سيري در سيره تربيتي و شخصيت اخلاقي و علمي بانو مجتهده امين رحمه الله (قسمت پنجم و پاياني)

تربيت شاگردان و اعطاى اجازه نامه

علاده بر تأليفات بسيار و تحقيقات ارزشمند بانو مجتهده امين كه اكثر آنها جنبه اخلاقى و ضبغه‏ى معنوى دارد و فضاى روح را متعالى مى‏كند و نورانيت مى‏بخشد ، اين بانوى بزرگوار همچنين به تدريس و تربيت شاگرانى چند همت گماشت ؛ شاگردانى كه از بانو امين به طور مستمر و يا متناوب بهره جسته و مدارج علمى را طى كردند . وى همچنين با ايجاد فضاهاى آموزشى مناسب ، به ايجاد تحولات معنوى و اخلاق جامعه كمك شايانى نمود . اين اقدامات در چنان فضايى منشأ تحولات اساسى گرديد . ايجاد نهادهاى مبتنى بر معارف معنوى اسلام و تعاليم حيات‏بخش قرآن ، كمك بسيارى در سرعت گرفتن مبانى ايمانى و رشد اخلاق در آن دوران كرد و اسوه‏هاى بسيارى را در محيطهاى به وجود آمده طاغوتى براى درهم شكستن آن فضاها و محيطها پرورش داد . حتى شخصيت بزرگى مانند فقيه اهل بيت حضرت آيت الله العظمى مرعشى نجفى از بانو مجتهده امين كسب اجازه روايى مى‏كند .
بى‏شك ، در متن اين اجازه‏نامه علاوه بر بيان سلسله مشايخ و تبيين جايگاه عالم بزرگوار مرحوم آيت الله العظمى مرعشى ، مهم‏ترين آموزه‏هاى اخلاقى و تربيتى نيز آمده است كه نشان دهنده عظمت روحى و معنوى اين شايستگان تاريخ تشيع در زمان ماست .
يكى ديگر از افرادى كه بانو مجتهده امين به او اجازه روايت مى‏دهد حجت الاسلام و المسلمين شيخ زهير حسون است كه اهل علم و تحقيق و درايت بوده است . ) همان ، ص 75 )

تأسيس مكتب فاطمه عليهاالسلام

بانوى فاضله و معلم اخلاق و معنويت در سال 1344 شمسى حوزه‏اى به نام » مكتب فاطمه عليهاالسلام « براى بانوان تأسيس كرد . اين حوزه با حدود 600 تا 1000 شاگرد شروع به فعاليت نمود . تأسيس اين مكتب به صورت يك حركت علمى و فرهنگى در جامعه زنان درآمد ، به گونه‏اى كه در آن مركز بانوان علاقه‏مند به كسب علم و فضيلت به تحصيل و تدريس علوم اسلامى در رشته‏هاى اخلاق ، فلسفه ، اصول ، حكمت ، فقه و عرفان پرداختند و اين حركت هنوز هم ادامه دارد . دستاوردهاى پرارزش و معنوى اين مكتب در تعليم و تعلم بانوان قابل توجه بوده است ، به گونه‏اى كه بسيارى از خانم‏هاى اصفهانى كه داراى تحصيلات مذهبى هستند از شاگردان حاجيه خانم امين بوده‏اند و يا از جلسات اخلاق ، تفسير قرآن و مباحث مذهبى ايشان كه به صورت هفتگى برگزار مى‏شد بهره‏مند شده‏اند . شايان ذكر است كه مكتب فاطمه عليهاالسلام از شاگردان شهريه دريافت نمى‏كرد و كليه هزينه‏هاى مكتب به وسيله بنيانگذار آموزشگاه ، يعنى بانو امين ، پرداخت مى‏شد و حتى بعد از رحلت ايشان نيز با توجه به پيش‏بينى‏هايشان اين روش استمرار يافته است .
از ديگر خدمات فرهنگى بانو امين تأسيس دبيرستانى دخترانه بود . در آن زمان، به سبب اينكه دبيران بسيارى از دبيرستان‏هاى دخترانه مرد بودند ، خانواده‏هاى مذهبى به ندرت اجازه مى‏دادند دخترانشان به دبيرستان بروند . به همين دليل ، ايشان با تأسيس دبيرستان دخترانه راه تحصيل را براى بسيارى از دختران فراهم ساخت . اين بانوى خير و نيكوكار پس از پيرزى انقلاب اسلامى اين دبيرستان را به آموزش و پرورش هديه كرد . ) يادنامه ، 1371 ، ص 35 )
با نگاهى به زندگانى پربركت اين بانوى فاضله متوجه مى‏شويم كه ايشان با احساس مسئوليتى كه نسبت به جامعه داشت ، سعى كرد با نوشتن كتب و مقالات ، تأسيس مدرسه و مكتب علمى و اسلامى و پاسخ‏گويى به سؤالات و راهنمايى طالبان علم و فضيلت به ويژه جامعه زنان ، گام‏هاى مؤثرى در تربيت و تهذيب نفس شاگردان مكتبش بردارد ؛ آن هم در زمانى كه مشكلات اخلاقى و تربيتى جامعه زياد بود و موانع بسيارى در راه تحصيل علم و معارف اسلامى وجود داشت . خانم امين به خانم‏هايى كه قصد اشتغال در محيط خارج از خانه را داشتند ، توصيه مى‏كرد كه با رعايت كامل حجاب اسلامى و حفظ اخلاقيات و دستورات شرع مقدس در محيط كار حاضر شوند ؛ زيرا در غير اين صورت ، عمل آنها مورد رضاى خداوند نخواهد بود. توصيه بانوى مجتهده امين به بانوانى كه قصد ادامه تحصيل داشتند چنين بود كه مشكلات دوران تحصيل را تحمل كنند و درس را ادامه دهند ؛ زيرا كمبود افراد متعهد و آگاه در بسيارى از جوامع به خوبى حس مى‏شود .
توصيه‏هاى اخلاقى بانو امين به زنان جامعه قابل توجه بود . ايشان همواره آنان را به دانش‏افزايى و زدودن جهل توصيه مى‏كرد . بدين‏سان ، اين بانويى كه خود كانون مكارم اخلاقى و فضايل به شمار مى‏رفت پذيراى افرادى بود كه از دور و نزديك نزد او شتافته و از رهنمودها و مواعظش بهره‏مند مى‏شدند . ) همان ، ص 36 - 35 )
حتى زنان بى‏سواد با عشق و علاقه‏اى كه نسبت به بانو پيدا كردند راه سوادآموزى را پيش گرفته و از محافل ايشان بهره‏مند شدند .

معنويت بانو امين

آن چيزى كه بانو امين را يگانه مجتهده دوران ساخت تنها ياد گرفتن مشتى اصطلاحات علمى و رسيدن به مقام تفقه و اجتهاد نبود ، بلكه قلب سليم بود . اين بانوى بزرگ با دو بال علم و معنويت به سوى خدا حركت كرد ؛ علم را همراه با تزكيه و تصفيه روح تحصيل كرد ، و با قلب سليم سير الى الله نمود و به علم ظاهرى هم اكتفا نكرد و به سلوك پرداخت و به علم اشراقى دست يافت . خانم فردوس مدرس هاشمى درباره عظمت معنوى بانو امين آورده است :
» وجود مقدس و مطهرش آنچنان روحانى و مستغرق در عالم عرفان و معنويت بود كه هر وقت انسان او را مى‏ديد مجذوب جذبه معنويت او شده و در پرتو نورانيت و نفس مطمئنه و قلب سليم او در خود احساس شادى و نورانيت مى‏كرد . در اثر مجالست و تشرف به محضرش ، روح و روان انسان اوج مى‏گرفت ، پرواز مى‏كرد و با جهانى ديگر مأنوس مى‏شد . سيماى نورانى و ملكوتى‏اش ، بى‏اراده انسان را به ياد خدا مى‏انداخت و به راستى كه مصداق » من يذكركم الله رويته و يزيد فى علمكم منطقه و يرغبكم فى الاخره علمه « بود . ) همان ، ص 215 )
بانو مجتهده طى مصاحبه‏اى در مورد آموختن علوم و كسب معارف چنين فرمود :
» غير از بحث الفاظ ، بيشتر از همين راه‏ها بوده و در نوشته‏هايم كمتر از امور خارجى كمك گرفته‏ام و نمى‏گويم از غيب خبر دارم، اما اغلب معنويات و معارف را از استاد فرا نگرفته‏ام و غالب نوشته‏هايم با ارشاد خدا و كمك او بوده است « ) رياحى ، 1375 ، ص 97 )
و جالب توجه اينكه » وقتى ايشان دست به قلم مى‏گرفتند و مشغول به نوشتن كتاب مى‏شدند اصلا قلم خوردگى در آن ديده نمى‏شد . « ) همايونى ، 1383 ، ص 216 ) و اين روشنگر امدادهاى غيبى براى ايشان بوده است .
ايشان در خلال صحبت‏هايشان بسيار روى اين حديث تكيه داشتند و مى‏فرمودند : » ليس العلم بكثرة التعلم انما العلم نور يقذفه الله فى قلب من يشاء من عباده . « بايد ديد خدا چه دلى مى‏خواهد و دوست دارد كه علم و حكمت را به او افاضه فرمايد ؟ آن دلى را خدا دوست دارد كه قلب سليم باشد ؛ يعنى از رذايل و محبت دنيا و معصيت و هر چه غير خداست پاك شده باشد .
اينها نمونه‏هايى از مظاهر قلب سليم بود كه در رفتار و كردار حاجيه خانم امين ديده مى‏شد . در هر حال ، ايشان بانوى نمونه و اسوه حسنه بودند و شهر اصفهان بايد افتخار كند كه در مهد خود چنين گوهرى را پرورش داد .
بانو امين معاشران و مستخدمان خود را بسيار تحمل مى‏نمود ، به گونه‏اى كه يكى از شاگردان ايشان گفته بود : اخلاق و رفتار ايشان براى من بيشتر از علم و درسشان اثر مى‏گذاشت .
از روحيات بارز حاجيه خانم امين ، نهايت تواضع ، فروتنى و حلم و آرامش روحى فوق العاده ايشان بود . بانو امين در طول حيات پربارش گاه‏گاهى بيمارى‏هايى پيدا نمود ، ولى در برابر آنها حتى يك بار هم شكايت نكرد . ) همايونى ، 1383 ، ص 211 )

رحلت مجتهده

سرانجام اين حكم الهى و عارف به نفحات رحمانى ، نابغه دوران و مجتهده زمان پس از يك عمر خدمت خالصانه و صادقانه در بيست و سوم خرداد ماه 1362 شمسى / اول ماه مبارك رمضان 1403 قمرى سر در نقاب خاك كشيد و پس از تشييع بسيار با شكوه و كم‏نظير ، در تخت فولاد در تكيه خانوادگى ، جنب تكيه حاج آقا مجلس مقابل تكيه مرحوم بروجردى به خاك سپرده شد .

نتيجه

با توجه به بررسى شخصيت علمى و معنوى بانو مجتهده سيده نصرت امين مى‏توان نتيجه گرفت :
1. دوران شكل‏گيرى شخصيت اين بانو در اواخر دوران قاجار و اوايل عصر پهلوى بوده و با توجه به فضاى سرد ، بى‏روح و فاقد تحرك و عدم وجود محرك‏هاى مثبت ، به ويژه در جهت توسعه علوم معنوى براى بانوان ، تلاش مجتهده امين در باب فراگيرى علوم اسلامى از محضر علماى نامور زمان خود در حوزه‏ى اصفهان و يا ساير علماى مبرز زمان خود قابل توجه بوده است .
2. اين بانو در كنار همسردارى ، تربيت فرزند و انجام امور منزل ، به مطالعه ، تحقيق ، تأليف و تدريس پرداخته است .
3. وى نه تنها موفق به اخذ اجازه از علما و دانشمندان و مراجع مطرح دوران خود شد ، بلكه فقيه سترگ و رجالى نامور جهان اسلام و تشييع آيت الله العظمى سيد شهاب‏الدين مرعشى نجفى نيز از او اخذ اجازه نموده است .
4. تلاش‏هاى علمى و عملى بانو امين در آن زمان پاسخى بود بر گفته كسانى كه حجاب را مانع فعاليت‏هاى علمى ، آموزشى و حضور در عرصه‏هاى اجتماعى مى‏دانستند . نيز جوابى بود به سخن گروهى كه اعتقاد داشتند بانوان بايد در خانه نشسته و در هيچ فعاليت علمى و اجتماعى شركت نكنند .
5. بانو امين در ابعاد مختلف علمى سرآمد گرديد و در زمينه دانش‏هايى مانند تفسير ، اخلاق ، عرفان ، اخبار و روايت ، فقه و اصول ، حكمت و فلسفه آثار آثار ارزشمندى بر جاى گذارد .
6. اين مجتهده گران قدر در اوج تهمت‏ها به مقدسات اسلامى و توهين‏ها به ارزش‏هاى دينى ، با منطق قوى ، مستدل و سرشار از قدرت معنوى ، به شبهه‏ها و القائات نشريات و مجامع وابسته به فرهنگ ضد دينى و استعمارى عصر پهلوى پاسخ مى‏داد .
7. بانو امين نه تنها به پرورش شاگردان بسيارى موفق شد ، بلكه با ايجاد نهادهاى علمى - آموزشى حوزوى و نوين ) كلاسيك ( راه توسعه علوم معنوى و دينى و ترويج فرهنگ حجاب در زمان خود را فراهم نمود .
/خ