن در سنین بالاتر مشکل و در بعضی از مواقع غیر ممکن است . از وصیتهای امیرالمؤمنین، على علیه السلام به فرزندش امام حسن علیه السلام است که می فرماید : «إنما قلب الحدث کالأرض الخالیة ما ألقى فیها من شیء قبلته فبادرک بالأدب قبل أن یقسو قلبک ویشتغل لبک ؛ البته دل کودک همچون زمینی خالی است که هر بذری در آن پاشیده شود می پذیرد؛ پس من پیش از آن که قلبت سخت شود و فکرت به اموری دیگر مشغول شود، به ادب و تربیت تو مبادرت ورزیدم .» (1)
 
دوران خردسالی دورانی است که اگر کودک در زمینه های مربوط به پرورش عواطف و احساسات، از جمله احساس همدردی، شادی، ابراز مهر و محبت ، برقراری ارتباط سالم با دیگران و سازگاریهای اجتماعی و ... تحت مراقبت وتعلیم و تربیت صحیح اسلامی - که از ایمان و اعتقاد به خدا سرچشمه گرفته است قرار نگیرد، به یک انسان خودخواه و بی عاطفه و عاری از مهر و محبت و حس قدرشناسی نسبت به دیگران و سایر افراد خانواده و اجتماع، تبدیل خواهد شد.
 
تنها با الهام از مکتب گرانقدر اسلام و بهره گیری از دستورها و اخلاق و شیوه زندگی ائمه معصومین(علیهم السلام)  علیهم السلام و استفاده از دعاها و سایر آداب و سنن اسلامی در جهت تزکیه و تصفیه روح خویش است که می توان در مواجهه با واقعیتهای طبیعی از صبر و استقامت لازم - که ویژه یک انسان مؤمن مسلمان است۔ برخوردار بود. نباید در انجام رسالت بزرگ تربیت کودکی که خداوند او را برای پرورش و هدایت به دست ما سپرده است، وی را از صحنه های طبیعی و نگرانیهای زندگی دور نگاه داریم، بلکه باید اورا باکمال عطوفت و مهربانی و به تدریج با واقعیتهای عینی زندگی آشنا سازیم؛ همچنین نباید سعی و تلاش و هم و غم مداوم ما تنها در جهت تأمین وسایل رفاه و آسایش و راحت طلبیها و خوش گذرانیهای مادی وی باشد، بلکه باید به پرورش روح و روان او بپردازیم و او را با ارزشها و موازین اخلاق اسلامی آشنا کنیم، به گونه ای که تنها خواست و میل خود را در نظر نگیرد، بلکه کم کم با مسائل و روابط اجتماعی آشنا شده و در آینده نسبت به نگرانیها و غم و اندوه و گرفتاریهای دیگران احساس مسؤولیت کند و این که چه کمکی به دیگران می تواند بکند برایش اهمیت داشته باشد و با این سخن گرانقدر پیامبر اکرم  صلی الله علیه وآله وسلم که می فرماید: «من أصبح ولم یهتم بأمور المسلمین فلیس بمسلم» آشنا شود.برخی از والدین یا مربیان، قادر به درک کامل مفهوم واقعی انضباط و یا نقش بارز آن در رشد و نمو کود نیستند؛ به همین دلیل در برخورد با کودکان خود نمی دانند چگونه قاطعیت را همراه با مهربانی و نظم و انضباط را همراه با نرمش و ملاطفت به کار گیرندجوانه های کمک به دیگران از همین دوران رشد آغاز می شود و کودک با مهر و محبت امروز، انسان ایثارگر فردا خواهد شد. احساسات و عواطف در دوران کودکی، بسیار حساس و لطیف است و در این دوران، شکل گیری عواطف و درک مسؤولیتها و تشخیص ارزشها و اهمیت دادن به آنها و این که آیا در آینده، بینشی مادی یا الهی پیدا خواهد کرد و این که آیا یار و یاور مظلومان و دشمن ستم پیشگان خواهد بود، مشخص خواهد شد.
 
بالاخره، کمک به دیگران در مقابل حوادث زندگی و توجه به زیردستان و محرومان در پرتو تقرب به خدا تحت تعلیم و تربیت فرهنگ اسلامی شکل گرفته و این ارزشها در کودکی به انسان منتقل می شود. از این رو، باید تمام برخوردها و واکنشهای تربیتی خانواده ها بسیار حساب شده و در جهت رشد و شکوفایی ارزشهای اخلاقی- اسلامی باشد و در همه حالات و شؤونات زندگی، رفت و آمدها، نشست و برخاستها، خوردن و خوابیدنها، ... و درهمه لحظه‌های مختلف زندگی که والدین واطرافیان کودک با وی در تماس هستند، همه و همه باید به طور آگاهانه و براساس مبادی آداب و سنن اسلامی، دقیقا رعایت گردد و تمام حرکتها و فعالیتها با یاد و ذکر خدا آغاز شود و با حمد و ستایش پروردگار پایان پذیرد.
 
باید همواره به کودک شخصیت داد و او را در جهت آماده سازی و پذیرش و احساس مسؤولیت، محترم شمردن شخصیت والای دیگران، درک موقعیت آنان با روحیه ای سخاوتمندانه و کرامت نفس در ارتباط و کمک به دیگران پرورش داد .
 
حتی در زندگی و موقعیت خانواده، کودک نباید خود راجدای از اعضای خانواده تصور کند و در مسؤولیتها و کارهای روزمره زندگی - ولو در حد توان - شریک نباشد. معلمان و مربیان نیز مسؤولیت دارند با طرح ارزشهای والای اخلاقی در قالب قصه ها و داستانها و سرگذشت زندگی بزرگان و ائمه معصومین(علیهم السلام) و با زبانی ساده و دلنشین، روح و روان کودک را با پاکیها، صداقتها، رشادتها، کرامتها، ایثارها و گذشتها آشنا ساخته و صیقل دهند. البته توفیق در این امر مهم، مستلزم برخورداری و آشنایی پدر و مادر ، اعضای خانواده و اولیا و معلمان و رسانه های ارتباط جمعی با ارزشهای اصیل و اخلاق و آداب و سنن اسلامی است. این جاست که نظم و انضباط صحیح و برقراری هماهنگی و ارتباط بین این سه نهاد (خانه و مدرسه و رسانه ارتباط جمعی در طول دوران تحصیل و تعلیم وتربیت از ضروریات است.
 
متأسفانه برخی از والدین یا مربیان، قادر به درک کامل مفهوم واقعی انضباط و یا نقش بارز آن در رشد و نمو کود نیستند؛ به همین دلیل در برخورد با کودکان خود نمی دانند چگونه قاطعیت را همراه با مهربانی و نظم و انضباط را همراه با نرمش و ملاطفت به کار گیرند؛ در صورتی که بی اعتنایی به نظم و انضباط و ادب در تعلیم و تربیت به منزله رها کردن تربیت به حال خود و اتلاف وقت وعمر نونهالان است ؛ «لا میراث کالأدب».. هیچ سرمایه و ارثی بالاتر از ادب نیست «امام على علیه السلام»
 
پی‌نوشت:
  1. نهج البلاغة ، کلام ۳۱.
منبع: والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان، چاپ پنجم، مؤسسه بوستان کتاب، قم 1392