آداب سفر از دیدگاه ائمه(ع)

برای سفر در اخبار و احادیث، آداب و اعمال خاصی ذکر شده است که به اهم آنها اشاره می شود.

1- جستجوی دوست

سفر به تنهایی و بدون همسفر مکروه است. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به حضرت امیر علیه السلام سفارش می فرمود که تنها به سفر نرود.

امام صادق علیه السلام مسافر تنها را شیطان، دو مسافر با هم را دو شیطان، و سه نفر را همراهان و چهار نفر را رفقا شمرده است.[1]

دو روایت ذیل، به اهمیت همسفر شایسته اشاره دارد:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: الرَّفیقُ ثُمَّ الطَّریقُ.[2]
[ابتدا رفیق سپس مسافرت]

قال علی علیه السلام: سَلْ عَنِ الرَّفیقِ قَبْلَ الطَّریقِ وَ عَنِ الْجارِ قَبْلَ الدَّارِ.[3]
[از دوست، قبل از سفر و از همسایه، قبل از خانه جویا شو]

چنانچه از احادیث بالا هم بر می آید، هر کسی را نمی توان به عنوان همسفر برگزید، بلکه تمام خصوصیاتی که در باب «دوست یابی» بدانها اشاره می شود، در مسافرت نیز جاری است، و همسفر که در واقع مُشرف بر جزئیات زندگی آدمی در طول سفر است، می بایست شرایط دوست سالم را داشته باشد.

علاوه بر آن شرایط، وجود دو شرط دیگر در همسفر بر نیکویی سفر می افزاید: یکی از آندو این است که همسفران قدر و منزلت یکدیگر را رعایت کنند، و یکی خود را مولا و دیگری عبد به حساب نیاورد، لذا سفر با شخص متکبر تقبیح شده است.

قال علی علیه السلام: لا تَصْحَبَنَّ فی سَفَرٍ مَنْ لا یری لَک الْفَضْلَ عَلَیهِ کما تَری لَهُ الْفَضْلُ عَلَیک.[4]
[با کسی که مطابق فضیلتی که تو برای او بر خودت می بینی، فضیلتی برای تو بر خودش نمی بیند، همراه مشو]

شرط دوم همسفر خوب این است که در امور معنوی بالا دست باشد، به طوری که بتوان از فضل او و خُلق نیک وی بهره برد؛ ولی در امور مادی هم طراز باشد، به طوری که خرج او با تو همسان بوده و مخارج تو را بر عهده نگیرد، تا موجب خواری و ذلت نفس تو شود.

امام صادق علیه السلام می فرماید: با کسی همسفر شو که تو به او زینت یابی و از او معرفت گیری نه اینکه او به تو مزین شود.

همان حضرت به یکی از اصحابش بنام «شهاب» که شخص توانگری بود و به حضور امام عرضه داشت: در سفر برای همسفران خرج می کنم و دست گشوده دارم، می فرماید: ای شهاب چنین مکن، اگر تو خرج کنی و آنان هم خرج کنند چون ندارند فقیر و پریشان می شوند و اگر آنان خرج نکنند، خوار و ذلیل می گردند.

2- انتخاب شب برای حرکت

سفر شبانه و مخصوصاً اواخر شب در روایات توصیه شده است.

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: وَ عَلَیکمْ بِالسَّیرِ بِاللَّیلِ، فَانَّ الْارْضَ تَطْوی بِاللَّیلِ مالا تَطْوی بِالنَّهارِ.[5]
[بر شما باد حرکت شبانه در سفر، زیرا زمین به سرعتی که شب در نوردیده می شود، روز طی نمی گردد.]

3- آغاز سفر به صدقه

این مهم در اخبار عدیده ای، از آل البیت علیهم السلام وارد شده است.

قال الصادق علیه السلام: افْتَتِحْ سَفَرَک بِالصَّدَقَةِ وَ اخْرِجْ اذا بَدا لَک، فانَّک تَشْتَری سَلامَةَ سَفَرِک.[6]
[سفر خود را به صدقه آغاز نما و هر وقت خواستی سفرت را آغاز کن( توجه به نحوست ساعات و ایام ننما) زیرا تو سلامت سفر خود را خریده ای.]

بهترین لحظه برای اعطای صدقه زمانی است که مسافر در آستانه سفر است.

4- همراه بردن حوائج

همراه بردن نیازهای ضروری سفر به حدّی که تحمل آن موجب ملال و زحمت نشود و حوائج را نیز بر طرف نماید لازم است. لقمان به فرزندش وصیت می کرد:

یا بُنَی سافِرْ بِسَیفِک وَ خَفِّک وَ عِمامَتِک وَ خَبائِک وَ سَقائِک وَ ابْرَتِک وَ خُیوطِک وَ مِخْرَزِک، وَ تَزَوَّدْ مَعَک الْادُوِیةَ تَنْفَعُ بِها انْتَ وَ مَنْ مَعَک، وَ کنْ لِاصْحابِک مُوافِقاً الّا فی مَعْصِیةِ اللَّهِ.[7]
[فرزندم، در مسافرت، شمشیر و کمان، پوشش، عمامه، عبا، طناب، مشک آب، سوزن، نخ خیاطی و وسایل آن را با خود بردار و نیز داروهایی که برای تو و همسفرانت مفید است، همراه ببر، و جز در معصیت خداوند با رفقایت همراهی کن.]

همراه داشتن تربت ابا عبد الله الحسین علیه السلام در سفر، موجب امان از ترس و اضطراب می باشد.

5- همراهی و رفاقت با همسفران

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده اند: هر کسی مؤمن مسافری را اعانت کند، خدای متعال هفتاد و دو بلا از بلاهای دنیا را از او بر دارد، و او را از غم و اندوه امان داده، و هفتاد بلای آخرت را نیز، زمانی که از شدت اضطراب، نفسهای مردم گرفته شود، از او بزداید.

6- نماز در محل نزول

از آنجا که در روز قیامت یکی از شهود، مکان می باشد، قرائت نماز در هر مکانی موجب شهادت و گواهی او در قیامت بر انجام این فریضه می باشد، و لذا این عمل در روایات سفارش شده است.

امام صادق علیه السلام در بیان وصایای لقمان به فرزندش می فرماید:

وَ اذا نَزَلْتَ فَصَلِّ رَکعَتَینِ قَبْلَ انْ تَجْلِسَ... وَ اذا ارْتَحَلْتَ فَصَلِّ رَکعَتَینِ ثُمَّ وَدَّعِ الْارْضَ الَّتی حَلَلْتَ بِها وَ سَلِّمْ عَلَیها وَ عَلی اهْلِها فَانَّ لِکلِّ بُقْعَةٍ اهْلًا مِنَ الْمَلائکةِ.[8]
[وقتی نزول کردی قبل از اینکه بنشینی، دو رکعت نماز بگذار، و نیز وقتی کوچ کنی، دو رکعت نماز اقامه کن، سپس با آن زمین وداع نما و به او و ساکنانش سلام بفرست، چرا که هر قطعه ای از زمین را عده ای از ملائک ساکن هستند.]

7- تعیین امام جماعت

چه خوب است در سفر ثواب نماز جماعت نیز چون حضر عاید انسان شود.

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: اذا کنْتُمْ ثَلاثَةٌ فی سَفَرٍ فَلْیؤُمُکمْ احَدُکمْ وَ احَقُّکمْ بِالْامامَةِ اقْرَؤُکمْ.[9]
[وقتی در سفر سه نفر بودید، یکی از شما امام جماعت شود و ذی حق ترین شما به آن کسی است که قرائتش صحیح تر باشد.]

و نیز در بیان چگونگی گزینش امام جماعت می فرماید:

اذا کانَ ثَلاثَةُ نَفَرٍ فی سَفَرٍ فَلْیؤُمُّهُمْ اقْرَؤُهُمْ وَ انْ کانَ اصْغَرُهُمْ سِنّأ، فَاذا امَّهُمْ فَهُوَ امیرُهُمْ.[10]
[وقتی سه نفر در سفر بودند، قاری ترین آنان هر چند کم سن ترینشان باشد، امامشان گردد، و چون امام آنها شد، امیر آنان نیز هست.]

8- مسئولیت همسفران نسبت به هم

روایت ذیل به مسئولیت همسفران نسبت به یکدیگر اشاره دارد.

عن مفضل بن عمر قال: دَخَلْتُ عَلی ابی عبداللَّهِ علیه السلام، فقال: مَنْ صَحْبُک؟ قلتُ رُجُلٌ مِنْ اخْوانی. قال: فَما فَعَلَ؟ قلتُ مُنْذُ دَخَلْتُ المدینَةَ لَمْ اعْرِفْ مَکانَهُ. فقال لی: امَّا عَلِمْتَ انَّ مَنْ صَحِبَ مُؤمِناً ارْبَعینَ خُطْوَةً سَالَهُ اللَّهُ عَنْهُ یوْمَ القِیمَةِ.[11]
[مفضل بن عمر می گوید: از سفر مراجعت و به حضور امام صادق علیه السلام رسیدم، حضرت فرمود، چه کسی همراه تو بود، عرض کردم یکی از برادرانم( دوستانم) فرمود چه کرد( کجا رفت)؟ عرض کردم: از وقتی وارد شهر شدم جایش را نمی دانم. حضرت فرمود: نمی دانی، کسی که چهل قدم مؤمنی را همراهی کند، خداوند روز قیامت او را از احوال آن مؤمن مورد بازخواست قرار می دهد.]

9- خوش خُلقی

یکی از آداب مهم در سفر، رعایت خوش خلقی است. رسول خدا صلی الله علیه و آله مزاح را از مروّتهای سفر شمرده است.

... و امَّا الَّتی فِی السَّفَرِ فَبَذْلُ الزَّادِ وَ حُسْنُ الْخُلْقِ وَ الْمِزاحُ فی غَیرِ مَعاصی.[12]
[مروّت در سفر عبارت است از بذل توشه به همسفران، نیکویی معاشرت، شوخی در غیر گناه]

امام صادق علیه السلام نیز فرموده است:

... وَ کثْرَةُ الْمِزاحِ فِی غَیرِ ما یسْخُطُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ.[13]
[یکی از مروّتهای سفر و جوانمردی های آن، زیادی شوخی در چیزهایی است که خشم خدا را نیافریند.]

10- گشاده دستی

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: مِنْ کرَمِ الرَّجُلِ انْ یطیبَ زادَهُ فِی السَّفَرِ.[14]
[از بزرگواری انسان، نیکو نمودن توشه در سفر است.]

11- آوردن هدیه در بازگشت

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: اذا خَرَجَ احَدُکمْ الی سَفَرٍ ثُمَّ قَدِمَ عَلی اهْلِهِ فَلْیهْدِهِمْ وَ لْیطْرِفْهِمْ وَ لَوْحِجارَةً.[15]
[هر گاه یکی از شما برای سفر خارج شد، هنگام بازگشت هدیه ای برای اهل و عیالش آورد و به تحفه ای آنان را خوشحال کند، ولو سنگی باشد.]


پی نوشت ها:
[1] حلیة المتقین، ص 289.
[2] بحارالأنوار، ج 76، ص 267.
[3] همان، ص 229.
[4] همان، ص 267.
[5] مستدرک الوسائل، ج 8، ص 121.
[6] بحارالأنوار، ج 100، ص 103.
[7] همان، ج 76، ص 270.
[8] همان، ص 271.
[9] کنزالعمال، 17548.
[10] همان.
[11] بحارالأنوار، ج 76، ص 275.
[12] همان، ص 266.
[13] همان.
[14] مستدرک الوسائل، ج 8، ص 216.
[15] بحارالأنوار، ج 76، ص 283.

منبع: حوزه نت