مسلمانان برای دریافت دستورات الهی و آشنایی با معارف اسلامی از قرآن و حدیث استفاده می‌کنند. قرآن سخنان خداوند است که به وسیله وحی به پیامبر اکرم (ص) نازل شده است. با این حال، حدیث قدسی نیز نوعی از حدیث است که گوینده آن خداوند است و تفاوت‌هایی با قرآن دارد که درادامه به آن می‌پردازیم.


حدیث قدسی چیست؟

پیامبر اکرم برخی از احادیث را به نقل از خداوند بیان می‌کردند؛ بدین شرح که مضمونی از سوی خداوند و به واسطه فرشته وحی یا الهام به پیامبر می‌رسیده و ایشان همان مضمون را با الفاظ و بیان خود به مسلمانان می‌گفتند. نام دیگر حدیث قدسی حدیث ربانی است و در برخی از متون آن را حدیث الهی نامیده‌اند.


تفاوت قرآن با حدیث قدسی چیست؟

عمده‌ترین وجه تفاوت بین قرآن و حدیث قدسی این که در قرآن، هم لفظ و هم معنا از قول خداوند است؛ یعنی آیات قرآن دقیقاً با همین نوع بیان و با همین کلمات از خداوند ایراد شده‌اند اما حدیث قدسی اگرچه تمام معنای آن از جانب خداوند است، ولی کلمات و شیوه بیان آن‌ها از جانب حضرت محمد (ص)  ارائه می‌شود. نکته قابل توجه این است که اگرچه در حدیث قدسی لفظ از خداوند نیست، اما پیامبر هیچ دخل و تصرفی در معنای آن وارد نکرده‌اند و کاملاً با منظور خداوند مطابقت دارد.


نحوه دریافت حدیث قدسی چیست؟

یکی از مباحثی که بسیار مورد بحث و اختلاف نظر متکلمان بوده، نحوه دریافت حدیث قدسی است. برخی بر این باورند که نحوه دریافت قرآن از طریق جبرئیل بوده، اما در حدیث قدسی این واسطه دیگر در کار نیست. با این حال برخی دیگر دریافت حدیث قدسی به وسیله جبرئیل را هم قبول دارند و این احتمال را نیز قبول می‌کنند. حتی برخی دیگر بر سر وحیانی بودن یا نبودن حدیث قدسی نیز مباحثی را مطرح کرده‌اند. در این باره هیچ نظر قطعی و کاملی وجود ندارد و برای تصمیم گیری باید نظرات و ادله هر کدام از متکلمین را دنبال کرد تا به نتیجه رسید.


موضوع احادیث قدسی چیست؟

احادیث قدسی درباره موضوعات پراکنده بسیاری هستند. موضوعاتی چون مباحث اخلاقی، عرفانی، توبه، ثواب و عقاب و برخی از مباحث نظری دیگر از جمله موضوعات اصلی حدیث قدسی هستند. احادیث قدسی معمولاً درباره احکام شرعی نیستند. حتی در برخی از منابع شیعی می‌توان موضوعاتی چون اثبات امامت را در احادیث قدسی مشاهده کرد.


حدیث قدسی به چه درد می‌خورد؟

کتاب‌های عرفانی و اخلاقی از جمله اصلی‌ترین منابعی هستند که از حدیث قدسی استفاده می‌کنند. متون عرفانی و اخلاقی تاثیرات فراوانی از احادیث قدسی گرفته‌اند و اهمیت بسیاری به مفاهیم این گونه از احادیث می‌دهند. تفسیر و نگاه عمیق به حدیث قدسی از صفات عرفا و اساتید اخلاق بوده است و حتی آموزه‌های صوفیه نیز تأثیر فراوانی از آن‌ها گرفتند. آثار محیی الدین ابن عربی مملو از احادیث قدسی هستند؛ می‌توان گفت این آثار به شدت در نشر این احادیث و معرفی آن‌ها به مردم نقش داشته‌اند. در کل تاثیرات فراوان احادیث قدسی در نشر معارف بلند اسلامی و دینی امری مسلم است.


اقسام حدیث قدسی

کارشناسان علوم دینی و علوم قرآن و حدیث، حدیث قدسی را در یک تقسیم بندی به دو قسم تقسیم کرده‌اند. احادیثی که فقط کلامی را از خداوند نقل می‌کنند و احادیثی که ضمن داستان‌ها و حکایاتی یک سخن از خداوند نقل می‌کنند. بدین شرح که برخی از صوفیه برخی از احادیث را منسوب به خداوند می‌دانند که در اصل بخشی از تورات هستند و گاهی با مطالعه احادیث قدسی می‌بینیم که ابتدای آن با عباراتی همچون: "در تورات نوشته شده است" و "در انجیل نوشته شده است" را می‌خوانیم.


چند نمونه حدیث قدسی

برای درک اینکه موضوعات حدیث قدسی چیست و آشنای با فضای احادیث قدسی چند نمونه حدیث معتبر را در ادامه می‌خوانیم.

۱. خیر خواهی خداوند
«اَهْلُ طاعَتی فیضِیافَتی وَأَهْلُ شُکری فیزیارَتی وَ اَهْلُ ذِکری فی نِعْمَتی وَ اَهْلُ مَعْصِیتی لاأُؤْیسُهُمْ مِنْ رَحْمَتی، اِنْ تابُوا فَأَنَا حَبیبُهُمْ وَ اِنْ مَرِضُوا فَأَنا طَبیبُهُمْ، اُداویهِمْ بِا لْمِحَنِ وَ المَصائِبِ لاُِطَهِّرَهُمْ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الْمَعائِبِ.»
خداوند متعال می‌فرماید: اهل اطاعت من در مهمانی من‌اند، اهل شکر و سپاس من در دیدار من‌اند، اهل ذکر و یاد من در نعمت من‌اند، و امّا اهل معصیت و نافرمانی من، آنان را هم از رحمت خویش ناامید نمی‌کنم. اگر توبه کنند، من دوستدار آنانم، اگر بیمار شوند، من طبیب آنانم و با سختی‌ها و مصیبت‌ها آنان را درمان می‌کنم، تا از گناهان و عیب‌ها پاکشان سازم.

۲. راه اشتباه
فِی التَّوراةِ: مَنْ لَمْ یؤمِنْ به قضائی وَ لَمْ یصْبِرْ عَلی بَلائی وَ لَمْ یشْکرْ نَعْمائی فَلْیتَّخِذْ رَبًّا سِوائی، مَنْ اَصْبَحَ حَزینا عَلَی الدُّنیا، فَقَدْ اَصْبَحَ ساخِطا عَلَی، مَنْ تَواضَعَ لِغَنِی لِأجْلِ غِناهُ ذَهَبَ ثُلُثا دینِهِ.
در تورات است: هرکس به تقدیر و قضای من ایمان نیاورد و بربلای من صبر نکند و بر نعمتهایم شکر نکند، پس پروردگاری غیر از من را برگزیند. هر کس صبح کند، در حالی که بر دنیا غمگین شود، بر من خشمگین شده است، هر کس در مقابل ثروتمندی به خاطر ثروتش تواضع کند، دو سوم دینش بر باد رفته است.

۳. غرور بی اساس
فِی التَّوراةِ: قُلْ لِصاحِبِ الْمالِ الْکثیرِ، لایغْتَرَّ بِکثْرَةِ مالِهِ وَ غِناهُ، فَاِنِ اغْتَرَّ فَلْیطْعِمِ الْخَلْقَ غَداءاً وَ عِشاءا، وَ قُلْ لِصِاحِبِ الْعِلْمِ لایغْتَرَّ بِکثْرَةِ عِلْمِهِ، فَاِنِ اغْتَرَّ فَلْیعْلَمْ اَنَّهُ مَتی یمُوتُ؟ وَقُلْ لِصاحِبِ الْعَضُدِ الْقَوِی لایغْتَرَّ بِقُوَّتِهِ، فَاِنِ اغْتَرَّ بِقُوَّتِهِ فَلْیدْفَعِ الْمَوْتَ عَنْ نَفْسِهِ. 
در تورات آمده است: به صاحب مالِ بسیار بگو که به ثروت فراوانش و توانگری‌اش مغرور نشود. اگر مغرور است، پس صبح و شام، به مخلوقات طعام بدهد! به صاحب دانش بگو که به علم فراوان خود مغرور نشود. اگر مغرور است، پس بداند که چه زمانی می‌میرد؟! و به صاحب بازوی نیرومند بگو که به قدرت خود مغرور نشود. اگر مغرور قدرت خویش است، پس مرگ را از خود دور سازد!

۴. نیکی خداوند
اِنَّ اللّه َ یقُولُ: ابْنَ آدَمَ! تَطَوَّلْتُ عَلَیک بِثَلاثٍ: سَتَرْتُ عَلَیک مالَوْ یعْلَمُ بِهِ اَهْلُک ما وارَوْک، وَ اَوْسَعْتُ عَلَیک فَاْسْتَقْرَضْتُ مِنْک فَلَم تُقَدِّمْ خَیرا، وَ جَعَلْتُ لَک نَظْرَةً عِنْدَ مَوْتِک فیثُلْثِک فَلَمْ تُقَدِّمْ خیرا.
خدای متعال می‌فرماید:‌ای فرزند آدم! من سه نیکی درباره تو کرده‌ام: ۱. چیز‌هایی از تو را پوشاندم که اگر خانواده‌ات می‌دانستند تو را به خاک نمی‌سپردند. ۲. وسعت رزق و روزی به تو دادم، آنگاه از تو قرض خواستم، ولی تو نیکی و خیری پیش نفرستادی. ۳. هنگام مرگ، مهلتی دادم تا در یک سوم دارایی خود وصیت کنی، ولی تو خیر و نیکی پیش نفرستادی.

منبع: سایت ستاره