شک‌های هنگام نماز چند دسته هستند؟

نماز از جمله تکالیفی است که مسلمانان باید هر روزه ادایش کنند و به همین دلیل، احکام فقهی نسبتا گسترده‌ای را شامل می‌شود. یکی از مسائل مهم در نماز‌های روزانه، شکی است که گاهی در هنگام اقامه نماز به ذهن نمازگزار می‌آید.

شکیات نماز و انواع آن

به آن دسته از تردید‌هایی که ممکن است در میان نماز، درباره ارکان نماز برای شما پیش بیاید، "شکیات نماز" می‌گویند. به طور مثال، اگر شما در حال اقامه یک نماز چهار رکعتی بودید و در میانه نماز، شک کردید که سه یا چهار رکعت اقامه کرده‌اید، دچار شک در نماز شده‌اید.

مجموع شکیات نماز، ۲۳ قسم است که برخی از آن‌ها موجب باطل شدن نماز می‌شوند و برخی دیگر نماز را باطل نمی‌کنند

شک‌های باطل‌کننده نماز

شک‌های باطل‌کننده نماز شامل هشت مورد می‌شوند. شما می‌توانید به کمک جدول زیر، شک‌های باطل‌کننده را بصورت دقیق‌تر بررسی کنید:
 

نوع نماز	محل شک	نوع شک	حکم
دو رکعتی	هر جای نماز	هر شکی	باطل
سه رکعتی	هر جای نماز	هر شکی	باطل
چهار رکعتی	هر جای نماز	بین یک و هر عددی	باطل
هر نمازی	هر جای نماز	بین دو و پنج رکعت	باطل
هر نمازی	هر جای نماز	بین سه و شش یا بیش از شش	باطل
هر نمازی	هر جای نماز	بین چهار و شش یا بیش از شش	باطل
چهار رکعتی	پیش از اتمام سجده دوم	بین دو و هر عددی	باطل
هر نمازی	هر جای نماز	نداند چند رکعت خوانده	باطل

برای جلوگیری از اشتباه، عناوین جدول را توضیح می‌دهیم:

نوع نماز: منظور هریک از نمازهای روزانه است؛ (اعم از نماز صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشا)

محل شک: آن قسمت از نماز که شک وارد ذهن نمازگزار شده‌است؛

نوع شک: منظور از نوع شک، احتمالاتی است که به ذهن نمازگزار می‌رسد؛ به طور مثال بین یک رکعت و دو رکعت شک می‌کند؛

حکم: منظور از حکم، نتیجه شک براساس فتاوی مراجع محترم تقلید است.

شک‌هایی که نمازگزار نباید به آن‌ها اعتنایی کند

این دسته از شک‌ها که شامل شش مورد می‌شود، نماز را باطل نمی‌کند؛ یعنی حتی اگر این شک‌ها برای نمازگزار پیش بیاید نمازش صحیح است:

اگر نمازگزار در نمازهای مستحبی به تعداد رکعت‌ها شک کند، نمازش صحیح است.

اگر نمازگزار پس از پایان نماز و بعد از سلام، به مسئله‌ای شک کند، نباید به شک اعتنا کند و نمازهم صحیح است، چراکه پس از انجام عمل، هیچ شکی صحیح نیست.

اگر نمازگزار شخصیتی شکاک (پارانوئید) دارد، یا در اصطلاح فقهی "کثیرالشک" است، نباید به شک‌های خود اعتنا کند.

اگر در نماز جماعتی، امام جماعت به شک کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت و نمازگزاران به او یادآوری کنند که دو رکعت خوانده، امام نباید به شک خود اعتنا کند. همچنین اگر این اتفاق برای نمازگزاران بیفتد و امام جماعت به آن‌ها تذکر بدهد، نمازگزاران نباید به شک خود توجهی بکنند.

اگر نمازگزار پس از قضا شدن یک وعده نماز شک کند که آن نماز را اقامه کرده یا خیر، نیاز نیست به شک خود اعتنا کند و احتمال را بر خواندن آن نماز بگذارد.

اگر نمازگزار در مسئله‌ای شک کند که موقع انجام آن گذشته‌ باشد، نباید به آن اعتنا کند. مثلا زمانی که در سجده است، شک کند که دعای رکوع را خوانده یا خیر.

شک‌های صحیح

این قسم از شک‌ها مربوط به نماز‌های چهار رکعتی هستند چراکه اگر به قسمت شک‌های باطل‌کننده توجه کرده‌باشید، هر گونه شکی در نماز دو یا سه رکعتی، موجب باطل شدن آن نماز‌ها می‌شود و فقط شک‌های نماز چهار رکعتی است که احکامی بغیر از باطل شدن نماز دارند.

شک در نماز چهار رکعتی، باعث باطل شدن نماز نمی‌شود بلکه نمازگزار در چنین حالتی، باید نماز خود را بصورت کامل اقامه کند و متناسب با شکی که برایش ایجاد شده، وظیفه شرعی خاصی را انجام دهد:
 

محل شک	نوع شک	نتیجه	وظیفه
پس از سجده دوم	بین دو و سه	سه رکعت	یک رکعت ایستاده یا دو رکعت نشسته
پس از سجده دوم	بین دو و چهار	چهار رکعت	دو رکعت نماز ایستاده
پس از سجده دوم	بین دو و سه و چهار	چهار رکعت	دو رکعت نماز ایستاده و دو رکعت نماز نشسته
پس از سجده دوم	بین چهار و پنج	چهار رکعت	سجده سهو
هر جای نماز	بین سه و چهار	چهار رکعت	یک رکعت ایستاده یا دو رکعت نشسته
در حالت ایستاده	بین چهار و پنج	چهار رکعت	یک رکعت ایستاده یا دو رکعت نشسته
در حالت ایستاده	بین سه و پنج	بنشیند، تشهد و سلام دهد	دو رکعت نماز ایستاده
در حالت ایستاده	بین سه و چهار و پنج	بنشیند، تشهد و سلام دهد	دو رکعت نماز ایستاده و دو رکعت نماز نشسته
در حالت ایستاده	بین پنج و شش	بنشیند، تشهد و سلام دهد	سجده سهو

برای جلوگیری از اشتباه، عناوین جدول را توضیح می‌دهیم:

محل شک: منظور از محل شک، قسمتی است که شک به ذهن نمازگزار می‌آید؛

نوع شک: منظور از نوع شک، احتمالاتی است که به ذهن نمازگزار می‌رسد؛ مطابق با ردیف اول، نمازگزار نمی‌داند که دو رکعت یا سه رکعت خوانده‌است

نتیجه: منظور از نتیجه، احکامی است که علمای اسلام برای انواع شک‌ها وضع کرده‌اند و نمازگزار باید بپذیرد؛ درباره ردیف اول، نمازگزار باید مبنا را بر این بگذارد که سه رکعت خوانده و یک رکعت دیگر هم باید بخواند تا نماز تمام شود.

وظیفه: پس از اینکه یک نماز شک‌دار را پایان دادید، در هر مورد، باید به میزان خاصی نماز احتیاط بخوانید؛ مطابق با ردیف اول، اگر بین دو و سه رکعت شک کردید، پس از اینکه نماز اصلی را تمام کردید، باید یک رکعت نماز احتیاط ایستاده یا دو رکعت نماز احتیاط نشسته بجاآورید.

نماز احتیاط
نحوه اقامه نماز احتیاط ایستاده

نماز احتیاط یک رکعتی، کاملا شبیه به سایر نماز‌های روزانه است با این تفاوت که یک نماز یک رکعتی به شمار می‌آید. نحوه اقامه آن به شیوه زیر است:

بلافاصله پس از تمام شدن نمازتان نیت کنید که قصد اقامه نماز احتیاط دارید.

فقط سوره حمد را بخوانید (بهتر است بصورت آهسته خوانده شود)

رکوع و سجده را انجام دهید

پس از سجده، تشهد و سلام بگویید

نکته:

تعداد رکعت‌های نماز احتیاط، بستگی به تعداد رکعت‌هایی دارد که شما در آن‌ها شک می‌کنید. به طور مثال، اگر در یک نماز چهار رکعتی، بین دو و چهار رکعت شک کنید، دو رکعت نماز احتیاط و اگر بین سه و چهار رکعت شک کنید، یک رکعت نماز احتیاط باید خوانده شود.

نحوه اقامه نماز احتیاط نشسته

این نماز شبیه به نماز صبح است، با چند تفاوت جزیی:

تمام نماز بصورت نشسته خوانده می‌شود، مثل زمانی که قصد خواندن تشهد را دارید.

نباید نیت خود را به زبان آورید.

فقط سوره حمد را قرائت کنید (بصورت آهسته خوانده شود.)

برای انجام رکوع، در حالت نشسته مقداری به جلو خم شوید.

در نماز احتیاط، نیازی به قنوت نیست.

بقیه نماز نیز، شبیه به یک نماز دو رکعتی انجام می‌شود.

نکته: نماز احتیاط باید بلافاصله پس از نماز اصلی اقامه شود.

نحوه اقامه سجده سهو

پس از آنکه تشهد و سلام خوانده شد:
دو بار به سجده بروید و در هر سجده، ذکر زیر را بخوانید:

«بسم الله وبالله السلام علیک ای‌ها النبی و رحمه الله وبرکاته»

سپس تشهد و سلام را دوباره بخوانید، نماز شما تمام شد.


منبع: سایت ستاره