سجده سهو

مقدمه:
یکی از مبطلات نماز، حرف زدن از روی عمد است؛ یعنی اگر عمداً حرف بزند حتى یک جمله، یا یک کلمه، حتى کلمه دو حرفى مانند «من» و «ما» نماز باطل است،.

بلکه بنا بر احتیاط واجب اگر دو حرف معنی‌دار هم نباشد نماز باطل می‌شود. اما سخن گفتن از روى سهو نماز را باطل نمی‌کند و اگر نمازگزار از روی سهو و فراموشی حرفی بزند، پس از نماز باید دو سجده سهو بجا آورد.
 

 در این مطلب راسخون به یکی از احکام نماز یعنی سجده سهو  پرداخته می شد .گاهی در نماز واجب است که سجده سهو به‌جا بیاوریم؛ به این صورت که بعد از سلام نماز فوراً نیت سجده سهو کرده، پیشانى را به چیزى که سجده بر آن صحیح است بگذاریم و ذکرهایی که اشاره می شود را بگوییم.چ

بعد باید نشسته و دوباره به سجده رویم و یکى از ذکرهایى را که گفته شد بگوییم و سپس بنشینیم و بعد از خواندن تشهد سلام دهیم. البته موارد واجب شدن سجده سهو و رعایت وضو، جهت قبله و پوشش، احکامی دارد که باید به مراجع تقلید رجوع کنیم.

سجده سهو چگونه است؟

دستور سجده سهو این است که بعد از سلام نماز، فوراً نیّت سجده سهو کند و پیشانى را به چیزى که سجده بر آن صحیح است بگذارد و بگوید:

«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ»
یا
«بِسْمِ اللَّه وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ»

ولى بهتر است بگوید:

«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ السَّلامُ عَلَیکَ ایُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ»

بعد باید بنشیند و دوباره به سجده رود و یکى از ذکرهایى را که گفته شد بگوید و بنشیند و بعد از خواندن تشهد سلام دهد.

حکم انجام ندادن سجده سهو

اگر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمداً به جا نیاورد، معصیت کرده و واجب است هر چه زودتر آن را انجام دهد و چنان‌چه سهواً به جا نیاورد، هر وقت یادش آمد باید فوراً انجام دهد و لازم نیست نماز را دوباره بخواند.

 طهارت هنگام سجده سهو

در مورد شرط بودن وضو و طهارت در سجده سهو، نظرات مراجع تقلید مختلف است:

بعضی از مراجع از جمله آیات عظام صافی، مکارم شیرازی، خامنه ای وضو را لازم می دانند.

بعضی از مراجع از جمله آیات عظام خمینی، گلپایگانى، بهجت بنابر احتیاط آن را واجب می دانند.

بعضی از مراجع، از جمله آیات عظام خوئى، خمینی، تبریزى، سیستانى، نورى همدانی آن را واجب نمی دانند.

 رو به قبله بودن هنگام سجده سهو

آیت الله العظمی مکارم شیرازی

سجده سهو باید رو به قبله و با حالت وضو و طهارت باشد و پیشانى را نیز بر چیزى گذارد که سجده نماز بر آن جایز است.

آیت الله صافی گلپایگانی

همه اموری که در سجده نماز، واجب است مثل طهارت، ستر، استقبال قبله و... در سجده سهو هم لازم است.

 سجده سهو در اثر ادای اصوات درد

برای حرفی که از آه کشیدن و سرفه پیدا می شود سجده سهو واجب نیست؛ ولی اگر برای مثال به صورت غیر عمدی آخ یا آه گفته شود، باید سجده سهو بجا بیاورید.

 سجده سهو برای دوباره خواندن یک ذکر

اگر چیزی را غلط بخوانید و دوباره به صورت صحیح آن را تکرار نمایید، برای دوباره خواندنِ آن، سجده سهو واجب نیست.
 

 سجده سهو برای اشتباه در تسبیحات اربعه

اگر به صورت غیرعمدی تسبیحات اربعه ترک شود یا بیشتر و یا کمتر از سه مرتبه گفته شود، احتیاط مستحب آن است که بعد از نماز دو سجده سهو بجا بیاورید

پرسش: در چه مواردی سجده سهو واجب می‌شود؟

امام خمینی(ره): در دو مورد: کلام بیجا و سجده فراموش شده؛ و در مواردی بنا بر احتیاط واجب سجده سهو لازم است: در نماز چهار رکعتی بعد از سجده دوم شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت بنا بر احتیاط واجب، سلام بی‌جا و تشهد فراموش شده.

آیت‌الله خامنه‌ای: کلام بیجا، در نماز چهار رکعتی بعد از سجده دوم شک کند چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت، تشهد فراموش شده (بنا بر احتیاط واجب باید ابتدا تشهد را قضا کند). همچنین در دو مورد بنا بر احتیاط واجب سجده سهو لازم است: سلام بیجا و یک سجده فراموش شده.

آیت‌الله بهجت(ره): کلام بیجا، یک سجده فراموش شده، تشهد فراموش شده، سلام بیجا، اگر در نماز چهار رکعتی بعد از سجده دوم شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت، بنا بر احتیاط واجب اگر چیزی از غیر رکن را کم یا زیاد کند و محل آن بگذرد.


آیت‌الله سبحانی: کلام بیجا، سجده فراموش شده، در نماز چهار رکعتی بعد از ذکر واجب سجده دوم شک بین چهار و پنج کند، سلام بی‌جا، ایستادن بیجا، نشستن بیجا، تشهد فراموش شده.

آیت‌الله سیستانی: تشهد فراموش شده، در نماز چهار رکعتی بعد از ذکر سجده دوم شک کند چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت. همچنین در سه مورد بنا بر احتیاط واجب سجده سهو لازم است: سلام بیجا، کلام بیجا، علم اجمالی به کم یا زیاد شدن سهوی افعال یا اجزای نماز.

آیت‌الله نوری همدانی: کلام بیجا، یک سجده فراموش شده، در نماز چهار رکعتی بعد از ذکر سجده دوم شک کند چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت. همچنین در سه مورد بنا بر احتیاط واجب سجده سهو انجام دهد: سلام بیجا، تشهد فراموش شده، در جایی که باید بایستد، بنشیند و در جایی که باید بنشیند، بایستد.

آیت‌الله مکارم شیرازی: در موارد ذیل سجده سهو را بنا بر احتیاط واجب انجام دهد: سلام بیجا، کلام بیجا، یک سجده فراموش شده، تشهد فراموش شده، در نماز چهار رکعتی بعد از ذکر سجده دوم شک کند چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت؛ در جایی که باید بایستد، بنشیند و در جایی که باید بنشیند، بایستد.

وضو و قبله در سجده سهو
پرسش: آیا برای سجده سهو رعایت وضو و قبله واجب است؟

امام خمینی(ره)، آیت‌الله خامنه‌ای: رعایت وضو و قبله واجب نیست؛ بلکه احتیاط مستحب است.

آیت‌الله سبحانی: بنا بر احتیاط واجب لازم است.

آیت‌الله سیستانی: لازم نیست هرچند رعایت این موارد مطابق احتیاط مستحب است.

آیت‌الله نوری همدانی: وضو لازم نیست. بنا بر احتیاط واجب قبله را باید رعایت کند.

آیت‌الله مکارم شیرازی: رعایت وضو و جهت قبله واجب است.

آیت‌الله وحید خراسانی: خیر، وضو واجب نیست و رعایت شرایط مذکور بنا بر احتیاط مستحب است مگر در موردی که سجده سهو به دلیل فراموشی تشهد باشد که در این صورت رعایت شرایط سجده نماز لازم است. رعایت قبله نیز لازم نیست.

رعایت پوشش در سجده سهو
پرسش: آیا برای سجده سهو رعایت پوشش واجب است؟

امام خمینی(ره)، آیات عظام سبحانی، نوری، مکارم: بنا بر احتیاط واجب، پوشش لازم است.

آیات عظام خامنه‌ای و سیستانی: لازم نیست، بلکه احتیاط مستحب است.

آیت‌الله وحید خراسانی: لازم نیست.



 اسباب وجوب سجده سهو
اسباب وجوب دو سجده سهو که از آن به موجبات تعبیر مى‌شود عبارتند از:

به عقیده امام خمینی در تحریرالوسیله «سجده سهو (در چند مورد) واجب می‌شود: برای حرف و سخنی که نمازگزار سهواً بگوید، ولو به‌خاطر اینکه گمان کرده که از نماز بیرون‌آمده است.

و برای فراموش‌کردن یک سجده‌، اگر محل جبران آن گذشته باشد. و برای سلام بیجا، و فراموش‌کردن تشهدی که محل تدارک آن گذشته باشد بنابر احتیاط (واجب) در این دو. و برای شک بین چهار و پنج. و احتیاط (مستحب) آن است که برای هر زیاده و کمی در نماز که در محل آن، یادش نیامده، سجده سهو نماید.

اگرچه بنابر اقوی برای غیر آنچه که ذکر شد، واجب نیست، بلکه واجب نبودن سجده سهو در قیام و ایستادن (بیجا) در جای نشستن، و یا بر عکس، (نشستن در جای ایستادن) خالی از قوّت نیست،

و لکن سزاوار نیست که احتیاط ترک شود. و برای سخن‌گفتن سهوی، اگرچه طول بکشد درصورتی‌که یک‌بار سخن‌گفتن حساب شود، فقط دو سجده سهو است،

ولی اگر چندین بار سخن بگوید مثل اینکه وسط سخن‌گفتن یادش بیاید (و حرف‌زدن را ترک کند)، سپس بعد از آن فراموش کند (که سر نماز است) و مشغول سخن‌گفتن شود، (در این صورت) سجده سهو، متعدد می‌شود.» [1] 

1 - سخن گفتن سهوی در اثنای نماز
سخن گفتن در اثنای نماز از روى فراموشی بنابر قول مشهور. بلکه بر وجوب دو سجده سهو در پى تکلم سهوی ادعای اجماع شده است.[2]

2 - سلام دادن سهوی بی مورد
سلام دادن بى مورد از روى فراموشى بنابر قول مشهور.[3]
برخى بر وجوب دو سجده سهو در این صورت نیز ادعاى اجماع کرده‌اند.[4]
عدم وجوب سجده سهو در این فرض به ظاهر کلام برخى قدما نسبت داد شده است.[5]

پس «اگر یک مرتبه سلام زیادی بگوید، ولو اینکه تمام صیغه‌های سلام باشد، باید برای سلام زیادی، یک‌بار دو سجده سهو نماید و اگر سلام چند بار باشد، سجده سهو برای آن هم به همان تعداد است.

و احتیاط (مستحب) تکرار سجده سهو است برای هر سلامی (مثلاً اگر دو صیغه سلام را بیجا گفته، دو بار دو سجده سهو انجام دهد) و همچنین است حال سجده سهو در تسبیحات اربع.» [6]

3 - شک بین چهار و پنج
شک بین چهار و پنج به قول مشهور. بر این قول ادعاى اجماع نیز شده است.[7]

4- ترک سهوی یک سجده
ترک یک سجده از روى فراموشى و یادآور نشدن آن تا پس از رکوع به قول مشهور که علاوه بر قضای سجده فراموش شده پس از نماز، دو سجده سهو واجب مى‌شود.[8]
بر این قول ادعاى اجماع نیز شده است.[9]

5- ترک سهوی تشهد
ترک تشهد از روى فراموشى و عدم تذکر آن مگر پس از رکوع بنابر قول مشهور. در این فرض نیز علاوه بر تدارک تشهد پس از نماز باید دو سجده سهو به جا آورد.[10]

6- شک بین سه و چهار با گمان به چهار
شک بین سه و چهار در نماز چهار رکعتى با گمان به چهار، به قول برخى قدما.[11]

7 - نشستن و ایستادن در غیر محل
ایستادن در جایى که وظیفه نشستن است و عکس آن، به قول گروهى.12]

9 - هر کاهش و افزایش غیر مبطل
به قول گروهى، هر کاهش و افزایشى در نماز که بطلان آن را درپى نداشته باشد و نیز شک در کاهش و افزایش.[13]

 فورى بودن وجوب
به گفته برخى، بر سهو کننده واجب است پس از سلام نماز و پیش از انجام دادن فعل منافی با نماز، فوری دو سجده سهو را به جا آورد؛[14]
لیکن برخى، فورى بودن آن را واجب ندانسته و تأخیر آن را جایز دانسته‌اند.[15]

شرایط و واجبات
آیا تمامى آنچه در سجود نماز به عنوان جزئى از اجزای نماز معتبر است، مانند طهارت، پوشاندن عورت در مرد و بدن در زن و رو به قبله قرار داشتن، در دو سجده سهو نیز معتبر است یا تنها آنچه که در خصوص سجود واجب است.

از قبیل طمأنینه و آرامش بدن در حال سجده و هنگام نشستن بین دو سجده، نهادن هفت موضع از بدن بر زمین و گذاشتن پیشانى بر چیزى که سجده بر آن صحیح است، در سجده سهو نیز واجب خواهد بود و یا هیچ کدام واجب نیست و تنها به جا آوردن مسمای سجده کفایت مى‌کند؟ مسئله اختلافى است.[16]

برخى، احتیاط وجوبی را در مراعات همه واجبات و شرایط معتبر در سجود نماز، در سجده سهو دانسته‌اند.[17]

پی نوشت:
1. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۲۳، کتاب الصلاة، القول فی سجود السهو، مسالة۱.    
2. حلی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج۷، ص۷۱.    
1الناضرة، ج۹، ص۳۱۳-۳۱۴.    
3. بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۹، ص۳۱۷.    
4. حلی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج۷، ص۷۱.    
5. نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۲، ص۴۳۲.    
6. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۲۳، کتاب الصلاة، القول فی سجود السهو، مسالة۲.    
7. بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۹، ص۳۲۰.    
8. بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۹، ص۱۴۵.    
9. حلبی، ابن زهره، غنیة النزوع، ص۱۱۳.    
11. صدوق، محمد بن علی، المقنع، ص۱۰۲.    
12. بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۹، ص۳۲۲-۳۲۳.    
13. بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۹، ص۳۲۶-۳۲۷    
14.نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۲، ص۴۵۵.    
15. نراقی، احمد، مستند الشیعة، ج۷، ص۲۴۶-۲۴۷.    
16. عاملی، محمد بن مکی، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، ج۴، ص۹۴.   
17.طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی‌، ج۳، ص۳۰۲-۳۰۳.  

منبع:
https://fa.wikifeqh.ir/%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D9%87_%D8%B3%D9%87%D9%88
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/10/16/2832618
سایت ستاره
* این مقاله در تاریخ 1401/11/12 بروز رسانی شده است.