کودکان و مشکل بازیابی کلمه (قسمت اول)

کودکی که موقع صحبت کردن تا پاسخ دادن از «اوم Um » استفاده می کند، مشکل بازیابی کلمه دارد. گاهی اوقات، وقتی سعی می کنم درباره چیزی که می خواهم بگویم فکر کنم، کلمات در دسترس نیست و از ذهنم می برند. وقتی معلم از من سؤال می کند، نمی توانم با سرعت کافی فکر کنم، چاره ای جز این ندارم که بگویم نمی دانم. ای کاش اینقدر کودن نبودم!( ژارد Jared 9ساله).
 
این اتفاق افتاده که برای لحظه ای، کلمه ای را فراموش کرده باشید؟ خوب، این یک پدیده معمول است که گاهی اوقات تجربه اش می کنیم. حتی گاهی اوقات ممکن است یک کلمه ساده در ذهنتان خارج از دسترس باشد. این مشکل موجب احساس رنج شما خواهد شد، زیرا «می دانید که این کلمه را می دانید. حتی ممکن است برخی حروف را در ذهنتان «ببینید که این امر به مغزتان کمک می کند در میان خزانه لغاتش جستجو کند و کلمه ای را که می خواهید، بیرون بکشد. اما احتمالا مغز شما هنوز چند دقیقه ای دچار رنج خواهد بود تا اینکه به طور ناگهانی کلمه مورد نظر در ذهن شما ظاهر شود. برخلاف بزرگسالان، زمانی که کودکان نمی توانند کلمات موردنظر را در ذهن بازیابی کنند، احساس شکست می کنند و آشفته می شوند. کودکی که دچار نقص در بازیابی کلمه مشکل پیدا کردن کلمه است، همان احساس را که گاهی اوقات به سبب چنین اتفاقی در ما پیدا می شود، به طور مکرر تجربه می کند. گاهی اوقات در همان ابتدای تولید صدای مربوط به کلمه در نوک زبان باقی می ماند و گاهی اوقات هیچ چیزی به ذهن نمی آید. این یک نوع مشکل زبان بیانی است. «ژارد» چگونگی احساس خود را موقعی که در بازیابی کلمه مشکل دارد، توصیف می کند. در این قسمت، چگونگی تشخیص و درک مشکل کودکی مثل ژارد و نحوه کمک به او را بررسی خواهیم کرد.به طور واضح، کودکانی که درگیر مشکلات مربوط به بازیابی کلمه هستند، در استفاده از فعلها و قیدها نیز مشکل خواهند داشت، بنابراین درمانگر با کودک بر روی کلماتی که برای توصیف اندازه اشیا، کلمات متضاد ساده، «بزرگ»، «کوچک»، کلماتی که احساسات افراد را توصیف می کنند مثل «غمگین» کار خواهند کرد.نقص در «بازیابی کلمه» به ناتوانی مغز در تداعی سریع کلمات از خزانه لغات برای استفاده در متن مورد نظر، اطلاق می شود. در بیشتر لحظات در طول روز در مورد موضوعی که می خواهیم با اشخاص دیگر صحبت کنیم، پیشاپیش کلمه‌هایی را که می خواهیم در گفتارمان به کار ببریم، به طور دقیق در ذهن بازیابی می شوند. ما گفتارمان را در مورد موضوعی که در ذهنمان هست شروع می کنیم و اگر در آن زمان فراموش کرده باشیم، از طریق گفتن «اوم» افکارمان را دوباره سازماندهی می کنیم.
 
اخیرا که از ژاپن دیدن کردم، به استفاده فراوان از کلمه «آنو ano » در گفتار ژاپنی ها برخورد کردم. در مطالعاتم در ژاپن بر روی کتابهای مرجع هرگز به آن کلمه در متونی که استفاده می شد، برخورد نکردم. برایم خیلی جالب بود که کلمه «آنو» در ژاپن معادل کلمه «اوم emm » است. در انگلیس افراد تمایل دارند «امت» را در هنگام توقف گفتار استفاده کنند. بنابراین، می بینید که ما انسانها برای بازیابی کلمات به مقداری زمان نیاز داریم. کودکانی که مشکلات بازیابی کلمات را تجربه می کنند، توانایی فکر کردنشان برای کلمانی که می خواهند در گفتار خود به کار ببرند، در مقایسه با خطاهای لحظه ای بزرگسالان، آسیب دیده و دچار تخریب بیشتر است. حتی استفاده از تعدادی «اوم» به صورت بجا و مناسب، معمولا برای پوشش دادن زمانی که چنین کودکانی برای فکر کردن به کلمه نیاز دارند، کافی نیست. وقتی کودکی دچار مشکل بازیابی کلمه است، آن به عنوان یک مشکل خزانه لغات مورد توجه قرار می گیرد، اما در واقع علت مشکل بازیابی کلمه، به روبرو شدن با کمبود کلمه مربوط نیست. کودک کلمه را در بیشتر زمانها شنیده و شاید از آن در بیشتر موقعیتها بدون مشکل استفاده کرده است، اما حالا که به آن نیاز دارد، نمی تواند کلمه را بازیابی کند.
 
تشخیص مشکلات بازیابی کلمات در کودکان سنین پایین تر دشوار است، زیرا آنها هنوز در حال یادگیری کلمات هستند. همه کودکان با کلمات، تمرین و تجربه کرده و به صورت نادرست و نابجا در گفتگوهایشان مورد استفاده قرار می دهند. اما در ۷ یا ۸ سالگی، کودکان باید در گفتارشان سلیس تر باشند و کلمات ساده سنین پایین تر را به راحتی مورد استفاده قرار دهند. به همین دلیل است که در غیاب مشکلات یادگیری و گفتاری آشکار در سنین پایین تر، مشکل بازیابی کلمه در دوره ابتدایی با راهنمایی مشاهده می گردد. این مشکلات در کودکان مبتلا به سایر اختلالهای زبان بیانی، CAPD، یا شتابان گویی مشاهده می شود.
درمان کودکان مبتلا به مشکلات بازیابی کلمه سیستم ذخیره مغز ما چگونه کار می کند؟ زمانی را در نظر بگیرید که درگیر به خاطر آوردن نام شخصی هستید که اخیرا با او آشنا شده اید. چند اسم شبیه هم همراه با اول نام خانوادگی، در ذهن شما تداعی می شود. اینها سرنخهایی به شما میدهد که تلاش کنید اسم آن فرد را به خاطر بیاورید. بیشتر وقتها از صداها و حروف مربوط به نام شخص برای شروع کمک می گیریم. ممکن است چند دقیقه طول بکشد، اما اغلب کارساز است.
 
برای دسته بندی کردن کلمه به صورت درست، افراد باید صداهای کلمه را با اجزایش به صورت دقیق مشاهده و ادراک کنند. چنانچه یک کلمه سریع و بدون فکر تلفظ شود، اصوات مربوط به کلمه اشتباه تولید خواهد شد. این ابهام و پایین بودن میزان وضوح، باعث می شود ذهن در بازیابی کلمه مورد نظر دچار مشکل گردد. برای درمان مشکلات بازیابی کلمه در کودک، به نظر می رسد فهم کودک از اجزا و اصوات کلمه باید اصلاح شود که به آن «آگاهی واج شناسی Phonemic awarness » گفته می شود. این امر به گسترش نظام ضبط ذهنی کلمات جدید کمک می کند.
 
با توجه به اینکه یک کودک ممکن است به استفاده از یک کلمه با معنای مشابه به جای کلمه مورد نظر نیاز داشته باشد، در درمان هم بدین صورت به گسترش خزانه لغت موجود در کودک تمرکز می شود. با در اختیار داشتن کلمات بیشتر برای انتخاب، کودک احساس خواهد کرد می تواند مشکلش را جبران و بر روی کلماتی که به صورت گذرا درگیر آن است، کار کند.
 
به طور واضح، کودکانی که درگیر مشکلات مربوط به بازیابی کلمه هستند، در استفاده از فعلها و قیدها نیز مشکل خواهند داشت، بنابراین درمانگر با کودک بر روی کلماتی که برای توصیف اندازه اشیا، کلمات متضاد ساده، «بزرگ»، «کوچک»، کلماتی که احساسات افراد را توصیف می کنند مثل «غمگین» کار خواهند کرد.
 
روشهای دیگر، شامل کار کردن و اصلاح بر روی سرعت بازیابی کلمات با استفاده از تصاویر اشیای آشناست که عبارت است از: «تکالیف سرعت در نامگذاری اشیا به صورت خودکار». این فعالیت اغلب با شناخت رنگهای مختلف اجزای اشکال، انواع غذا، لباس و.... شروع می شود.
ادامه دارد..
 
منبع: مشکلات گفتاری، زبانی و شنیداری کودکان، پاتریسا هاماگوچی، نادر باقری،علی غنایی، چاپ اول، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد 1390