انضباط؛ تشویق و تنبیه کودک (قسمت چهارم)

اگر تنبیه در کودکی مؤثر نیست چه باید کرد؟
اگر کودکی در برابر یکنوع تنبیه مقاومت پیدا کرده و واکنش نشان نداد، باید نوع و روش تنبیه را عوض کنیم. تنبیه بدنی روش درستی نیست. روش های دیگری وجود دارد که می توان آنها را امتحان کرد. مثلا قهر کردن با بچه ها می تواند نوعی تنبیه باشد.
 
محروم کردن از چیزهای دوست داشتنی هم نوع دیگری از تنبیه است. تشویق نکردن در ازای انجام کارهای بد هم می تواند یک نوع تنبیه باشد. پس ما می توانیم از روشهای مختلفی استفاده کنیم. در مدارس هم از روش های گوناگونی می توان استفاده کرد. مثلا کودکی که نمره دیکته او ۲۰ می شود، ولی به این دلیل که بارها دفترچه دیکته اش را نیاورده است، آموزگار می تواند نمره او را کم کند و برایش توضیح دهد که چرا از نمره اش کم کرده است. در خانه هم می توان از روشهای مشابه استفاده کرد.
 
با کودکانی که در مدرسه حرف های بد (ناسزا) یاد می گیرند و آن را در خانه تکرار می کنند، چه باید کرد؟
سعی کنید در مقابل رفتارهای نابهنجار کودکان اخم کنید و زیاد واکنش نشان ندهید و صحنه را ترک کنید. در واقع به آنها نشان دهید که رفتارشان را نپسندیده اید. ولی اگر رفتار خوبی نشان دادند، فورا تشویق کنید. اگر کودک کم سن است با خرید چیزهای کوچک و اگر بزرگ‌تر است با صحبت و تأیید کردن و احترام و محبت به او بگویید که امروز به این دلیل شما را تشویق می کنم که حرف بد نزدی. این را هم در نظر داشته باشید که تشویق کودکان باید با توضیح کلامی توأم باشد. مثلا بگوییم این جایزه را امروز به این دلیل گرفتی که حرف زشتی نزدی. به دنبال این رفتار، کودک استنباط می کند که اگر حرف زشت بزند، والدینش ناراحت می شوند و به او جایزه نمی دهند.
 
برای مبارزه با بازیگوشی و تنبلی کودکان در سر کلاس چه باید کرد؟
اغلب دانش آموزان شلوغ و بازیگوش کسانی هستند که مشکل درسی دارند. شک نداشته باشید کودکانی که در کلاس بازیگوشی می کنند و زیاد حرف می زنند، کودکان مضطربی هستند، که از لحاظ درسی مشکل دارند.
 
اگر امکان دارد، در مدرسه کلاس های ترمیمی برای آنها دایر شود. خانواده ها هم برای برطرف کردن ضعف درسی فرزندانشان، باید امکان حضور در کلاس های انفرادی خارج از مدرسه را برای آنها فراهم کنند.
 
نسبت به بی اعتنایی فرزندم در برابر بهداشت چه واکنشی باید نشان بدهم؟
باید نسبت به بهداشت، درس و ... انگیزه هایی به وجود آوریم. مثلا درباره بهداشت، پیامدهای منفی رعایت نکردن بهداشت را در نظر بگیریم و درباره آنها با فرزندمان صحبت کنیم. به او بگوییم که اگر بهداشت را رعایت نکند چه اتفاقاتی خواهد افتاد، و چنانچه رعایت کرد حتما او را تشویق کنیم. رعایت بهداشت باید به صورت قانون درآید.
 
چرا بچه ها با کبریت و وسایل آتشزا بازی می کنند؟
به این کار آتش بازی می گویند که معمولا از بازی با کبریت شروع می شود. بازی کودکان با کبریت به معنای اعتراض است که در چند گروه از آنها دیده می شود: اول کودکانی که بیش فعال هستند و حرکت و جنبش آنها زیاد است و دست به کارهای خطرناک می زنند و نسبت به هیچ چیز احساس خطر نمی کنند، تمرکز ندارند، بی دقت هستند و آموزگار با آنها مشکل دارد.
 
گروه دیگر معمولا کودکانی هستند که اعتراضات خود را در قالب چنین رفتاری نشان می دهند. از پدر یا مادر یا وضعیت زندگی ناراضی هستند و دوست دارند پنهانی این کار را انجام دهند. مثلا مخفیانه به گوشه ای بروند و پرده را آتش بزنند و به سوختن پرده نگاه کنند. این رفتار در بعضی از کودکان مشاهده می شود که حتما پدر و مادر باید شرایط زندگی این کودک را تغییر دهند و با یک مشاور صحبت کنند و اگر فرزندشان به دارو نیاز دارد، حتما باید از دارو هم استفاده شود.
 
وابستگی شدید کودک نسبت به تلویزیون را چگونه تعدیل کنیم؟
برای اینکه در خانه، هم کودکان و هم سایر اعضای خانواده بتوانند از تلویزیون استفاده کنند، باید در مورد تماشای تلویزیون، به طور منطقی و عادلانه تقسیم زمانی و برنامه ریزی انجام شود و در این زمینه قانون و مقرراتی وجود داشته باشد. مثلا به کودک بگوییم که این برنامه را از این ساعت تا این ساعت می توانید ببینید. تلویزیون روشن شود و او برنامه اش را ببیند. اگر بخواهد تا آخر برنامه ها بنشیند، پدر و مادر باید وارد عمل شوند و اعمال نظر کنند. زمان بندی برای دیدن برنامه های مختلف تلویزیون باید طوری باشد که هریک از اعضای خانواده بتواند برنامه مورد علاقه خود را ببیند و تلویزیون در اختیار یک نفر نباشد.
 
نسبت به شوخی‌های خشن و زشت کودکان چگونه واکنش نشان دهیم؟
همه اینها ناشی از یادگیری است. وقتی کودک دست به کار بدی می زند و می خندیم، او فکر می کند که کار خوبی انجام داده است و دیگران را خندانده است. پس این کار را تکرار می کند. اگر نمی خواهیم فرزندمان دست به کارهای زشت بزند یا کلام زشتی از زبان او بشنویم، نباید در برابر چنین رفتارهایی بخندیم، زیرا خنده برای او یعنی تشویق. باید اخم کنیم و صحنه را ترک کنیم. ولی وقتی کار خوبی انجام داد، فورا به او جایزه بدهیم و برایش توضیح بدهیم که این جایزه به دلیل کار خوبی است که انجام داده ای.
 
این نوعی یادگیری است که نسبت به یادگیریهای شرطی از سطح بالاتری برخوردار است و نام آن یادگیری عاملی یا وسیله ای است. یعنی ما به وسیله ای به رفتارهای خوب فرزندمان پاداش می دهیم و به او یاد می دهیم که این کار باید دوام و ثبات داشته باشد.
 
منبع: پاسخ به والدین، دکتر سیما فردوسی، تهران: انتشارات صابرین، چاپ سیزدهم، 1394.