انصاف از ماده نصف است به معنای نصف کردن سود و زیان میان خود و دیگران. قرآن کریم در این زمینه می فرماید:
إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ[1]
خداوند به عدل و احسان فرمان می دهد.

عدل همان قانونی است که تمام نظام هستی بر محور آن می گردد. جامعه انسانی هم که گوشه کوچکی از این عالم پهناور است نمی تواند از این قانون مستثنی باشد. از آنجا که عدالت با همه قدرت و شکوه و تأثیر عمیقش در مواقع بحرانی و استثنایی به تنهایی کارساز نیست، بلافاصله دستور به احسان را پشت سر آن می آورد. به تعبیر روشن تر در طول زندگی انسان ها مواقع حساسی پیش می آید که حلّ مشکلات به کمک اصل عدالت به تنهایی امکان پذیر نیست، بلکه نیاز به ایثار و گذشت و فداکاری دارد، که با استفاده از اصل احسان باید تحقّق یابد. مثلًا دشمن به جایی حمله کرده و یا طوفان و سیل و زلزله، بخشی از کشور را ویران نموده، اگر مردم در چنین شرایطی بخواهند در انتظار آن بنشینند که مثلًا مالیات های عادلانه و سایر قوانین عادی، مشکل را حل کند امکان پذیر نیست. اینجاست که باید همه کسانی که توانایی فکری، جسمی و مالی دارند، دست به فداکاری بزنند و در حد توان ایثار کنند وگرنه دشمن جبار ممکن است کل جامعه آنها را از بین ببرد و یا حوادث طبیعی جمع کثیری را به نابودی بکشاند.

امام علی علیه السلام فرمودند:
عدل آن است که حق مردم را به آنها برسانی و احسان آن است که بر آنها تفضّل نمایی.[2]

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:
کسی که با فقیر همدردی کند و با مردم انصاف داشته باشد، مؤمن واقعی است.[3]

حضرت علی علیه السلام در نامه خود به مالک اشتر درباره رعایت انصاف می فرماید:
با خدا و مردم و خویشاوندان نزدیک، و یا افرادی از رعیت خود که آنان را دوست داری، انصاف را رعایت کن.[4]

رعایت نکردن انصاف ممکن است سبب از میان رفتن حقوق برخی شود و حق به حق دار نرسد.


پی نوشت ها:
[1] نحل/ 90
[2] نهج ‏البلاغه، کلمات قصار 231
[3] خصال صدوق، ج 1، ص 87
[4] ترجمه نهج ‏البلاغه، نامه 53

منبع: حوزه نت