اکنون ۱۵ سال از آن روز می‌گذرد که ماهیگیران مسلح سومالیایی شروع به حمله و دست‌اندازی به کشتی‌های تجاری کرده و بدین ترتیب این دزدان دریایی عصر جدید، دریا‌های شرق آفریقا را به خطرناک‌ترین آب‌های جهان تبدیل کردند.

تنها در سال ۲۰۰۸، ملوانان بی‌قانون سومالیایی بیش از ۴۰ کشتی بزرگ را در خلیج عدن متوقف کرده و به کنترل خود درآوردند در حالی که این مسیر ارتباطی میانبر بین آسیا و اروپا برای اقتصاد جهانی و انتقال بار از طریق دریا بسیار حیاتی است.

از بین بردن دزدان دریایی امروزی در سومالی کار ساده‌ای نیست، زیرا بسیار باهوش‌تر، منسجم‌تر و مصمم‌تر از دزدان دریایی گذشته هستند.


۱. آن‌ها یک مجموعه رابین هودی دارند

بسیاری از دزدان دریایی سومالی خود را آدم خوب‌های ماجرا می‌دانند و نه راهزنانی سنگدل و بی‌رحم و می‌توان گفت که دست‌کم زمانی آن‌ها انسان‌های خوب و زحمتکشی بودند. بعد از سقوط دولت مرکزی سومالی در موگادیشو در سال ۱۹۹۱، کشور‌های همسایه سومالی شروع به ماهیگیری غیرقانونی و فزاینده در آب‌های این کشور کردند.

اولین دزدان دریایی سومالی در واقع ماهیگیران خشمگینی بودند که به کشتی‌ها و قایق‌های ماهیگیری خارجی که به صورت غیرقانونی در آب‌های آنان مشغول ماهیگیری بودند نزدیک شده و از آن‌ها درخواست چیزی شبیه مالیات عبور و مرور یا ماهیگیری داشتند.

اما با تداوم ماهیگیری غیرقانونی، برخی از این ماهیگیران سومالیایی باج‌گیر به یکدیگر پیوسته و گروهی را تشکیل دادند که خود را «نگهبانان ساحلی» می‌نامیدند. آن‌ها ادعا می‌کردند که هدف فعالیت‌هایشان حفظ یکپارچگی کشور و جلوگیری از دست درازی بیگانگان تا زمان بازگشت امنیت و ثبات و البته دولت کارآمد به موگادیشو است.

البته آن‌ها تنها بازیگران شبه راهزن منطقه نبودند، زیرا گروه‌های دیگری نیز در همان حوالی شروع به سرقت از کشتی‌های سازمان ملل که مشغول رساندن کمک‌های غذایی و دارویی به آوارگان حاضر در کمپ‌های سومالی بودند کردند. ادعای این سارقان این بود که در صورت دستبرد نزدن آن‌ها به این کشتی‌ها، اربابان جنگ طلب در روی زمین این کمک‌های بین‌المللی را در اختیار گرفته و البته تا حدودی نیز حق با آنان بود.

اما رفته رفته این تحرکات برای دفاع از سواحل کشور به دیگر سواحل سومالی گسترش یافته و به یک کسب و کار میلیون دلاری تبدیل شد. در سال ۲۰۰۸ و بعد از اینکه گروهی از دزدان دریایی سومالی یک کشتی باری اوکراینی پر از سلاح را به کنترل خود درآورده ودر قبال آزادی آن درخواست ۲۵ میلیون دلار پول نقد کردند. سوگول علی، از اعضای این دزدان دریایی گفت که آن‌ها فقط پول را می‌خواهند و نیازی به سلاح‌های موجود در کشتی ندارند.


۲. هیچ کسب‌و‌کار دیگری در سومالی به اندازه دزدی دریایی درآمدزا نیست

بر اساس برخی برآوردها، دزدان دریایی سومالی تنها در سال ۲۰۰۸ بیش از ۱۵۰ میلیون دلار درآمد داشته‌اند که باعث شده این صنعت به بزرگ‌ترین منبع درآمد این کشور تبدیل شده و بیشترین سهم را در اقتصاد این کشور بی‌ثبات داشته باشد. در واقع، دزدان دریایی سومالی، باهوش‌ترین و موفق‌ترین کارآفرینان و تاجران کشور هستند.

در حالی که حمله به کشتی‌ها و قایق‌های کوچک می‌تواند درآمدی ۵ رقمی برای دزدان دریایی خرده‌پا در پی داشته باشد، هر رئیس دزدان دریایی می‌تواند تا سالی ۲ میلیون دلار درآمد داشته باشد، آن هم در کشوری که یک ناهار شاهانه را می‌توان با قیمت کمتر از یک دلار تهیه کرد. اما با پر شدن جیب‌هایشان، بسیاری از دزدان دریایی در حال نقل مکان به جا‌های بهتر هستند.

بسیاری از این افراد در حال خرید املاک در سواحل مومباسا، کنیا هستند؛ جایی که هر روز آپارتمان‌های بزرگ و اشتراکی جدیدی ساخته می‌شود. هر یک از این آپارتمان‌ها به قیمت چند میلیون دلار فروخته شده و برای بستن دهان مقامات کنیایی نیز حدود نیم میلیون دلار دیگر به صورت رشوه به کنیا تزریق می‌شود.


۳. دزد دریایی شدن در سومالی بسیار ساده است

دزدی دریایی در سومالی چنان ساده است که هر کسی می‌تواند از پس آن برآید. تمام چیزی که به آن احتیاج دارید یک تفنگ خودکار، یک نردبان آلومینیومی برای بالا رفتن از دیواره کشتی‌ها و یک قایق موتوری است.

سپس تنها کاری که باید بکنید این است که منتظر باشید تا یک کشتی تجاری از دور و نزدیک شما عبور کند و نکته بسیار جالب این است که کشتی‌های مورد نظر توان مقابله با شما و تیراندازی را ندارند.

بر اساس قوانین بین‌المللی، کشتی‌های تجاری و غیرنظامی اجازه حمل سلاح ندارند، زیرا دولت‌ها نمی‌خواهند که کشتی‌های حامل اسلحه از بندری به بندر دیگر بروند. بدین ترتیب وقتی که دزدان دریایی بتوانند خود را به عرشه کشتی‌ها برسانند دست بالا را دارند.

بهترین و شاید تنها دفاع موثر کشتی‌ها در مورد دزدان دریایی سرعت است، اما از آنجایی که اکثر کشتی‌های تجاری سرعت چندانی ندارند، دزدان دریایی با قایق‌های موتوری سبک و تندرو خود مشکلی در تعقیب آن‌ها ندارند و این حربه نیز به ندرت موثر واقع می‌شود.

مجهزترین دزدان دریایی سومالی از مسلسل و جی‌پی‌اس استفاده می‌کنند، اما اکثر ماهیگیران سابق به همان سلاح‌های قدیمی مجهزند. بعد از ورود به کشتی، تنها کاری که باید بکنند این است که اموال کشتی یا افراد حاضر در آن را به سرقت برده یا آن‌ها را به گروگان گرفته و درخواست پول نمایند. معمولاً برای آزادی محموله هر کشتی یک میلیون دلار درخواست می‌شود.


۴. قانون نمی‌تواند آن‌ها را تنبیه کند

همه می‌دانند که دزدی دریایی کاری نادرست است، اما آیا این بدین معناست که همزمان غیرقانونی نیز هست؟ دست‌کم در سومالی؟ واقعیت این است که در مناطق تحت کنترل و عملیات دزدان دریایی عمدتاً قانونی وجود ندارد.

در مناطق ساحلی و دریایی متعلق به سومالی هیچ دولت کارآمدی برای قانونگذاری و جلوگیری موثر از عملیات‌های دزدان دریایی وجود ندارد؛ و از آنجایی که بخش‌های زیادی از اقیانوس‌ها دور از کنترل کشور‌ها قرار دارد، در دریا‌های وسیع نیز قانونی وجود ندارد.

در طول تاریخ، کشور‌ها سعی کرده‌اند با همکاری و تشریک مساعی، دزدان دریایی را به پای میز محاکمه بکشانند، اما این تلاش‌های هیچوقت آسان نبوده و سریع به نتیجه لازم منتهی نشده است. حتی در صورت دستگیر شدن نیز اکثر دزدان دریایی سومالی در نزدیک‌ترین ساحل این کشور آزاد می‌شوند بدون این که تنبیه خاصی در کار باشد.

با این وجود در نوامبر ۲۰۰۸ بریتانیا توافقی با دولت کنیا امضا کرد که بر اساس آن دزدان دریایی دستگیر شده توسط نیروی دریایی این کشور در کنیا به پای میز محاکمه کشیده شوند. بدنبال بریتانیا، برخی کشور‌های دیگر مانند ایالات متحده، سنگاپور و ترکیه نیز اقدامات مشابهی را انجام داده‌اند.

اما کنیا، علیرغم داشتن یکی از معدودترین دموکراسی‌های قدرتمند در شرق آفریقا، نشان داده که سیستم قضایی چندان کارآمدی ندارد. اولین باری که یک گروه هشت نفره از دزدان دریایی سومالی دستگیر شده توسط نیروی دریایی بریتانیا تحویل سیستم قضایی کنیا شدند، وکلای مدافع این دزدان توانستند قضات دادگاه را راضی به آزادسازی دزدان نمایند.


۵. دزدان دریایی سومالی به ندرت دست به کشتن می‌زنند

تا زمانی که سوار کشتی دیگری نشده و سلاح‌های خودکار خود را به سوی سرنشینان نشانه نرفته‌اند نمی‌توان ماهیگیر را از دزد دریایی در آب‌های سومالی تشخیص داد. از این رو نیرو‌های دریایی کشور‌ها کاری جز گشت‌زنی و ترسناک به نظر رسیدن ندارند.

بعد از به گروگان گرفتن کشتی‌های تجاری، نیرو‌های دریایی کشور‌ها به ندرت سعی می‌کنند این کشتی‌ها و سرنشینان آنان را از چنگ دزدان دریایی بیرون بیاورند، زیرا ممکن است جان سرنشینان غیرنظامی کشتی‌ها به خطر بیفتد. در نبود هیچ گونه مکانیزم دفاعی موثر تنها در سال ۲۰۰۸ بیش از ۱۰۰ حمله توسط دزدان دریایی صورت گرفت که با ربودن دست‌کم ۴۰ کشتی همراه بود.

با این وجود تعداد تلفات در مقابله با این حجم از حملات چندان قابل توجه نبود. کاپیتان یکی از این کشتی‌ها در دوران اسارت به دلایل طبیعی درگذشت و چندین نفر از شبه‌نظامیان نیز در جریان تلاش برای آزادسازی گروگان‌ها جان خود را از دست دادند.

دزدان دریایی عمدتاً تمایل دارند که گروگان‌های خود را زنده و سالم نگه دارند، نه تنها به این دلیل که این گروگان‌ها صد‌ها هزار دلار برایشان ارزش دارند بلکه با توجه به انتشار خبر مربوط به رفتار خوب دزدان دریایی با گروگان‌ها، کشور‌ها تمایل کمتری به وارد شدن به درگیری با این دزدان دارند.

در واقع نیرو‌های دریایی در حال گشت‌زنی در آب‌های سومالی در طول سال‌های اخیر افراد بسیار بیشتری نسبت به این دزدان دریایی کشته‌اند. برای مثال نیروی دریایی هند یک قایق متعلق به دزدان دریایی را نابود کرد که در جریان آن تعدادی گروگان تایلندی نیز کشته شدند.


۶. دزدان دریایی دوستان بسیار خوبی در بنادر اطراف دارند

دزدان دریایی در حدود دو میلیون مایل از سطح دریا‌های منطقه شرق آفریقا را در اختیار دارند. این حجم از آب بسیار وسیع بوده و با هزاران کشتی نیز ممکن است روز‌ها روی آب بود و کشتی دیگری را ندید. از این رو سوال این است که دزدان دریایی چطور می‌دانند باید به کجا رفته و به کدام کشتی حمله کنند؟ پاسخ جاسوسان است.

گروه‌های بزرگ دزدان دریایی خبرچین‌ها و جاسوسانی در مومباسا، کنیا دارند که بزرگ‌ترین و عمده‌ترین بندر در این منطقه به شمار می‌آید. کشتی‌های تجاری باید در این بندر لنگر گرفته و مدارک خود را ارائه دهند که شامل بار و مقصدشان است.

بدین ترتیب جاسوسانی در اداره دریانوردی کنیا هستند که این اطلاعات را در مقابل دریافت مقادیری پول در اختیار روسای دزدان دریایی قرار می‌دهند. آن‌ها همچنین با مقامات قدرتمند محلی در شمال سومالی در ارتباط بوده و در قبال دریافت بخشی از غنیمت‎‌ها، از اقدامات مجرمانه این دزدان دریایی چشم‌پوشی می‌کنند.


۷. ماجرای کشتی‌ تجاری چینی

ملوانان کشتی‌های تجاری هنگام حرکت به سمت آب‌های شرق آفریقا می‌دانند که چه چیز‌هایی در انتظار آن‌هاست. از آنجایی که این ملوانان اجازه و امکان حمل سلاح ندارند از روش‌های دیگر برای دور کردن دزدان دریایی از کشتی خود استفاده می‌کنند.

سال گذشته یک کشتی چینی از تاکتیکی استفاده کرد که در دوران قرون وسطی در این کشور در جریان محاصره یک قلعه به کار گرفته شده بود.

وقتی که دزدان دریایی از دیواره کشتی چینی بالا رفته و وارد عرشه اول شدند، ملوانان به عرشه بالاتر رفته و نردبان را نیز برداشتند. آن‌ها در ادامه با باز کردن شلنگ‌های آب پرفشار اطفای حریق توانستند دزدان دریایی را درمانده کنند. همچنین آن‌ها به این موضوع بسنده نکرده و با پرتاب کوکتل مولوتوف سعی کردند دزدان دریایی را وادار به ترک کشتی کنند.

بدین ترتیب با پرتاب چهارصد کوکتل مولوتوف، ملوانان چینی موفق شدند دزدان دریایی را به عقب برانند. خنده‌دار اینکه یکی از دزدان دریایی که کفش به پا نداشت و می‌خواست به قایق خود بازگردد، به دلیل تکه‌های فراوان بطری شکسته روی عرشه کشتی چینی، به شدن زخمی شده و به مدافعان چینی التماس می‌کرد که به او چیزی بدهند بپوشد تا بتواند به قایقش برگردد.


۸. کشتی بزرگ‌تر به معنای غنیمت و پول بزرگ‌تر است

دزدان دریایی هر بار جسورتر می‌شوند. برای سال‌ها آن‌ها در جستجوی غنمیت‌های کوچک بودند؛ چیز‌هایی مانند ماهیگیران کنیایی و کشتی‌های کوچک و البته کشتی‌های حامل غذا و داروی سازمان ملل. امروزه، اما با قایق‌های سریع‌تر، سلاح‌های بهتر و اطلاعات دقیق‌تر از جاسوسانشان، این دزدان دریایی به سراغ کشتی‌های باری بزرگ، نفتکش‌های غول‌پیکر و حتی کشتی‌های مسافربری می‌روند.

هیچ جنبنده‌ای در این آب‌ها امنیت ندارد. بعد از ربودن یک کشتی اوکراینی حامل خودرو‌های زرهی، راکت و دیگر انواع سلاح، این دزدان به سراغ یک نفتکش عربستانی رفتند که محموله نفت آن بیش از ۱۰۰ میلیون دلار ارزش داشت. هر دوی این کشتی‌ها با پرداخت مبالغی به دزدان دریایی آزاد شدند.

اگر چه حملات اخیر به کشتی‌های مسافربری ناموفق بوده، اما مقامات دریانوردی از این بابت هنوز نگران هستند. دزدان دریایی معمولاً در گروه‌های ۱۰ نفره حمله کرده و کشتی‌های با ۲۰ یا همین حدود سرنشین را می‌ربایند. این مقدار از سرنشینان به حدی است که دزدان دریایی می‌توانند کنترل آن‌ها را در اختیار داشته باشند.

اما کشتی‌های مسافربری تا ۲.۰۰۰ نفر مسافر را در خود دارند و دزدان دریایی به هیچ عنوان نخواهند توانست بدون دست زدن به خشونت کنترل این کشتی‌ها را در دست بگیرند.


۹. دزدان دریایی بیشترین آسیب را به سومالی می‌زنند

بزرگ‌ترین قربانی دزدان دریایی خود سومالیایی‌ها هستند. حدود ۴ میلیون نفر از جمعیت ۸ میلیونی سومالی برای زنده ماندن به کمک‌های غذایی و دارویی سازمان ملل نیاز دارند. اما حمله دزدان دریایی به کشتی‌های حامل این کمک‌ها کار سازمان ملل را برای فرستادن مداوم محموله‌ها با مشکل همراه کرده است.

بدین ترتیب از سال ۲۰۰۹ تاکنون هیچ کشتی حامل کمک‌های غذایی سازمان ملل بودن اسکورت شدن توسط کشتی‌های جنگی کشور‌های غربی بندر مومباسا را به مقصد سومالی ترک نمی‌کند. اما کشتی‌های جنگی همیشه در دسترس نبوده و عملیات آن‌ها پرهزینه است.


۱۰. پایانی برای دزدی دریایی در آب‌های سومالی متصور نیست

حتی در شرایطی که نیرو‌های دریایی جهان در مقادیر فراوان در حال گشت‌زنی در آب‌های شرق آفریقا هستند نیز وسعت فراوان اقیانوس باعث شده که این کشتی‌ها همواره نتوانند در زمان مناسب در مکان مناسب باشند.

تقریباً تمامی شرکت‌های دریانوردی که در مومباسا مستقر هستند تاکنون از ناحیه دزدان دریایی دچار آسیب شده‌اند. برای مثال مالک ۴ کشتی تجاری به نام کریم کودراتی می‌گوید که هر ۴ کشتی او تاکنون دست‌کم یک بار توسط دزدان دریایی ربوده شده‌اند.

در شرایطی که ایالات متحده به عنوان قدرتمندترین نیروی دریایی جهان چندان تمایلی به صرف هزینه و نیرو برای مقابله با دزدان دریایی ندارد، هیچ انسجام بین‌المللی برای مقابله با تهدیدات دزدان دریایی وجود نداشته و نمی‌توان انتظار داشت که بزودی شاهد پایان این معضل در سومالی باشیم.


منبع: سایت برترینها