مقدمه:
اهداف شیطان از باز داشتن انسان از نماز و همراه بودن او تا آخرین لحظات زندگی، دلیل واضحی است جهت شناخت بیشتر شیطان و اهداف او در غفلت انسانها ،این موضوع را در آیات قرآن به کرار مشاهده می کنیم.در این مقاله ضمن تعریف شیطان به اهداف و انگیزه شیطان و هر چیزی که می تواند سبب باز داشتن عبادت شود. همانند قمار و شراب که از دلایل باز داشتن انسان از نماز است اشاره می کنیم.

تعریف شیطان
شیطان به هر موجود طغیانگر و دور از رحمت خداوند متعال که کارش وسوسه خلق و دعوت آنان به بدیها است اطلاق می‌گردد؛ چنان که بر موجود سرکش و متمرد معروف؛ یعنی ابلیس که از سجده بر حضرت آدم (علیه‌السّلام) سر باز زد و نیز بر فرزندان او که از جنس جن می‌باشند اطلاق می‌شود. (1)

به باور امام خمینی شیطان دارای واقعیت و نفس الامر است و دارای هویت برزخی و تجرد برزخی ظلمانی است. حضرت امام حقیقت ابلیس را همان وهم کل در عالم هستی می‌داند که مایل به شرور و فساد و دعوت کننده به افترا، کذب و تباهی است و سایر شیاطین و ابلیس‌ها از مظاهر آن شیطان بزرگ هستند. (2)

امام خمینی حقیقت شیطان را در نگاه عرفانی مظهر اسم مضل می‌داند که مرتبه آن پایین‌تر از ملائکه است. ایشان، شیطان را به معنای عام نیز تعریف کرده است که شامل هر آنچه انسان را از حق باز دارد و او را غافل کند و هر موجود شریری، اعم از جن و انس می‌باشد.

نفوذ شیطان در انسان از راه القائات و تصرف شیطانی که منشاء تخیلات باطل و اوهام خبیث می‌گردد به نحوی که عزم و اراده انسان تابع آن می‌شود و تمام اعمال قلبی و جوارحی او از سنخ اعمال شیطانی می‌گردد (3)

و در نهایت سبب شقاوت و بدبختی انسان می‌شود، از این‌رو این یاس و ناامیدی از جنود شیطان است و از آنجایی که وسوسه‌های شیطان تا آخر عمر انسان ادامه دارد، لازم است انسان همیشه مراقب وسوسه‌ها و حیله‌های او باشد، (4)

زیرا شیطان با وسوسه و اغوای انسان‌ها به گناه و تبهکاری، آنها را گمراه کرده و به تدریج به شیطان انسی تبدیل می‌کند. لذا پناه بردن و استعاذه به خداوند یکی از راه‌های دوری از شیطان است، زیرا تا وقتی که انسان به حق تعالی پناه می‌برد،

از فریب و وسوسه‌های شیطان در امان خواهد بود. امام خمینی علت رانده شدن شیطان از درگاه الهی را خودبینی و عجب او می‌داند که سبب استکبار و سرپیچی از فرمان الهی شد. (5)

عدم سجده شیطان بر آدم به خاطر عدم معرفت به روحانیت آدم بود، زیرا شیطان به ظاهر آدم توجه کرد و از باطن او غافل گشت، زیرا حقیقت آدم و انسان همان روح است که مظهر الوهیت است و خداوند این روح را به خود نسبت می‌دهد. (6)

اهداف شیطان از باز داشتن نماز
شراب و قمار از اهداف شیطان جهت باز داشتن انسان از نماز
انّما یرید الشّیطان ان یوقع بینکم العداوهً و البغضاء فی الخمر و المیسر و یصدّکم عن ذکر الله و عن الصّلوه فهل انتم منتهون.

شیطان می خواهد در میان شما به وسیله شراب و قمار عداوت ایجاد کند و شما را از ذکر خدا و از نماز باز دارد، آیا (با این همه زیان و فساد و با این نهی اکید) خودداری خواهیدکرد؟. ( مائده ، ۹۱)

در این آیه اشاره به پاره ای از زیانهای آشکار شراب و قمار پرداخته، نخست می گوید: شیطان می خواهد از طریق شراب و قمار در میان شما تخم عداوت و دشمنی بپاشد و از نماز و ذکر خدا باز دارد (انما یرید الشیطان...).

ـ در پایان این آیه به عنوان یک استفهام تقریری، می گوید: آیا شما خودداری خواهید کرد (فهل انتم منتهون).
یعنی پس از این همه تأکید باز جای بهانه جویی یا شکّ و تردید در مورد ترک این دو گناه بزرگ باقی مانده است.(7)

انسان شراب ساز شیطانی است که سبب بازداشتن انسان از نماز می شود.
نکته ای درتفسیر  المیزان :
جز این نیست که شیطان می خواهد به وسیله شراب و قمار بین شما عداوت و خشم بیندازد و شما را از ذکر خدا و از نماز باز دارد.
شیطان از دعوت به این گونه عملیات جز شرّ شما را نمی خواهد و لذا گفته اند رجس از عملیات شیطانی است.

ـ معنی رجس بودن شراب و امثال آن این است که ساختن و یا مثلاً خوردن آن کار آدمی را به وسوسه های شیطانی و گمراهیش می کشاند و بس، و حال آن که از روایات زیادی استفاده می شود که شیطان خودش به صورت آدمی مجسم شده و طرز تهیّه شراب را به انسانها یاد داده است.(8)



هرچیز که سبب  غفلت و باز داشتن انسان از نماز باشد شیطان است
نکته ای در تفسیر نور:
با آن که طبق آمارى که ارائه مى شود، بسیارى از قتل ها، جرائم، تصادفات، طلاق ها، امراض روانى، کلیوى و... ناشى از شراب است، امّا قرآن در این آیه بیان فلسفه ى تحریم، روى دو نکته تأکید دارد: یکى ضرر اجتماعى یعنى کینه و عداوت، و دیگرى ضرر معنوى یعنى غفلت از نماز و یاد خدا.

این آیه برجسته ترین اثر شراب و قمار را بازداشتن از یاد خدا و نماز دانسته است، اکنون جاى این سؤال است که اگر کارهاى عادّى مثل تجارت، ورزش، تحصیل و مطالعه و امثال آن نیز ما را سرگرم کرده و از یاد خدا و نماز بازدارد، آیا مانند شراب و قمار است؟ آرى، هرچه ما را از خدا غافل کند، مانند شراب و قمار ناپسند است، گرچه اسلام به خاطر لطف و آسان گرفتن، آن را حرام نکرده باشد.

اهمیت نماز و اهداف شیطان از باز داشتن انسان از نماز
ـ نماز را جدای از ذکر خدا اسم برده با این که نماز هم ذکر خداست. استفاده می شود که چون نماز فرد کامل از ذکر است خدای تعالی اهتمام بیشتری به امر آن دارد و در روایت صحیح از رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ وارد است که فرمود:

نماز ستون دین است و همچنین در آیات بسیار زیادی از قرآن کریم به این معنی اشاره شده است، در سوره های (مؤمنون ، ـ اعراف ، ۱۷ ـ معارج ، ۲۲ ـ عنکبوت ، ۴۵ ـ جمعه ، ۹ و مریم ، ۱۴).

ـ و این که در آیه مورد بحث ذکر را بر نماز مقدّم داشته برای این بوده است که تنها و تنها مقصود از دعوت الهی آن بوده است، آری ذکر خداست که خمیر مایه سعادت دنیا و آخرت و روح زنده هر پیکره ایست از عبادات.(9)

رجس بودن آن را به وسیله کلمه (إنّما) حصر نموده و فرموده (انما یرید الشیطان...) یعنی این عملیات جز این نخواهد بود که هر وقت واقع شوند، رجس و پلید و عمل شیطانند و شیطان هم جز این که به وسیله این اعمال بین شما عداوت و بغضا بیندازد و شما را از نماز و یاد خدا غافل سازد غرض دیگری ندارد.

مفاسد عمومی آنها یعنی عداوت و بغضاء انصراف از نماز و ذکر خدا است.(10)
ـ قمار بازی نتیجه ای جز کینه و عداوت ندارد.شیطان می خواهد از این راه شما را از یاد خداوند باز دارد تا شکر نعمتهای او را بجای نیاورید.

و شیطان می خواهد از این راه شما را از نماز که پایه محکم دین است غافل گرداند.(فهل انتم منتهون) جمله سؤالی و معنای آن امر است یعنی خدا را اطاعت کنید و نهی او را زیر پا نگذارید.

بدیهی است که خداوند از این افعال منع و مذّمت کرده هر گاه زشتی عملی ثابت باشد، سپس از مخاطب سؤال کنند که (آیا ترک خواهی کرد) وظیفه او اقرار به ترک است گویی به او گفته می شود.

ـ آیا بعد از آن که زشتی این کارها ثابت شده باز هم آنها را انجام می دهی.این جمله برای منع از انجام کاری، رساتر است، یعنی: نهی را اطاعت کنید و شراب ننوشید.

هدف شیطان از باز داشتن انسان از نماز انجام کارهای غیر عادی است

داستان آموزنده:
ابن عباس گوید: منظور سعد بن ابی وقاص و مردی از انصار است که با یکدیگر عهد برادری بسته بودند. مردی انصاری، سعد را به مهمانی دعوت کرد و سفره طعام و شراب گستردند و چندان خوردند که مست شدند. در این وقت بر یکدیگر فخر فروشی کردند و کار به جنگ و زد و خورد کشید.
 

مرد انصاری قطعه استخوانی برداشت و چنان بر بینی سعد کوبید که بینیش را در هم شکست، خداوند متعال این آیه را درباره آنان نازل کرد. یعنی: شیطان می خواهد شما را اغوا کند و به شراب خوردن وادارد تا عنان عقل را از کف شما بگیرد و به کارهایی وادارد که در حال عادی انجام نمی دهید.(11)

یعنی تمام کارهای خلاف بخاطر این است که هدف از خلقت را نمی دانیم.کسی که به هر دلیلی نماز نمی خواند اگر مشروب خوار شد بر اثر تکرار و ازدیاد فعل حرام و وخوردن مشروب از حالت عادی خارج می شود و درحالت جنون دست به هر کار غیر عقلی میزند.
 

ازمهترین پیام های آیه باز داشتن انسان از نماز است

۱ـ شیطان وسایل بسیاری دارد که می تواند برای ایجاد خصومت و دشمنی و گمراهی افراد عالم و همچنین باز داشتن آنها از طریق هدایت و ایمان مورد استفاده قرار دهد.

۲ـ تمام کارهای بد و زشت و ناروا همه از تحریکات شیطان است چون از عاملین اصلی فساد و تباهکاری ها و باز دارنده خیر و سعادت بشر است و نقشه های او در این مسیر از یک راه و دو راه نیست، گاهی مسایلی را طرح ریزی می کند که کمتر به فکرآدمی خطور می کند.

شیطان برای رسیدن به مقاصد خود از وسایلی گمراه کننده استفاده می کند.حرام بودن آن وسایل گمراه کننده به خاطر آن است که میان شما کینه و دشمنی ایجاد کند و شما را از یاد خداوند و نماز باز دارد.

اهداف شیطان در این آیه یکی رابطه مردمی را بین انسانها و یکی رابطه الهی را با خدا قطع می کند.
۳ـ محبّت را تبدیل به قهر می کند.
۴ـ تولی را تبری و تبری را تولی می کند.
۵ـ عمل شیطان سد راه بندگان خداست.
۶ـ رابطه الهی، ذکر و نماز، نیایش و عبادت است.

۷ـ همان طور که شیطان برای اقامه نماز سدها مهیّا نموده ما هم برای اقامه نماز در جامعه زمینه ها و وسایل خوبی را مهیّا کنیم.
۸ـ اگر در جامعه بین جوانان قمار بازی و غیره رواج پیدا کند همین مسأله باعث جدایی آنها از نماز می شود.
۹ـ تهاجم فرهنگی الآن در جامعه ما یک نوع عمل شیطانی بوده که از افکار پلید آمریکا است و اگر در بین جوان رواج پیدا کند، معنوّیت از بین آنها رخت برمی بندد.

۱۰ـ شراب مانع نماز است.
۱۱ـ سستی در مقابل این موانع انسان را از فیض با عظمت الهی باز داشته و از رحمت حضرت حق محروم می سازد.
12- هر کس که عامل کینه و عداوت در میان مردم شود، مانند شیطان است. «انمّا یرید الشیطان...»
13- تحریکات شیطان دائمى است. «انّما یرید الشیطان» (فعل مضارع، رمز دوام و استمرار است.)

14- جامعه اى که در آن عداوت باشد، شیطانى است. «انّما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوة...»
15- از الفت و وحدت پاسدارى کنیم و با هر چه آنها را از بین مى برد مبارزه کنیم. «انّما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوة»
16 - الفت و مهربانى بین اهل ایمان، مورد عنایت خاص خداوند است. «انّما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوة»

17- قمار و شراب، ابزار کار شیطان براى ایجاد کینه و دشمنى است. «انّما یرید الشیطان... فى الخمر و المیسر»
18- نماز برترین سمبل یاد خداست. (با اینکه نماز ذکر خداست، نام آن جداگانه آمده است) «عن ذکر اللَّه و عن الصلوة»
19 - بیان فلسفه ى احکام، یکى از عوامل تأثیر کلام در دیگران است. «العداوة و البغضاء... فهل انتم منتهون»

20- با تمام عواملى که باعث ایجاد کینه و دشمنى مى شود باید مبارزه کرد. «یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوة و البغضاء... فهل انتم منتهون»
21- برخى از مسلمانان در صدر اسلام که على رغم تحریم شراب و قمار، باز بدان مشغول بودند، مورد توبیخ خداوند قرار گرفتند. «فهل انتم منتهون» 


نتیجه:
غفلت از مسئله شراب و روی آوردن به این تفریح حرام از مهمترین اهداف شیطان در بازداشتن از نماز و عبادات است،گاهی مسایلی را طرح ریزی می کند که کمتر به فکرآدمی خطور می کند.

کمترین اثرغقلت از شراب و قمار  باز داشتن انسان از نماز است،یعنی هم  رابطه الهی، ذکر و نماز، نیایش و عبادت را می گیرد و هم رابطه مردمی را با ایجاد کینه و عدوات بین انسانها قطع می کند.

پی نوشت
۱.طباطبائی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۴۱۲.    
2.خمینی، روح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۴-۲۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
3.خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۷۶-۷۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
4. خمینی، روح الله، صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۲۳-۲۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
5. خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۲۰۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
6. خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۴۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
7. تفسبر نمونه، ج ۵، ص ۷۳.
8 . المیزان، ج ۶، ص ۱۹۱.
9 . المیزان، ج ۶، ص ۱۹۵.
10 . المیزان، ج ۶، ص ۱۹۷.
11 . مجمع البیان، ج ۳، ص ۳۶۹.
 

منبع:
https://gharaati.ir/%d8%aa%d9%81%d8%b3%db%8c%d8%b1-%d9%86%d9%88%d8%b1/#numsooreh=5&numayeh=725
http://fa.wikifeqh.ir
پایگاه اطلاع رسانی سبطین

*این مقاله در تاریخ 05/12/ 1401 بروزرسانی شده است