در فرهنگ و اندیشه ی اسلامی انسان بیهوده خلق نشده است، بلکه زندگی دنیوی او مسیر و پلی برای دست یابی به زندگی جاودان اخروی است از این رو باید در دنیا به گونه ای مطلوب و ارزشی زندگی کند که در نهایت جایگاهی رفیع و سعادت مند را در آخرت به دنبال داشته باشد، هر چند این مطلب به این معنا نیست که آموزه ها اسلامی فقط به دنبال آباد کردن آخرت است، بلکه به این معناست که باید به گونه ای زندگی دنیوی خود را تعریف کند که ضامن سلامت و سعادت دنیوی و آخروی انسان باشد، کما اینکه این آموزه های دینی به خوبی در فرهنگ قرآن منعکس شده است: «وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ؛[1]و بعضى مى‏ گویند: پروردگارا! به ما در دنیا (نیکى)عطا کن! و در آخرت نیز (نیکى) مرحمت فرما! و ما را از عذابِ آتش نگاه دار!»


شاه کلید های زندگی مطلوب در سبک زندگی امام سجاد(علیه السلام)

سیره و سبک و سیاق زندگی حضرات معصومین(علیه السلام) بهترین الگو و چراغ راه برای دست یابی به زندگی مطلوب است، به همین منظور در سال روز شهادت امام چهارم شیعیان حضرت امام سجاد(علیه السلام) بر آن شدیم که با باز خوانی شاه کلید های سعادت آفرین زندگی این امام همام این شاخص های طلایی را چراغ راه مسیر زندگی خود قرار دهیم.

1-امام سجاد(ع) اسوه عبودیت و بندگی حق تعالی
یکی از مهمترین شاه کلیدهای زندگی مطلوب و سعادت آفرین، عبودیت و بندگی حق تعالی و ارتباط معنوی با اوست، انسان در زندگی مادی به هر اندازه از این شاخص های دینی فاصله بگیرد به همان اندازه روی خوش زندگی را از خود دور می سازد؛ کما اینکه در آیات وحیانی قرآنی نیز این چنین بیان شده است: «وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمى‏؛[2] و هر کس از یاد من روى گردان شود، زندگى (سخت و) تنگى خواهد داشت؛ و روز قیامت، او را نابینا محشور مى‏ کنیم!»

مهمترین و باارزش ترین ویژگی امام سجاد(علیه السلام) خاکساری و عبودیت ایشان به درگاه الهی است، به طوری که اهل حدیث وقتی در مقام معرفی این ویژگی حضرت برمی آیند این چنین بیان می دارند که وقتی حضرت برای ادای فرایض در پیشگاه الهی می ایستاد، آن چنان ترس و خشیت او را فرا می گرفت که تمام اعضای بدنش به لرزه در می آمد، آنگاه که به نماز می یستاد هیچ جزئی از بدن ایشان حرکت نمی کرد مگر آن را که باد به حرکت در می آورد. «کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ إِذَا فَرَغَ مِنْ وُضُوءِ الصَّلَاةِ وَ صَارَ بَیْنَ وُضُوئِهِ وَ صَلَاتِهِ أَخَذَتْهُ رِعْدَةٌ وَ نُفَضَةٌ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ وَیْحَکُمْ أَ تَدْرُونَ إِلَى مَنْ أَقُومُ وَ مَنْ أُرِیدُ أُنَاجِی وَ فِی کُتُبِنَا أَنَّهُ کَانَ إِذَا تَوَضَّأَ اصْفَرَّ لَوْنُهُ فَقِیلَ لَهُ فِی ذَلِکَ فَقَالَ أَ تَدْرُونَ مَنْ أَتَأَهَّبُ لِلْقِیَامِ بَیْنَ یَدَیْهِ؛[3]مناقب می نویسد: هر وقت على بن الحسین (علیه السلام) از وضوى نماز فارغ میشد رعشه ‏اى مخصوص او را فرا می گرفت. عرض کردند آقا شما را چه مى ‏شود؟ می فرمود: واى بر شما می دانید می خواهم مقابل چه کسى بایستم و می خواهم با چه کسى راز و نیاز کنم؟»یکی از شاخص های مهم زندگی اجتماعی بهره مندی از عنصر عفو و گذشت است، اگر جوامع انسانی از این عنصر ارزشمند و حیات بخش بهره مند نباشند، جدل، ستیز، دشمنی، کینه، تقابل، خشونت، و درگیری تمام زندگی آنها را احاطه خواهد کرد و آرامش  را از آنها سلب خواهد کرد.
2-امام سجاد(علیه السلام) پیشتاز در امداد رسانی به مستمندان
یکی از مشخصه های بسیار ارزشمند سبک زندگی اسلامی این است که یک شخص مؤمن تنها به فکر دغدغه های زندگی و معیشتی خود نیست، بلکه خود را در قبال همنوعان و اطرافیان مسئول می داند از این رو هیچ گاه نسبت به نیازمندان و مستمندان و کسانی که مشکلات مالی و اقتصادی دارند بی تفاوت نیست، چرا که هر گونه بی تفاوتی و سهل انگاری در رسیدگی به امور نیازمندان زمینه شقاوت انسان را در دنیا و آخرت فراهم می کند خدای متعال تبعات بی توجهی به این موضوع را این چنین بیان می فرماید: «ما سَلَکَکُمْ فی‏ سَقَرَ  قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ وَ لَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکینَ؛[4] چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟!» ( مى ‏گویند: «ما از نمازگزاران نبودیم، و اطعام مستمند نمى ‏کردیم،» بر اساس این آیات در احوالات اهل جهنم مشخص می شود که اهل کمک رسانی به نیازمندان نبوده اند.

این در حالی است که اگر ما انسان ها اسوه های سخاوت و گشاده دستی همچون امام سجاد(علیه السلام) را سرلوحه زندگی خود قرار دهیم هیچگاه خساست به خرج نمی دهیم و این وظیفه دینی و اجتماعی را به خوبی اجرا می کنیم. در احوالات امام سجاد(علیه السلام) از جناب ابو حمزه ثمالی نقل شده است: «امام زین العابدین(علیه السلام) در تاریکی شب، نان و نوای مستمندان را بر دوش می کشیدند و به طور ناشناس آن را انفاق می کردند، و می فرمودند: «إِنَّ صَدَقَةَ السِّرِّ تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ؛[5] صدقه پنهانى خشم خدا را فرو مى ‏نشاند.» همچنین علامه مجلسی در بحارالانوار نقل می کند: «محمد بن اسحاق گفت: گروهى در مدینه زندگى می کردند که نمی دانستند خوراک آنها را چه کسى تأمین می کند پس از فوت على  بن  الحسین دیگر آن کسى که شبانه براى آنها خوراک مى‏ آورد از دست دادند.»[6]

3-امام سجاد(ع) اسوه عفو و گذشت
یکی از شاخص های مهم زندگی اجتماعی بهره مندی از عنصر عفو و گذشت است، اگر جوامع انسانی از این عنصر ارزشمند و حیات بخش بهره مند نباشند، جدل، ستیز، دشمنی، کینه، تقابل، خشونت، و درگیری تمام زندگی آنها را احاطه خواهد کرد و آرامش را از آنها سلب خواهد کرد، از این رو خدای متعال همگان را سفارش به این شاخص قرآنی کرده و می فرماید: «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلینَ؛[7] (به هر حال) با آنها مدارا کن و عذرشان را بپذیر، و به نیکى‏ ها دعوت نما، و از جاهلان روى بگردان (و با آنان ستیزه مکن).»

در  سیره و زندگی امام سجاد(علیه السلام) موارد متعددی از این شاخص های دینی حضرت نقل شده است، از جمله نقل شده است: «روزی کنیزی ظرف آبی آورده بود که امام سجاد (علیه‌السلام) دستش را بشوید، ناگهان ظرف از دستش افتاد و سر امام مجروح شد. این کنیز خیلی ناراحت شد و به خیال خودش که مبادا امام خشمگین شوند، فوراً این بخش از آیه را خواند: «وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ». آقا فرمودند: خشمم را کنترل کردم، «وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ» و بخشیدمت. کنیز گفت: «وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ»، فرمود: آزادت کردم.»[8]
 
4-امام سجاد(علیه السلام) آموزگار صبر و بردباری
در سبک زندگی اسلامی صبر و شکیبایی یکی از کلیدی ترین و مهمترین شاخص های دینی و اخلاقی است که هر کس باید در زندگی خود را به آن زینت ببخشد، چرا که این فضیلت اخلاقی ریشه همه فضیلت ها و محور تمام خوبی هاست، «إِنَّما یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ؛[9] صابران اجر و پاداش خود را بى ‏حساب دریافت مى ‏دارند!» ابو حمزه ثمالی از امام چهارم شیعیان حضرت زین العابدین(علیه السلام) نقل می کند: «که چون روز قیامت شود... منادى ندا کند که أهل صبر برخیزند، بعضى از مردمان برخیزند و همچنان گویند که بروید ببهشت عنبر سرشت، و(ملائکه در راه بایشان رسند و گویند که: بکجا میروید؟ گویند: ببهشت، ملائکه گویند: پیش از حساب؟ ایشان گویند که بلى، گویند که: شما چه کسانید؟ ایشان گویند: ما أهل صبریم گویند که: صبر شما بر چه بود؟ گویند که: صبر کردیم بر طاعة اللَّه و حبس نفس نمودیم از معصیة اللَّه، ملائکه گویند که: بروید ببهشت که نیکو است مزد کارکنندگان...»[10]

در احوال و فضایل امام سجاد(علیه السلام) نقل شده است: «روزی عده ای مهمان حضرت بودند که صدای ناله و گریه از یکی از اتاق ها به گوش رسید، حضرت از جا بلند شد که ببیند چه خبر شده است! به ایشان اطلاع دادند که یکی از فرزندانش دار فانی را وداع گفته و از دنیا رفته است، امام نزد مهمانان برگشت و جریان را اطلاع داد و حاضران از صبر امام در شگفت ماندند، امام رو به ایشان کرد و فرمود: «ما خانواده ای هستیم که درباره ی آنچه دوست داریم مطیع فرمان الهی هستیم و در پیشامدهای ناگوار زندگی حمد و سپاس خدا را می گوییم.»[11]
 
پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه بقره آیه 201.
[2]. سوره مبارکه طه، آیه124.
[3]. بحار الأنوار، ج‏46 ، ص78.
[4]. سوره مبارکه مدثر، آیات42-44.
[5]. بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏46، ص88، ح77.
[6]. همان.
[7]. سوره مبارکه اعراف، آیه 199.
[8]. تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج36، ص155.
[9]. سوره مبارکه زمر، آیه 10.
[10]. کشف الغمة فی معرفة الأئمة (ط - القدیمة) ؛ ج‏2 ؛ ص103. وَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ‏ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ ... ثُمَّ یَقُولُ مُنَادٍ یُنَادِی لِیَقُمْ أَهْلُ الصَّبْرِ فَیَقُومُ نَاسٌ مِنَ النَّاسِ فَیُقَالُ لَهُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ فَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ فَیُقَالُ لَهُمْ مِثْلَ ذَلِکَ فَیَقُولُونَ أَهْلُ الصَّبْرِ قَالُوا وَ مَا کَانَ صَبْرُکُمْ قَالُوا صَبَّرْنَا أَنْفُسَنَا عَلَى طَاعَةِ اللَّهِ وَ صَبَّرْنَاهَا عَنْ مَعْصِیَةِ اللَّهِ قَالُوا ادْخُلُوا الْجَنَّةَ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ‏‏.
[11]. حلیه الاولیاء، او نعیم اصفهانی، ج3، ص138.