عجله و شتاب ناشایست

1- گفتار و عمل

علی علیه السلام در وصیت خود به امام حسن علیه السلام فرمود:
انْهاک عَنِ التَّسَرُّعِ بِالقَولِ وَ الفِعلِ[1]
تو را از شتاب زدگی در سخن و عمل نهی می کنم.

اگر انسان با شتاب پا را از حدود خویش فراتر نهد، دچار لغزش می شود که یکی از مصداق های آن شتاب در گفتار است. زبان انسان منشأ راستی ها و کژی ها و نشان دهنده شخصیت و تیپ اجتماعی اوست و اگر استفاده از آن به همراه شتاب باشد، چه بسا زیان های جبران ناپذیری نصیب انسان شود. حضرت علی علیه السلام می فرماید:
المرء مَخبوءٌ تَحتَ لِسانه[2]
آدمی در زیر زبان خویش پنهان است.

شخصی به نام جریر می گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم: اراده سفر عمره دارم، به من سفارشی بفرمایید.

حضرت فرمود: از خدا بترس واز شتاب زدگی پرهیز کن. درخواست سفارش دیگری کردم، امام چیزی بر آن چه فرموده بود نیفزود.

از مدینه خارج شده با مردی که از اهل شام بود و قصد مکه داشت همسفر شدم. در بین راه نامی از اهل بصره به میان آمد. مرد شامی به آنها بد گفت. نامی از مردم کوفه به میان آمد، آنها را نیز شتم کرد. نام امام صادق علیه السلام برده شد. درباره آن حضرت نیز بر خلاف ادب صحبت کرد؛ از شنیدن سخنان او سخت خشمگین شدم می خواستم بااو برخورد کنم، ولی به یاد توصیه امام صادق علیه السلام افتاده و از خویشتن عکس العملی نشان ندادم و درگیر نشدم و بدین گونه از فتنه آن مرد شامی رهایی یافتم.[3]

2- نماز

مردی در حضور علی علیه السلام نماز خود را با شتاب به جا آورد. حضرت نگاهی به او کرده و فرمود: چند وقت است این گونه نماز می خوانی؟

عرض کرد: مدت هاست. حضرت فرمود: مَثَل تو نزد خدا مثل کلاغی است که منقار بر زمین می کوبد، سجده و خضوع تو در برابر خدا همچون منقار به زمین کوبیدن است و اگر این گونه بمیری، بر غیر ملت و دین پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم مرده ای؟[4]

همچنین نباید نماز را قبل از وقت خواند. علی علیه السلام به محمد بن ابی بکر هنگامی که او را والی مصر نمود، فرمود:

صَلِّ الصلوة لوقتها الموقت لها و لاتعجل وقتها لفراغ و لا تؤخرها عن وقتها لاشتغال[5]
نماز را در وقت مخصوص آن بخوان و قبل از وقت به خاطر داشتن فراغت نخوان و به خاطر کار و اشتغال، آن را به تأخیر مینداز.

3- هنگام غذاخوردن

مستحب است انسان غذا خوردن را طول بدهد و عجله در خوردن غذا نکند.

علی علیه السلام فرمود:
لاتُعَجِّلواالرجل عِند طَعامه حتّی یفرغ ولا عِندَ غائطه حتّی یاتی عَلی حاجته.[6]
شخصی را که مشغول خوردن غذاست، به عجله و شتاب وادار نکنید تا این که غذایش تمام شود و نیز کسی را که در حال قضای حاجت است، وادار بر عجله نکنید.

4- انتخاب همسر

یکی از نمادهای عجله منفی، انتخاب عجولانه و نسنجیده همسر است که برخی افراد با یک نگاه و پسندیدن یک شخص، بدون تحقیق و بررسی های لازم، تصمیم به ازدواج با او می گیرند، اما پس از گذشت زمان کوتاهی از ازدواج پشیمان می شوند و به جدایی می اندیشند.

5- انتقاد

بسیارند کسانی که بدون دقت و فکر، از رفتار دیگران انتقاد می کنند و بعد از توضیح، کسانی که مورد انتقاد قرار گرفته اند، سخت از انتقاد خود پشیمان می شوند. و نیز بسیارند کسانی که بدون دقت در کلاس های درس سؤال های بی جا می کنند که هم وقت کلاس را می گیرند و هم شأن خود را پایین می آورند.

6- رانندگی

عجله در رانندگی تنها به این نیست که سرعت خودرو زیاد باشد، بلکه نداشتن دقت و احتیاط لازم در رانندگی نیز از شاخصه های عجله محسوب می شود.

7- معامله های عجولانه

یکی از عجله های مذموم، خرید و فروش عجولانه است. بسیارند کسانی که در معاملات مهمی چون خرید و فروش خانه و مغازه و خودرو عجولانه تصمیم می گیرند و پس از خرید و فروش متوجه خسارت و زیان بزرگی می شوند و چه بسا سالها نتوانند خسارت وارده را جبران نمایند.

8- ظهور امام زمان (عج)

در روایات امر به انتظار فرج و دعا برای تعجیل در فرج آقا امام زمان علیه السلام شده، [7] ولی از استعجال و بی قراری برای ظهور آن حضرت نهی شده است، [8] چرا که محصول این بی قراری، یأس از ظهور و شک در وعده های الهی است.

9- پذیرش خبر

امام علی علیه السلام می فرمایند:
ولاتعْجَلنَّ الی تَصدیقِ ساعٍ فَانَّ السّاعِی غَاشٍ وَ ان تَشبَّه بالنّاصِحینَ[9]
در تصدیق سخن چینان عجله مکن؛ زیرا آنها خائنند، هر چند در لباس ناصحان خیرخواه ظاهر شوند.

قرآن می فرماید:
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَینُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ نادِمِینَ[10]
ای کسانی که ایمان آورده اید! اگر شخص فاسقی خبری برای شما آورد، درباره آن تحقیق کنید، مبادا به گروهی از روی نادانی آسیب برسانید و از کرده خود پشیمان شوید.

10- داوری

بسیار می شود که انسان بدون در نظر گرفتن تمام جوانب مسأله ای، تنها با تکیه بر شنیده ها، تصورات و حدسیات شتاب زده به داوری و قضاوت می پردازد. حضرت علی علیه السلام می فرماید:
قَلَّما یصیب رأی العجول[11]
بسیار کم می شود انسان شتاب زده بتواند درست قضاوت کند.

و نیز فرمود:
العجلة تمنع الاصابة[12]
عجله مانع درست فهمیدن و قضاوت صحیح می باشد.

بدین معنا که قضاوت درباره یک حادثه و برداشت از یک جریان، متوقف بر دست یابی به پاره ای قرائن، شواهد و مدارک است که به منزله مقدمات قضاوت و برداشت هستند.

کسی که بدون ملاحظه آن مقدمات به قضاوت و یا برداشت قاطعی برسد نمی تواند به نتیجه صحیحی دست یابد.

شخصی در منزل سگی داشت؛ برای خرید از خانه بیرون رفت و کودک شیرخوار خود را در خانه تنها گذاشت به امید این که زود برگردد، چون بازگشت، سگ با پوزه خونی به استقبال او آمد، با خود فکر کرد سگ به کودک حمله کرده و او را دریده است. با عصبانیت، سگ را کشته و با شتاب به درون خانه دوید، اما وضع را طور دیگری دید. ماجرا از این قرار بود که گرگی به خانه او که در خارج شهر قرار داشت وارد می شود و چون درها باز بوده به داخل اتاق ها می آید و به کودک حمله می کند. سگ از کودک حمایت کرده با تلاش زیاد گرگ را با چنگ و دندان به عقب می راند و او را زخمی ساخته می درد؛ اما قضاوت عجولانه صاحبخانه موجب شد که به جای سپاس گزاری، سگ را بکشد.

11- عیب مردم

حضرت علی علیه السلام فرمود:
یا عبدالله، لا تَعجل فی عیب احدٍ بذنبه، فَلَعلّه مغفور له...[13]
ای بنده خدا! در عیب و مذمت هیچ کس بر گناهش عجله مکن، شاید خداوند او را آمرزیده باشد.

اشاره به این که گناه دیگری هر اندازه بزرگ باشد ممکن است به خاطر توبه و انجام کارهای خیر، جبران و بخشوده شده باشد و گناه خود انسان هرقدر کوچک باشد ممکن است بر اثر غرور و غفلت مشمول عفو الهی نشده باشد. بنابراین شخص گنهکار چگونه می تواند دیگران را بر گناهانشان سرزنش و ملامت کند. امام علی علیه السلام در ادامه سخن می فرماید:
فلیکفف من علم منکم عیب غیره لما یعلم من عیب نفسه
باید کسی که عیب دیگری را می داند، از عیب جویی خودداری کند به خاطر آنچه که عیب خود می داند.

12- انتقام

عجله و شتاب در انتقام، بدترین عکس العملی است که برخی از مردم در برابر بدی ها از خود نشان می دهند. علی علیه السلام فرمود:
التَسَرُّع الی الانتِقام اعظم الذُنوب[14]
بزرگ ترین گناهان، شتاب کردن در انتقام است.

13- استجابت دعا[15]

اگر خصلت شتاب زدگی در وجود انسان کنترل نشود، نتیجه ای جز پشیمانی و اندوه نخواهد داشت و او را از مسیر اصلی زندگی دور خواهد ساخت. به ویژه اگر این حالت هنگام ارتباط انسان با خدا نیز رعایت نشود. اگر دعایی مستجاب نمی شود، شاید به مصلحت ما نیست.

خداوند در قرآن می فرماید:
عَسی أَنْ تَکرَهُوا شَیئاً وَ هُوَ خَیرٌ لَکمْ وَ عَسی أَنْ تُحِبُّوا شَیئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکمْ[16]
چه بسیار شود که چیزی را شما مکروه شمارید، ولی خیر و صلاح شما در آن بوده و چه بسیار شود چیزی را دوست بدارید و در واقع شر و فساد شما در آن است.
تمام واژه های «لاتحسبنّ» این پیام را دارد که گرایش های انسان سطحی و عجولانه است.[17]

قضاوت های سریع و بی اساس درباره مستجاب نشدن دعاها از طرف خداوند، سبب سستی و کوتاهی در اعمال شایسته و نیک می شود و انسان را از درگاه الهی ناامید می کند، در حالی که اگر آدمی اندکی در کارهای خداوند حکیم تأمل کند، می بیند که قضاوت های وی درباره خدا بی جهت بوده است. و چه بسا بعد از گذشت زمان طولانی انسان به حکمت مستجاب نشدن دعاها پی ببرد.

14- شتاب در پاسخ گویی

حضرت علی علیه السلام فرمود:
مَن اسرَعَ فِی الجَواب لَم یدرک الصواب[18]
کسی که شتاب زده پاسخ می دهد، مناسب و صحیح پاسخ نمی دهد.

15- عجله در خواندن دعا و تعجیل انصراف از دعا[19] نیز مطلوب نیست؛ زیرا دعا فقط جنبه لفظ نیست که به سرعت خوانده شود، بلکه نقش اصلی دعا در کیفیت و حال دعاست که در روح و روان شخص اثر می گذارد و زمینه استجابت دعا را فراهم می سازد.

16- با عجله غذا خوردن و به عجله واداشتن کسی که غذا می خورد مکروه و ناپسند است.[20]

17- مستحب است امام جماعت در خواندن نماز مراعات حال ضعیف ترین مأمومین را کرده و عجله نکند تا افراد ضعیف به او برسند.[21]

18- مریض در مراجعه به طبیب و خوردن دوا عجله نکند، مگر این که از ابتدا بداند بدون مراجعه به طبیب و خوردن دارو بهبودی حاصل نمی شود.[22]

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
مادامی که بدنت قدرت تحمل بیماری را دارد، از خوردن دارو اجتناب کن و زمانی که نتوانست بیماری را تحمل کند، از دارو استفاده کن.[23]

19- عجله در بیرون رفتن از مسجد مذمت شده است.[24]

20- شتاب در تصمیم گیری مناسب نیست. (تصمیمی را شتاب زده می خوانیم که مقدمات کافی برای تصمیم گیری فراهم نباشد).


پی نوشت ها:
[1] . بحار الانوار، ج 67، ص 339
[2] . مستدرک، ج 9، ص 22
[3] . اخلاق فلسفى، ج 1، ص 208؛ مجموعه ورام، ج 1، ص 122
[4] . بحارالانوار، ج 84، ص 242؛ تهذیب الاحکام، ج 2، ص 239
[5] . نهج‏البلاغه، نامه 27، قسمت 15
[6] . وسائل الشیعه، ج 1، ص 33
[7] . مفاتیح الجنان، تعقیبات مشترکه، دعاى عهد و دعاى فرج
[8] . الغیبه، ج 1، ص 195؛ عدة الداعى، ج 1، ص 154
[9] . نهج‏البلاغه، نامه 53، قسمت 27
[10] . حجرات/ 6
[11] . غررالحکم، ج 1، ص 231
[12] . غررالحکم، ج 1، ص 231
[13] . نهج‏البلاغه، خطبه 140، قسمت 5
[14] . غررالحکم، ص 537
[15] . وسائل الشیعه، ج 7، ص 55؛ مستدرک، ج 5، ص 191
[16] . بقره/ 216
[17] . نساء/ 10
[18] . میزان الحکمه، ج 2، ص 182
[19] . مستدرک، ج 5، ص 191.
[20] . وسائل الشیعه، ج 24، ص 266.
[21] . توضیح المسائل مراجع، م 1485.
[22] . عروةالوثقى، ج 1، ص 372.
[23] . تفسیر دعاى مکارم الاخلاق، فلسفى، ج 2، ص 284، تجنب الدواء.
[24] . بحارالانوار، ج 74، ص 86

منبع: حوزه نت