دانستنی های جالب درباره اختاپوس ها

۱- پوست اختاپوس در میان دیگر جانداران جهان بی‌نظیر و شگفت‌آور است

اختاپوس خدای پنهان شدن و استتار است. اختاپوس تقلیدگر می‌تواند با مهارت بی‌نظیری تمامی بدن خود را به شکل و رنگ گیاهان یا دیگر موجودات زیر آب تغییر دهد. به این ترتیب از شکار شدن در امان می‌ماند.

تاکتیک دیگر اختاپوس برای استتار، جوهر آنهاست که با عنوان «نمود کاذب یا نمود دروغین» شناخته می‌شود: به این صورت که هنگام فرار از دست شکارچی، اختاپوس نوعی مرکب (جوهر) چسبناک از بدن خود به بیرون پرتاب می‌کند که شکلی شبیه به بازو‌های در هم پیچیده خود جانور دارد. این جوهر سبب سردرگمی شکارچی می‌شود و او را فراری می‌دهد.
 
هزاران سلول رنگی به نام «رنگ یاخته» در زیر پوست بدن اختاپوس قرار دارد. هر کدام از رنگ یاخته‌ها حاوی کیسه‌های الاستیکی با رنگدانه هستند. آن‌ها به ماهیچه‌های بدن اختاپوس وصل شده‌اند تا هر زمان که این جانور اراده کرد، هر کدام از کیسه‌ها را تحریک کند تا رنگ موردنظرش ساخته شود.

این پابه‌سر همچنین توانایی کنترل بافت بدنش را هم دارد و می‌تواند آن را همانند یک گیاه نرم و صاف یا همچون سنگ سخت نشان دهد. این روند نیز به واسطه پاپیلا انجام می‌گیرد.

با همه این تفاسیر نکته جالب در مورد اختاپوس این است که این جانور کوررنگی دارد. اما محققان ثابت کرده‌اند که این جانور روی پوستش سلول‌های بازتاب‌دهنده نور دارد که می‌تواند مستقیما رنگ محیط را به خود بگیرد بدون اینکه نیاز باشد آن را ببیند. مولکول‌های حساس به نور ospin نام دارند و روی پوست اختاپوس جای گرفته‌اند. با اینکه هنوز دانشمندان هدف اصلی این مولکول‌ها را نمی‌دانند، اما گفته می‌شود که به این جانور کمک می‌کنند تا محیط اطرافیش را از طریق پوستش ببیند.

۲- اختاپوس می‌تواند در ژن‌های خودش تغییر ایجاد کند یعنی ژن‌هایش را دستکاری کند

پابه‌سر‌ها که شامل اختاپوس، ماهی مرکب و ماهی کیسه‌ای می‌شوند توانایی ویژه و بسیار عجیبی دارند؛ آن‌ها می‌توانند ساختار ژنتیکی خودشان را از طریق پروسه‌ای به نام RNA ویرایش کنند! کمتر از ۶۰ درصد از رونوشت‌های RNA در بسیاری از ماهی‌های مرکب و اختاپوس در روند اصلاح‌سازی نوشته شده‌اند.

یک کارشناس بیوفیزیک موسوم به «الی آینسبرگ» بر این باور است که این حجم از ویرایش RNA می‌تواند مسئول رفتار‌های پیچیده و هوش بسیار بالای اختاپوس‌ها باشد. این توانایی ویرایش کد‌های RNA به هشت پا کمک می‌کند تا واکنش‌های فیزیولوژیکی خود را به بهترین شکل با شرایط محیطی همانند تغییر دما تطبیق دهد.

گفته می‌شود این اولین گونه جانوری در جهان است که توانایی ویرایش ساختار ژنتیکی خود را دارد تا به واسطه آن بیشتری پروتئین‌های بدنش را تقویت کرده و با سرعت زیاد با محیط اطراف سازگار شود.

۳- مغز اختاپوس بی‌نظیر است

احتمالا شنیده‌اید که اختاپوس یکی از باهوش‌ترین موجودات روی کره خاکی است. این جانور توانایی باز کردن ظرف‌هایی که قفل کودک دارند را دارد، می‌تواند نماد‌ها را تشخیص دهد، از مشاهدات خود چیز‌هایی می‌آموزد و از همه عجیب‌تر اینکه توانایی حل کردن پازل را هم دارد! اختاپوس همچنین توانایی تشخیص انسان‌ها را دارد و می‌تواند آن‌ها را از هم تفکیک کند و نشان دهد که از فردی خوشش می‌آید یا خیر.

مغز این جانور از سه بخش اصلی تشکیل شده است و بیش از ۵۰۰ میلیون نورون دارد. مغز مرکزی اختاپوس که در اطراف مری پیچیده شده است دارای ۵۰ میلیون نورون عصبی است. قسمت دوم مغز اختاپوس حدود ۸۰ میلیون نورون عصبی دارد و در خوشه‌های پراکنده‌ای به نام گانگلیا جای گرفته است. ۸ عدد از این گنگلیا‌ها در بازو‌ها (هر کدام در یک بازو) قرار دارند و مسئول بررسی و مدیریت جزئیات حرکات پیچیده‌ی اختاپوس هستند.

نتیجه این امر این است که هر کدام از بازو‌های اختاپوس می‌تواند فعالیت مستقل از دیگری داشته باشد و کار‌های آن‌ها هم با هم تداخل پیدا نکند. البته باید بدانید که فرمان‌های اصلی حرکات اختاپوس را مغز مرکزی صادر می‌کند، اما گانگلیون موجود در بازو‌ها هم می‌تواند فعالیت‌های تکمیلی برای پایان بخشیدن به برخی از کار‌ها را به عهده بگیرد (مستقل از مغز مرکزی).

۴- بازو‌های آن‌ها اصلا به این دنیا تعلق ندارد

در وهله اول باید بدانید که اختاپوس شاخک ندارد. این اندام‌های باریک و بلند بازو‌های هشت پا هستند. ماهی مرکب و کیسه ماهی هر کدام دو شاخک بلند در کنار هشت پای خود دارند در حالی که اختاپوس فقط ۸ پا دارد و شاخک ندارد.

بازو‌های اختاپوس دارای تعداد زیادی عضو‌های مکنده‌ای است که در تمام طول بازو پراکنده‌اند. به طور متوسط هر هشت پا حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ مکنده روی بدنش دارد. که هر کدام از این مکنده‌ها مستقل از دیگری فعالیت می‌کنند و این قابلیت را هم دارند که به طور همزمان و گروهی یک فعالیت را به انجام برسانند. این عضو‌های کوچک توانایی چشیدن و بو کشیدن محیط پیرامون را برای جانور مهیا می‌کنند.

بازو‌های عجیب و توانای اختاپوس هرگز به هم گره نمی‌خورند و مکنده‌های روی بازو‌ها هم هرگز بدن خود جانور را نمی‌مکند. به این خاطر که بازو‌ها مواد شیمیایی مخصوصی از خود ترشح می‌کنند که سیستم کلی بدن توان تشخیص آن را داشته باشد و از پیشامد چنین اشتباهاتی پیشگیری شود.

این قابلیت بسیار ویژه را نمی‌توان در دیگر موجودات زنده (به این شکل) مشاهده کرد. به همین خاطر دانشمندان برای اینکه متوجه چگونگی عملکرد این ترشحات بشوند، بازو‌های هشت پا را قطع کردند و دوباره آن را به جانور تحویل دادند تا ببینند این سیستم شناسایی چگونه عمل می‌کند. بازو‌های قطع شده تا یک ساعت پس از قطع شدن نیز همچنان فعال بودند، اما در طول این زمان از پذیرفتن و گرفتن بازو‌های اختاپوس زنده یا بازو‌های قطع شده همان جانور (خودشان) خودداری می‌کردند.

نتیجه این آزمایش نشان داد که اختاپوس هرگز بازو‌های قطع شده خود را با بازو‌های سالم و متصل به بدنش نمی‌گیرد، اما گاهی مشاهده شده که با منقارش این عضو بریده شده را نگه می‌دارد. دانشمندان بر این باور هستند که این کار را برای لیس زدن زخم به منظور ترمیم آن انجام می‌دهد.
اما وقتی دانشمندان پوست بازوی قطع شده را کنده و آن را در مقابل اختاپوس قرار دادند، دیگر توانایی تشخیص بدنش را نداشت و راحت آن را خورد. نکته عجیب و جالب دیگری که در مورد بازو‌های هشت پا می‌توان گفت این است که این جانور توانایی بازسازی و ترمیم اعضای قطع شده بدنش را دارد.

وقتی یک بازوی اختاپوس قطع می‌شود، جای جراحت در عرض یک روز مداوا شده و محل برش به طور کاملا بسته می‌شود. پس از ترمیم شدن جای زخم، سلول‌ها و عصب‌های موجود در محل بریدگی برآمدگی‌های کوچکی ایجاد می‌کنند که به تدریج رشد کرده و به یک بازوی کامل و بزرگتر تبدیل می‌شود. این روند چندین ماه به طول خواهد انجامید.

۵- اختاپوس می‌تواند نشانه‌های هشداردهنده فوران آتشفشانی را تشخیص دهد

در شمال سیسیل یک جزیره کوچک به نام Stromboli قرار دارد که میزبان یکی از فعال‌ترین کوه‌های آتشفشانی جهان بشمار می‌رود. کوه استرومبولی هزاران سال است که هر ۲۰ تا ۳۰ دقیقه فوران می‌کند. تقریبا همه زندگی نباتی و دریایی در نزدیکی این کوهستان در اثر این فوران‌ها از بین رفته‌اند. اما اختاپوس‌ها همچنان در همان اطراف ساکن هستند و کاملا زیرکانه می‌توانند اولین نشانه‌های هشدار فوران آتشفشان را تشخیص داده و از محل فرار کنند.
اختاپوس توان شنیدن صدا‌هایی با فرکانس بسیار کم (که انسان قادر به شنیدن آن نیست) را دارد. به همین خاطر به محض شنیدن صدای شکل‌گیری فوران بعدی، محل خطر را ترک می‌کند. سپس به همان محل باز می‌گردند تا از جانوران مرده و کشته شده تغذیه کنند.

۶- آن‌ها یک ویژگی دارند که قبلا فقط به «مهره‌داران» تعلق داشت

با اینکه در حال حاضر بسیاری از ما می‌دانیم که حیوانات نیز دارای نوعی خودآگاهی هستند، اما اثبات رسمی این موضوع زمان زیادی برد. در سال ۲۰۱۲ میلادی، اختاپوس تنها جانور بی‌مهره جهان بود که نامش در اعلامیه خودآگاهی کمبریج ثبت و اعلام شد. در این اعلامیه، فهرستی از حیواناتی که دارای سیستم عصبی آگاهانه هستند درج شده بود.

بعد‌ها در سال ۲۰۱۳ میلادی، اختاپوس به عنوان اولین بی‌مهره جهان تحت حمایت دستور اتحادیه اروپایی مبنی بر «عدم استفاده از حیوانات برای اهداف علمی» قرار گرفت.

اخیرا حمایت از اختاپوس‌ها در برابر آزمایشگاهی شدنشان نقش مهمی در حفط حیات این جانوران داشته است. بر اساس قانون جدید، تمامی آزمایش‌های علمی که منجر به درد کشیدن، زجر کشیدن و آزار دیدن جانور می‌شود باید تعدیل شود یا روش آن تغییر کند. انجام آزمایشات تحقیقاتی باید به گونه‌ای صورت گیرد که اختاپوس کمترین درد و رنج را حس کند (چون سیستم عصبی و خودآگاهی دارد). همچنین محل زندگی آزمایشگاهی این جانور هم باید شبیه به دنیای واقعی باشد.

۷- تولید مثل اختاپوس اغلب مواقع مرگبار و کشنده است

برای اختاپوس تولید مثل کردن فعالیتی جالب نیست به این خاطر که در اغلب مواقع به مرگ نر و ماده منجر می‌شود. برخی از اختاپوس‌های ماده، جفت نر خود را خفه کرده و او را می‌خورند. نر‌هایی که می‌توانند از آزمون بسیار سخت جفت‌گیری نجات پیدا کنند و توسط هشت پای ماده بلعیده نشوند، وارد فاز جدیدی به نام «پیری» می‌شوند. در این حالت، اختاپوس نر از غذا خوردن دست می‌کشد و با سرعت بسیار زیادی وزن کم می‌کنند. بدنبال این امر، رنگ بدن اختاپوس از بین می‌رود و زخم‌هایی روی بدنش ایجاد می‌شود که درمان‌پذیر نیستند و ترمیم نمی‌شوند. در نهایت او تعادل رفتار خود را از دست می‌دهد و اولین شکارچی می‌تواند او را صید کند. یا حتی ممکن اختاپوس نرِ سالخورده به سمت خشکی رفته و در آنجا بمیرد.

اما مرگ زنان بسیار آهسته‌تر صورت می‌گیرد. اختاپوس ماده مکانی امن برای تخم‌ریزی پیدا می‌کند (برخی از هشت پا‌ها بین صد‌ها تا هزاران تخم در یک بار جفتگیری با خود حمل می‌کنند). پس از ریختن تخم‌ها در محل امن، اختاپوس ماده با وسواس زیاد و بدون خستگی به مراقبت و تمیز کردن این تخم‌ها می‌پردازد. این روند چندین ماه به طول می‌انجامد و در طول این مدت، ماده از غذا خوردن امتناع می‌کند تا اینکه بدنش به تدریج شروع به خوردن خودش می‌کند تا در نهایت بمیرد.

یک گونه از اختاپوس که در عمق دریا‌ها ساکن است طولانی‌ترین زمان خوابیدن روی تخم‌ها را در میان همه موجودات روی کره زمین دارد. در سال ۲۰۰۷ میلادی محققان موسسه تحقیقاتی آکواریوم خلیج مونتری یک اختاپوس را پیدا کردند که در عمق ۱۴۰۰ متری در کف اقیانوس از تخم‌های خود نگهداری می‌کند. آن‌ها در فاصله زمانی ۴ سال و نیمه سه بار به اختاپوس سر زدند و متوجه شدند که هنوز هم در حال نگهداری از تخم‌هاست، اما هر بار رنگ و روی خودش سفیدتر و چهره‌اش بیمارتر از قبل بود. تا اینکه سرانجام وقتی برای بار چهارم در سپتامبر ۲۰۱۱ به همان منطقه رفتند چیزی جز پوسته‌های خالی تخم پیدا نکردند.

پس از بیرون آمدن اختاپوس‌ها از تخم، مادر با فشار آب آن‌ها را به سمت اقیانوس هدایت می‌کند. پس از این مرحله، اختاپوس سالخورده و پیر می‌شود و بی هدف در اقیانوس شنا می‌کند تا صید شود یا بمیرد.

۸- آلت تناسلی هشت پا هم مانند خودش عجیب است

اندازه اختاپوس ماده ممکن است به ۴ متر هم برسد و این در حالیست که هشت پای نر نهایتا می‌تواند ۳۰ سانتی‌متر بزرگی داشته باشد. به همین خاطر، تنها راهی که اختاپوس‌های نر و ماده بتوانند تولیدمثل کنند این است که جانور نر یک «هکتوکوتیلوس» (یکی از پا‌های هشت پا که هنگام بلوغ دگرگون می‌شود و اسپرم را به جنس ماده تزریق می‌کند) بزرگ را در بدنش توسعه دهد. این اندام می‌تواند تا دو برابر بزرگ‌تر از کل بدن اختاپوس رشد کند.

در نوک hectocotylus بخشی به نام لیگولا یا زبانک وجود دارد که کیسه اسپرم را وارد لوله فالوپ اختاپوس ماده می‌کند. این بخش قابلیت نعوظ دارد و تنها نرم تن جهان است که از چنین ویژگی‌ای شبیه به پستانداران برخوردار است.

اختاپوس‌های درشت هکتوکوتیلوس را چندین ساعت در بدن ماده قرار می‌دهد تا همه اسپرم‌ها در بدم ماده تخلیه شوند. اما هشت‌پا‌های کوچک‌تر باید کار سخت‌تری انجام دهند. آن‌ها مجبورند اندام تناسلی خود را قطع کرده و به اختاپوس ماده تقدیم کنند. یا در برخی مواقع این اندام باید شناکنان خودش را به بدن اختاپوس ماده برساند در همان جا بماند تا زمانی که ماده آماده بارورسازی تخم‌ها را پیدا کرده و از آن استفاده کند.

با این تفاسیر ممکن است یک اختاپوس ماده چندین اندام جنسی از اختاپوس‌های مختلف را در دیواره بدنش نگهداری کند. یعنی فرزندان آن‌ها از چندین هشت پای نر مختلف متولد شوند.

۹- اختاپوس برای دفاع از خودش از اسلحه استفاده می‌کند، قلعه دفاعی حمل می‌کند و سنگر می‌سازد

مشاهده شده که برخی از گونه‌های هشت پا در جهان حلزون، صدف دوکفه‌ای، پوست نارگیل یا زباله‌های انسانی همانند بطری را با خود حمل می‌کنند. آن‌ها از این آیتم‌ها به عنوان پناهگاه سیار برای خود بهره می‌گیرند و می‌توانند مسافت‌های طولانی این اثاثیه را زیر بازوان خود زده و هر کجا دلشان می‌خواهد بروند. به محض مشاهده صیاد یا شکارچی، بدون فوت وقت داخل این پناهگاه می‌روند و به بهترین و جذاب‌ترین شکل ممکن در آن قایم می‌شوند.

جذابیت کارشان در این است که مثلا نارگیل یا صدف اگر دو بخشی باشد، اختاپوس خود را در یک نیمه نارگیل قایم می‌کند و با استفاده از بازوان پرتوان خود، نیمه دیگر را روی سرش می‌گذارد تا بدون هیچ اثری به یک نارگیل درسته‌یِ افتاده در کف اقیانوس تبدیل شود. با این روش استتار فوق‌حرفه‌ای شکارچی به هیچ وجه نمی‌توان او را پیدا و صید کند.

جالب است که این قلعه‌های دفاعیِ سیار فقط برای حفظ جان نیست و اختاپوس درون این حلزون یا صدف‌ها کمین می‌کند تا طعمه به او نزدیک شده و غذایش را صید کند. برخی از هشت‌پا‌ها ترجیح می‌دهند قلعه‌های مستحکم‌تری برای دفاع از جانشان داشته باشند که ثابت هم باشد و مجبور نباشند آن را همه جا زیر بغل بزنند و با خود حمل کنند. به همین خاطر محلی امن برای زندگی پیدا می‌کنند و در ورودی آن را با سنگ‌ها، صدف‌های خالی و گیاهان ریشک‌دار مهر و موم می‌کنند.
 
جالب است که این جانور چندین ساعت از وقت خود را برای یافتن اندازه مناسب سنگ‌ها و صدف‌ها صرف می‌کند تا مطمئن شود محل زندگی‌اش به اندازه کافی امن و غیر قابل نفوذ خواهد بود.

اگر همه این روش‌های دفاعی کارساز نبود، اختاپوس دست به اسلحه می‌شود! دلیل این همه تلاش برای زنده ماندن این است اختاپوس بدن نرم و بی استخوانی دارد و یک طعمه بسیار لذیذ برای بیشتر موجودات زیر آب بشمار می‌رود و همه چشم طمع به آن دارند. پس کاملا طبیعی است که هشت پای بیچاره به هر طریق ممکن از جان خود دفاع کند. با اینکه یکی از اسلحه‌های رایج اختاپوس‌ها، پرتاب صدف به سمت یکدیگر است، اما برخی از آن‌ها از سلاح‌های پیشرفته‌تری برای این امر استفاده می‌کنند.

دیده شده، اختاپوس ماده‌ی هفت دست (که طولش ممکن است به ۴ متر هم برسد) یک «ستاره‌دریایی زرده‌تخم‌مرغی» را در میان بازوانش نگه می‌دارد، به طوری که شاخک‌های چسبنده ستاره دریایی از زیر بدن اختاپوس آویزان می‌شود. با اینکه دانشمندان به طور کامل از انگیزه این کار مطمئن نیستند، اما فرض بر این است که هشت‌پا مواد مغذی ستاره دریایی را مصرف می‌کند و سپس همراه با این جانور و به بهره گرفتن از شاخک‌های آن (به عنوان عضوی از بدن خود) به صید طعمه‌های بیشتری می‌پردازد؛ طعمه‌هایی که بدون این شاخک‌ها قادر به شکارشان نیست.

هشت‌پای Blanket نیز از شاخک‌های چسبنده به عنوان وسیله دفاعی استفاده می‌کند، اما به روشی کاملا متفاوت. اختاپوس نر کوچک و همچنین ماده‌ها که هنوز رشد نکرده و به ۷ سانتی‌متر نرسیده‌اند از شاخک‌های «ناوچه پرتغالی» به عنوان اسلحه دفاعی بهره می‌گیرند. هشت پا برای این منظور اول از همه ناوچه پرتغالی را تکه‌پاره می‌کند و سپس شاخک‌های آن را پشت بازو‌های خود می‌چسباند.

۱۰- هشت پا می‌تواند در خشکی هم طعمه خود را شکار کند

اختاپوس همانند ماهی آبشش دارد به این معنی که برای ادامه حیات و نفس کشیدن به شدت به آب نیاز دارد. با این وجود، بسیاری از گونه‌های اختاپوس در جهان برای مدت کوتاهی از آب بیرون می‌آیند تا به شکار خرچنگ‌های موجود در ساحل بپردازند.

حتی گفته می‌شود اختاپوس‌های محبوس هم بعضا پیش می‌آید که از آکواریوم بیرون می‌آیند، طول اتاق را طی کرده و خود را به آکواریوم ماهی‌ها می‌رسانند تا به صید طعمه خود بپردازند و دوباره سر جای اول خود بازگردند. یا حتی ممکن است از آکواریوم فرار کنند و به اقیانوس بروند.

از چنین فرار‌های بزرگ و موفقیت‌آمیزی می‌توان به داستان Inky اشاره کرد؛ اینکی یک اختاپوس اهل نیوزیلند است که به محض مشاهده یک درز کوچک در محفظه شیشه‌ای که در آن نگهداری می‌شد، به بیرون خزیده و با حرکت روی زمین خود را به اقیانوس رسانده است.

اما وقتی اختاپوس نمی‌تواند در هوا نفس بکشد چگونه در زمین و خارج از آب زنده می‌ماند؟ هشت پا از روندی موسوم به «پخش غیرفعال» برای نفس کشیدن استفاده می‌کند. به این مفهوم که تا وقتی پوست این جانور دریایی خیس است می‌تواند از طریق آب موجود روی پوست بدنش، به جای آبشش‌ها اکسیژن را جذب کند. همین ویژگی کمک می‌کند تا اختاپوس محل زندگی خود در آب را برای مدتی کوتاه ترک کرده و به صید طعمه‌های لذیذ حاضر در خشکی بپردازد.

برای هشت‌پا‌هایی همچون Inky هم این روند کمک می‌کند تا از زندان فرار کرده و به آغوش اقیانوس بازگردند. جالب است بدانید که اینکی تنها اختاپوس جهان نیست که خبر فرارش رسانه‌ای شده است. در سال ۲۰۱۰ میلادی هشت پای دیگری به نام Sid که در آکواریوم Portobello در کشور نیوزیلند زندگی می‌کرد نیز چندین بار اقدام به فرار کرد.

در اولین تلاش برای فرار از آکواریوم، سید در قسمت زه‌کش آب به مدت ۵ روز مخفی شده بود، اما سرانجام توسط مسئولین پیدا و در محفظه‌ی شیشه‌ای دیگری نگهداری شد. دومین باری که تصمیم گرفت فرار کند توانست خود را به کف اتاق برساند، اما باز هم نقشه‌اش لو رفت و به آکواریوم بازگردانده شد.

اما پس از دو بار فرار ناموفق، بالاخره سیدِ اختاپوس توانست از دیوار‌های شیشه‌ای آکوایوم فرار کند و خود را به اقیانوس برساند. هشت پایی که قبل از سید در همین آکواریوم زندگی می‌کرد، Harry نام داشت و جالب است که او نیز ۱۰ سال پیش از سید به همین روش از این زندان فرار کرده بود، اما در میانه راه روی پله‌های آزمایشگاه دانشگاه علوم دریایی و اقیانوسی Otago پیدا شد. این فعالیت‌های اختاپوس نشان می‌دهد که این موجود اقیانوسی تا چه اندازه باهوش و ذکاوت است. وقتی یک هشت‌پا تصمیم می‌گیرد فرار کند هیچ بشری نمی‌تواند سد راه او شود!


منبع: سایت برترینها