راهکارهای رفع موانع تقریب و وحدت

برای از بین بردن موانع تقریب و وحدت در میان مسلمانان جهان عوامل بسیاری وجود دارد:

1- اجتناب از مطرح کردن جزئیات مسائل مذاهب اسلامی موجود در جهان اسلام

2- پیروی از اخلاق کریمه قرآن کریم

3- پرهیز ار بدعت ها و خرافات

4- اجتناب از تعصب و قومیت گرایی

5- توجه کامل به سنت و قرآن کریم و دستورات آن نسبت به ایجاد اتحاد و وحدت اسلامی

6- پیروی از بیانات اهل بیت حضرت رسول اکرم (ص)و خودداری از تکفیر و لعن مسلمانان

7- اجتناب از مجادله و مباحثه بدون اتکا به دلایل و دستورات قرآن کریم چون مفهوم آیه (وجادلهم بالتی هی احسن) عبارت از مجادلات و مباحثات مخلصانه و با حسن نیت و رعایت آداب و رسوم اسلامی است.

8- تداوم ارتباطات میان علماء مذاهب مختلفه اسلامی از طریق تفاهم و تبادل نظر

9- اجتناب از نقل روایات و احادیث اسرائیلیات و اختلاف انگیز

10- پرهیز از فتواهای تفرقه انگیز و تکفیر اهل قبله

11- اختلاف جزئی در میان مذاهب اسلامی وجود دارد نباید آن را ملاک عمل قرار داد

12- پیروی از پیشگامان تقریب و منادیان وحدت اسلامی مانند سید جمال الدین اسدآبادی، شیخ محمد عبده، شیخ شلتوت و امام خمینی و شیخ قمی و غیرهم رحمهم الله

13- توجه: چون اسلام و مسلمین در اعصار گذشته و حال دشمنانی دارند و همین دشمنان، دشمن مشترکند هم دشمن شیعه و هم سنی لذا نباید به آن اهمیت داد

14- پرهیز از تفسیر قرآن و احکام با رای خود

15- آگاهی و علم کامل از مسائل اعتقادی و فقهی

در مواردی دیده می شود که برخی علما اعمالی را که طبق فتاوای روسای همه مذاهب اسلامی واجب نیست به گونه ای برای مردم بازگو می کنند که تداعی واجب بودن نزد تمام مذاهب می نماید مثلاً مسئله تکتف در نماز در همه مذاهب واجب نمی باشد حتی بعضی از مذاهب چهارگانه به عنوان نمونه می توان گفت که مذهب مالکی در نماز تکتف ندارند بلکه رها کردن دست (درحال قیام) را مندوب می دانند و تکتف را مکروه می دانند باز همین تکتف در میان مذاهبی که آنرا مندوب می دانند در تعیین موضع آن اختلاف دارند.

از طرف دیگر، علمای شیعه اذان و اقامه را به گونه ای به مسلمانان شیعه آموزش داده و می دهند که گویا شهادت به ولایت علی امیرالمومنین (اشهد انّ علیا ولی الله) جز اذان و اقامه است و بدون آن اذان واقامه ناقص است در حالی که هیچ یک از مراجع تقلید شیعه چنین فتوایی نداده اند و همه آنرا مستحب می دانند بنابراین اختلاف در مسائل فقهی یک امر طبیعی است و هر مجتهدی که واجد شرایط است با توجه به مبانی و ادله شرعی که در اختیار دارد احکام اسلامی را از منابع آن استنباط و استخراج می کند این نظر تنها در میان علمای شیعه و سنی نیست بلکه در میان مذاهب اهل سنت و علمای شیعه نیز وجود دارد. مذاهب چهارگانه اهل سنت در بسیاری از جزئیات مسائل فقهی با هم اختلاف دارند که این امر هیچ گونه مشکلی به وجود نمی آورد بلکه موجب بالندگی و پویایی فقه می شود. در نتیجه در مسائل اعتقادی و اخلاقی اختلاف در بین شیعه و سنی وجود ندارد و اما اگر اختلاف هم داشته باشند خیلی اندک و ناچیز است و اما اختلاف در مسائل فقهی در میان خود مذاهب اهل سنت هم وجود دارد همچنان که اختلاف نظر در میان مجتهیدین اهل تشیع در برخی موارد وجود دارد ( لزوم آگاهی علما هر دو فرقه از مذاهب و عقاید یکدیگر)

اگر علما و مجتهیدن اهل تشیع و تسنن از مذاهب و عقاید همدیگر مطلع و آگاه باشند و این آگاهی را به اطلاع عموم مردم برسانند بیشترین موانع تقریب و وحدت را از بین خواهد برد.

به عنوان مثال برخی از اهل سنت معتقدند که برادران اهل تشیع قرآن کریم را به رای خودشان تفسیر می نمایند ولی حقیقت امر چنین نیست. وبرخی از اهل تشیع معتقدند که برادران اهل سنت دشمن اهل بیتند که در حالی که همه برادران اهل سنت با توجه به آیاتی که درباره اهل بیت نازل شده اعتقاد محکمی دارند و ائمه محترمه را که اولاد حضرت علی کرّم الله وجهه هستند بینهایت دوست دارند و در مواقع توسل به آن بزرگواران متوسل می شوند. فریقین بدانند که اهل بیت پیامبر اکرم به همه مسلمین تعلق دارند و همه مسلمین آنان را دوست دارند.

دیدگاه ائمه و علماء فریقین درباره غلات

فریقین:غلات را دوست ندارند و بیزاری خودشان را اعلام فرمودند حتی حضرت علی(ع)بیزاری خود را آشکار بیان نمود، شیعیان قول به تحریف قران را نمی پذیرند و به اصحاب پیامبر(ص)احترام می گذارند.حضرت امام صادق فرمود:الغلات شرالخلق؛بدترین مردم غالیان اند بنابراین شیعه را باغلات یکی دانستن نشانه عدم اطلاع ازدیدگاه شیعه درباره غلات است.فتوای شیخ شلتوت بر جوازتقلید از مذهب شیعه، از شیخ شلتوت سوال شد آیا میشود ازمذهب شیعه تقلید کرد چنین فرمود(ان مذهب الجعفریه المعروف به مذهب الشیعه الامامیه الاثنا عشریه مذهب یجوز التعبدبه شرعا کسائرمذاهب اهل السنه فینبغی المسلمین ان یعرف ذلک و یتخلصوا من العصبیه بغیر الحق)همانا مذهب جعفری معروف به مذهب شیعه امامیه اثنا عشری، مذهبی است که تعبد شرعی نسبت به ان جائز است مانند مذاهب اهل سنت دیگر لذا سزاوار است که مسلمین ان را بدانند واز تعصب بیهوده اجتناب ورزند.

آثار تعصب مذهبی در اجتماع دینی

بیشترین دوران تعصب مذهبی در منتصف قرن هفتم هجری شروع شده است و از مهمترین آثار آن در مجتمع اسلامی اینست که برخی برادران شیعی، سنی را تحمل نمی کنند و نیز بعضی از سنیها شیعه را قبول و تحمل نمی کنند و همدیگر را مورد شماتت قرار می دهند و ازدواج همدیگر را حرام می دانستند بویژه احزاب تندرو واهل افراط و تفریط جهت ترویج فتنه و اختلاف وتفرقه مسائلی مانند تحریم ازدواج و اقتدا بهمدیگر و مسائل جزئی که دارای اهمیت نیست به میان میاورند وبرآن تکیه میزنند و نیز آنها میگویند درباره امام دوازدهم مشکوک هستند در حالیکه تمام مسلمین اعم از شیعه و سنی درباره موجودیت امام زمان علیه السلام متفق هستند، واما برخی از اهل سنت به انتظار معتقد هستند.

تعصب در اجتهاد معنی ندارد

اگر مجتهدی در اجتهادش مصیب باشد صاحب دو تا پاداش است و اگر مخطی و خطاکار باشد مورد عذاب قرار نمی گیرد. بعضی از مفتیان صدور حکم تکفیر می دهند بدون اینکه اصول شریعت اسلام را در نظر بگیرند و اگر همان مفتی نگاهی به سیر تاریخ کند می فهمد که حکم تکفیر ریشه در اختلافات نظر یا سیاسی داشته. در سنن نسائی از انس بن مالک چنین نقل شده است: (من شهد ان لا اله الّا الله و استقبل قبلتنا و صلّی صلاتنا و اکل ذبیحتنا فذلک مسلم له ما للمسلم و علیه ما علی المسلم نسائی ج 7 ص 75) و ملا علی قاری در شرح فقه اکبر از ابوحنیفه نقل کرده که گفته است لا نکفرّ احداً من اهل القبله) آن گاه افزوده است این عقیده اکثر فقها است شرح فقه اکبر ص189 فقها و متکلمان شیعه نیز هیچ یک از اهل قبله جز غلات و نواصب را کافر نمی دانند.

ابن حزم اندلسی می گوید:هیچ مسلمانی را به خاطر فتوا ئی یا سخنی در باب یک اعتقاد نمی توان تکفیر کرد(ابن حزم ص274) در مسائل اعتقادی ضروری، یا همان چیزی که نزد متکلمان به اصول دین نامگذاری شده است و نص آیات مبارک قران کریم و روایات شریفه متواتر بر لزوم اعتقاد به آنها استوار است، جایی برای اختلاف نظر نیست مرز اسلام و کفر، اعتقاد به این امور است:ایمان به خدا، معاد، نبوت عامه و نبوت خاصه، و بدون باورمندی به این امور نمی توان به کسی مسلمان گفت. طبق آیات مبارک قرآن خروج از دین در جایی صادق است که انسان آنچه را از جانب خدای تبارک و تعالی نازل شده است قبول نداشته باشد(من لم یحکم بما انزل الله فاولئک هم الکافرون) مائده 44. تفتازانی در این مورد می نویسد:لیس بکافر مالم یخالف ما هو من ضروریات الدین) تفتازانی پیشین ص 227- و در مسائل اعتقادی غیر ضروری: در مسائل غیر ضروری و نظری مجال اختلاف نظر است و نمی توان کسی را ملزم به قبول یک تفسیر خاص کرد در اینجا داور نهایی ابزارهایی است که در فهم این موارد به کار میرود و میزان درستی و عدم درستی یک نظر، مطابقت یا عدم مطابقت آن با معیارهای فهم درست و روشنمند بودن است در صورت روشنمند بودن می توان به این تفاسیر احترام نهاد و به وسیله ارزیابی می توان مشخص نمود که کدام تفسیر درست و کدام تفسیر نادرست است، و در صورت اثبات نادرستی باز هم راهی برای تکفیر وجود ندارد.

اهانت به مقدسات و افتخارات دین اسلام

بیشتر مردم در فهم و درک حقیقت تبرک به آثار نبی اکرم (ص) و خاندان او (اهل بیت او) بلکه آنرا شرک و ضلالت می دانند. قبل از اینکه شواهد ودلائل ناطق را بیان کنیم به جواز آن سزاوارتر است که بدانیم تبرک یعنی عین توسل بسوی خداوند متعال است حال اینکه آن متبرّک اثر و یا مکان و یا شخص باشد. تبرّک با موی سر پیامبر و آب وضو آن حضرت و بصاق او و همچنین اهل بیت جائز است.

حدیث: عن جعفر بن عبدالله بن الحکم ان خالد بن ولید فقد قلنسوه له یوم الیرموک، فقال: اطلبوا، فلم یجدوها –  فقال: اطلبوا فوجدوها، فاذا هی قلنسوه خلقه – ای لیست بجدیده فقال خالد: اعتمر رسول الله (ص)، فخلق راسه فاتبدر الناس جوانب شعره – فسبقتهم الی ناصیته فجعلتها فی هذه القنسوه، فلم اشهد قتالا و هی معی الاّ رزقت النصر:
معنی: روایت است از جعفر بن عبدالله بن الحکم، همانا خالدبن ولید در روزیرموک عرق جین خود را گم کرد سپس گفت آنرا بجوئید پس آن را نیافتند – و باز فرمودند که آنرا بیابید پس آنرا پیدا کردند که از ان عرق جین کهنه ای است، خالد بن ولید گفت: حضرت رسول اکرم حجّ عمره را انجام دادند سپس آن حضرت سر خود را اصلاح کرد در حالیکه مردم برای تبرک موی سر آن حضرت جمع شده بودند در آن هنگام اینجانب در مقابل پیشانی آن حضرت قرار گرفتم تا اینکه از موی سرش بگیرم و در داخل عرق جین خود بگذارم، بعد از این در تمام غزوه و جنگها پیروزی از آن اینجانب شد. برادران عزیز: توسل به آن حضرت در حال حیات و بعد از رحلت طبق روایت متعدد جائز است.

جای بسیار تعجب است که وهابی ها و هوادارن آنها مقدسات مسلمانان را مورد اهانت و تخریب قرار می دهند بوی‍ژه بقاع متبرکه ائمه و اولیا ء و صالحین را تحمل نمی کنند و حتی علمائیکه معتقد به راه و روش غیراسلامی آنان تن در نمی دهند مورد مذمّت قرار می دهند حتی از وطن اخراج و یا از پیشنمازی محروم می نمایند.

از بیانات رهبر معظم انقلاب

امروز یکی از اهداف سیاسی استکبار و آمریکا در دنیای اسلام عبارت است از ایجاد اختلاف، بهترین وسیله برای ایجاد اختلاف بین شیعه و سنی است می بینید که دست پروردگان استعمار در دنیا به مناسبت مسائل عراق چه حرفهایی می زنند، چه سمپاشی هایی می کنند و به خیال خودشان چه بذرافشانی می پراکنند. سالهای متمادی است که دست استعمار و دست قدرت طلب قدرتهای فرونخواه غربی دارند این کار را می کنند در حج فرصت خوبی برای آنهاست تا شیعه را از سنی، و سنی را از شیعه عصبانی کنند آنها را وادار کنند به مقدسات و محبوبات این اهانت کند این را وادار کند به مقدسات او اهانت کند باید هوشیار بود جنگ شیعه و سنی محبوب واقعی آمریکاست استکبار جهانی در درون کشورهای مسلمان افرادی دارند که حاضرند برای رسیدن به اهداف خود هر کاری انجام دهند و یکی از مهمترین این کارها تفرقه انداختن بین مسلمین می باشد.

تعصب مذهبی - تفرقه امّت اسلام و آثار آن در مجتمع

تعصب مذهبی آن است که پیروان هر مذهب می پندارند، مذهب خودشان مورد قبول است این تعصب به داخل امت اسلامی سرایت کرده است و آنها را پراکنده کرده است، نشانه تفرق و تعصب در کتب مناقب و فضایل، بیشتر تجلی یافته است – همچنین در مباحثات و مناظرات فقها به صورت روشن دیده می شود زیرا هدف از آن بیان مسایل و اظهار حق نبود ولی بر مبنای تعصب و تثبیت مقولات خود، اعم از حق یا باطل به قصد برتری سیاسی و اجتماعی، به ویژه عامل تفرقه عالمان غیر مدّبر وقت بود. برخی از این علما، رهبر طوئفی از امت اسلامی بودند و همین طوائف، باعث از هم پاشیدگی مجتمع اسلامی شده است، یعنی به انحلال اتحاد ملی و انسجام ملی کشیده شده و میان پیروان مذاهب، چالش و منازعات بیهوده به وجود آمده است گاهی در مساجد اتفاق می افتد که حرمت آنرا رعایت نمی کنند و در یک مسجد، نماز جماعت متعدد دیگر برگزار می شود مانند مسجد بزرگ اموی در سوریه و در جامع الازهر. در این مساجد هریک از مذاهب – محراب، پیشنماز و قاضی جداگانه وجود دارد. این تعصب باعث استبداد و مجالات دیگر می شود که لایق و در شان امت اسلامی نیست در این میان علماء وراث انبیا هستند، مسئولیت بسیار سنگین و شدیدی دارند، از این رو واجب و لازم است که علماء در مقابل تفرقه ایستادگی کنند و نگذارند که مجتمع اسلامی آسیب ببینند چون آسیب شناسی یکی از هنرهای علمای دین است و هم می دانند که اختلاف فقهی، یک روش اجتماعی است – البته بدانیم که تقریب مذاهب امحاء یا به هم آمیختن مذاهب در یک مذهب واحد نیست چون بقای مذاهب در کنار هم مفید است.

تحمیل عقیده مذهب

در گذشته تاریخ اسلام – تحمیل عقیده و مذهب همراه سیاست هوا و هوس رواج داشته است در حال حاضر این تحمیل عقیده مذهبی موجود است و مسلمانان باید به فکر وحدت باشند و نباید در چنگال بیگانگان گرفتار شوند. این تذکر نیز لازم است که این شیوه به هیچ وجه قابل تحمل نیست. اسلام دین عقلانیت و اندیشه است . تفکر و تامل و گفتگو بر محور این دو اصل، از اصول لایتغیر دین مبین اسلام است قرآن نیز بر این امر تاکید دارد (الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه) اقوال را بشنوید و با تفکر و اندیشه قول بهتر را انتخاب نمائید. منطق قرآن براساس تعامل و دیالوگ بین فرهنگ ها شکل گرفته است. آنچه از سیره پیامبر استفاده می شود رسمیت یافتن مسئله گفتگو از طرف آن حضرت است.

موانع تحقق اتحاد ملی و انسجام اسلامی در کلام رهبری

در پیام نوروزی مقام معظم رهبری در سال 86 موانع تحقق اتحاد ملی و انسجام ملی را از دو دیدگاه مورد بررسی قرار داده است: الف – دشمنان درونی ب- دشمنان بیرونی

الف: دشمنان درونی که مانع تحقق اتحاد ملی می شوند، برداشت های اشتباه، تنبلی، نداشتن نشاط در کار، ناامیدی و یاس، خودخواهی افراطی، بدبین بودن به دیگران، عدم وجود سازش و مدارا، نبود فرهنگ رقابت سالم، حزب گرایی، عدم توجه به منافع ملی، عدم مشارکت مسئولانه مردم در امور کشور، فردگرائی منفی.
ب: دشمنان بیرونی که تمام قدرت خود را به کار گرفته اند تا به هر نحو ممکن انسجام اسلامی را از بین ببرند. مقام معظم رهبری برنامه اصلی دشمن بیرونی را در سه محور معرفی کرده است:

 1- جنگ روانی
 2- جنگ اقتصادی

 3- مقابله با پیشرفت های علمی. در باب جنگ روانی این برنامه ها اغلب سعی دارند، نخبه های علمی را با وعده های مادی جذب کرده وملت را نسبت به راههای موفقیت شان مایوس کنند. ازآن جمله، مقابله با برنامه‌ها و پیشرفت های انرژی هسته ای.

در حال حاضر، سازمان سیا، اعلام کرده ما برای دانشمندان هسته ای در هر کشورکه بخواهند امکانات زندگی عالی فراهم می کنیم از طرف دیگر، کشتار وحشیانه دشمن در فلسطین و لبنان و عراق و دیگر کشورهای اسلامی اهمیت جلوه می دهد تا این انسجام امت اسلامی را کمرنگ کنند.

سکوت کشورهای عرب و مسلمانان منطقه در مقابل این حربه ها گواه بزرگی در آفت انسجام اسلامی محسوب می شود به طور خلاصه آسیب ها و موانع اتحاد ملی و انسجام اسلامی را می توان به شرح ذیل بیان کرد:

1- التقاط و انحراف اعتقادی: ایمان، از ارکان برادری و اتحاد محسوب می شود نقطه مقابل آن بی ایمانی و انحراف عقیده و التقاط و گرایش پیروان به مکتب های مادی و غیرالهی است که از عوامل تفرقه و انحطاط است.

2- ناآگاهی و فقدان بصیرت و هوشمندی: فقدان بصیرت به تدریج سبب نفوذ دشمن و سبب ایجاد تفرقه و فروپاشی جوامع می شود .

3- خودبینی و تکبر، ناشی از نادانی و سفاهت است که از عوامل ایجاد تفرقه و سست کننده انسجام می باشد.

4- قهر و جدایی: پیوندهای دینی و قومی و دوستی های دیرینه با کمترین قهر و جدایی زایل می شود. پیامبر اکرم (ص) می فرماید: پیوندها را قطع نکنید. از هم رو برنتابانید، کینه را هم به دل نگیرید و به همدیگر حسادت نورزید، و بندگان خدا را برادر خود بدانید.

5- گوشه گیری و اجتماع گریزی: عزلت و گوشه گیری پسندیده نیست، ‌مومن دوست گرا و پیوندپذیر است.

6- خیانت و فریب: آفتی است که ارکان جامعه را متزلزل می کند و پای دشمن را به صفوف مسلمانان باز می کند.

7- تحریک و شیطنت دشمن از عوامل تضعیف همگرایی و اتحاد است بنابراین مسلمانان باید هوشیار باشند و با شناخت ترفندهای بیگانگان اتحاد ملی و انسجام اسلامی خود را تحکیم بخشند.

8- اشتباه در تحلیل ها: برخی از گروه ها، مذاهب و قومیت ها، با ارائه تحلیل هایی که مبنای صحیح علمی ندارند و از سوی دشمن القاء شده اند، زمینه انحطاط جوامع اسلامی را فراهم می کنند.

9- منفعت طلبی، قدرت طلبی، شهرت طلبی و پیروی از هوای نفس باعث بیراهه رفتن افراد می شود.

10- غرور و غفلت: مسلمانان پس از پیروزی در هر برهه تاریخی نباید دچار غرور شوند واز دسیسه های دشمن غافل گردند که در این صورت عدم توجه به این مهم و گرفتار شدن به این مهلکه پیروزی آنان به زودی به شکست و تفرقه مبدل می شود. عالم سنی مذهب، عبدالمجید سلیم هم می گوید: اگر امت اسلامی بخواهد عظمت خود را باز یابد و جایگاه رفیع خود را در عالم بدست آورد واجب است به علم، معرفت و ادراک صحیح دین و عقاید خود همت گمارد و دین و عقاید خود را از جهالت و اشتباهات بزدایدو این دین است که مردم را به سوی دانش فرامی خواند و دانشمندان را به بزرگترین تکریم، اکرام و احترام می کند به تفکر در ملکوت آسمانها و زمین تشویق می کند و به فراهم کردن قدرت برای دفع غائله دشمنان فرمان می دهد و به اینکه امت اسلامی استعدادهایشان را برای مقاومت دربرابر طمعکاران و متجاوزان در هر زمان مهیا سازند.

 امام علی (ع) فرموده اند: دو گروه نسبت به من هلاک می گردند: دوستی که افراط کند و به غیر حق کشانده شود و دشمنی که در کینه توزی با من زیاده روی کرده به راه باطل درآید. بهترین مردم نسبت به من، گروه میان رو هستند. از آنها جدا نشوید، همواره با بزرگترین جمعیت ها باشید که دست خدا با جماعت است از پراکندگی بپرهیزید. که انسان تنها بهره شیطان است آنگونه که گوسفند تنها طعمه گرگ خواهد بود آگاه باشید ! هر کس که مردم را به این شعار (تفرقه) و جدایی دعوت کند او را بکشید هر چند که زیر عمامه من باشد. خطبه 127 نهج البلاغه.

قال امام علی (ع) یحق علی المسلمین الاجتهاد فی التواصل و التعاون علی التعاطف و المواسات لاهل الحاجه و تعاطف بعضهم علی بعض حتی تکونوا کما امرکم الله عزوجل (رحماءبینهم)

مقاله‌ای از محمدرضا ضمیری

جمهوری اسلامی ایران نمونه تقریب میان شیعه و سنی است.

رئیس دارالتقریب مذاهب اسلامی مصر، ایران را نمونه تقریب مذاهب شیعه و سنی دانست. شیخ محمد عاشور در گفتگو با شبکه العالم اظهار داشت: (زمانی برای شرکت در کنفرانس وحدت اسلامی به ایران آمدم، این کشور را نمونه تقریب میان مذاهب شیعه و سنی یافتم. در این کشور دیدم که شیعیان همان قرآنی را که ما می خوانیم را می خوانند و به همان قبله ای که ما به آن رو می کنیم رو می کنند) وی در ادامه در بیان اینکه امیداوارم مسلمانان از روزه درس وحدت بگیرند، بیان داشت: « وقتی به ایران آمدم به آیت الله العظمی سید علی خامنه ای مقام معظم رهبری و رئیس جمهور وقت گفتم که ما و شما هریک هفتاد میلیون تن هستیم و از تمدن بالایی برخورداریم، بنابراین اگر با هم متحد باشیم خاری در چشم دشمنان خواهیم بود ؛ چرا که قدرتهای مخالف با اسلام سعی دارند تا بر اسلام غلبه یافته و آنرا از بین ببرند. وی از اعضای شورای مشورتی تقریب مذاهب اسلامی در سازمان ایسیکو به شمار می رود بیان داشت: امروز دین ما به تندروی و انجام اقدامات تروریستی و خرابکارنه متهم است و این امر به دلیل نبود اتحاد در میان امت اسلامی است.» شیخ عاشور گفت: ما باید حج را کنفرانس سالیانه، برای حل مشکلات مسلمانان دانسته و در آن برای دستیابی به وحدت اسلامی در تمامی زمینه ها تلاش کنیم. وی درباره صدور فتواهای ضد شیعه تصریح کرد: « آنهائیکه اینچنین فتواهایی در چنین زمانی صادر می کنند، اسلام را انگونه که هست و شایسته آن است نفهمیدند.


پی نوشت:
1- 125 نحل
2- ر.ک: جزیری 1406 قمری، ج 1، ص 251. حنفی بی تا، ج 1، ص 287 و مرغنیانی بی تا، ج 1، ص 47
3- علامه مجلسی جلد 25، ص 346
4- نسائی، ج 7، ص 75
5- شرح فقه اکبر، ص 189، ملا علی قاری حنفی متوفی سال 1001 هجری
6- ابن حزم، ص 274
7- مائده آیه 44
8- تفتارانی، ص 227
9- سوره انفال آیه 46
10- سوره زمر آیه  18
13- پیام نوروزی مقام معظم رهبری در سال 86
12- دعوه التقریب، ص 91 دارالجواد از منشورات جماعه التقریب بین المذاهب
13- مقاله از محمد رضا ضمیری
14- نهج البلاغه خطبه 127
15- در هفته نامه بعثت شماره 1309 نیمه دوم شهریور 86

منبع: مرکز مطالعات شیعه