محیط زیست از دیدگاه قرآن کریم

قرآن کریم به عنوان معجزه جاویدان پیامبر اسلام که هدایت بشر را برای همیشه تاریخ، وجهه همت خود می داند و با شیوه های گوناگون و از ابعاد مختلف بر آن تأکید می کند، به طبیعت و محیط زیست نیز بی تفاوت نبوده و از ابعاد مختلف و با شیوه‌های متفاوت به آن توجه کرده است.
 
به طور کلی این کتاب آسمانی محیط زیست را از دو منظر، مد نظر قرار داده و دیدگاه خود را در باره اهمیت محیط زیست، حفاظت آن و لزوم مبازره با آلودگی طبیعت و تخریب و آسیب رساندن به آن، بیان داشته است: نخست، با طرح مقولاتی که جنبه اعتقادی و فرهنگ سازی در باره محیط زیست دارد و می تواند به عنوان مبانی حفاظت و مبارزه با آلایندگی آن در نظر گرفته شود. دوم، توجه دادن به مصادیق متعدد آن، مانند آب، خاک، درخت، حیوانات و فواید و ارزش آنها. در مجموع از این دو منظر، دیدگاه خود را در مورد اهمیت محیط زیست نشان داده است.
 

مبانی قرآنی محیط زیست

قرآن کریم به اصول گوناگونی توجه کرده است که می توان از آنها به عنوان مبانی محیط زیست یاد کرد. این اصول هر چند دیدگاه‌های متفاوتی در باره طبیعت، انسان، استفاده از طبیعت  و اجزای آن و سایر امور مربوط را در بر می گیرد، اما در مجموع می تواند اهمیت محیط زیست، لزوم حفاظت آن و ضرورت برخورد با آلودگی و جلوگیری از نابودی آن را بیان کرده و اساسی ترین بنیان های اعتقادی، فکری و فرهنگی را در این پهنه عرضه دارد.
 
از دیدگاه قرآن کریم طبیعت، موجودات و محصولات مربوط بدان، مخلوق خداوند و در تملک آن حضرت می باشد. آیات قرآنی با بیان های متفاوت، عالم هستی، به ویژه طبیعت و اجزای آن را نتیجه اراده و مشیت الهی می داند و هیچ کسی را در امر آفرینش شریک او نمیشمارد: او خدایی است که همه موجودات زمین را برای شما آفرید، پس از آن به خلقت آسمان نظر افکند و هفت آسمان را برفراز یکدیگر برافراشت و او به هر چیز داناست. د و در جای دیگر به آسمان توجه کرده و فرموده است: آسمان ها را بدون ستونی که به دیده اید، آفرید. و در باره به دست آمدن محصولات زمین نیز تنها اذن الهی را دخیل میداند و می فرماید: زمین پاک، گیاهان نیکوی آن به اذن خدا می روید و زمین خشن ناپاک بیرون نیاورد جز گیاه ناچیز و کم ثمر. بدین ترتیب، ثمرات و فرآورده‌های زمین نیز در اختیار خداوند و به اذن او، هستی می یابد. در مورد دیگر، ضمن اعتراض به جاهلان و منکران توحید در باره چگونگی ایجاد زمین می افزاید:
 
زمین را نمی نگرند که آن را گستردیم و در آن، کوه های استوار قرار دادیم. سرانجام دسته ای از آیات قرآن مجید نزولات آسمانی و تعامل آن با زمین و ثمرات آن را در اراده خداوند و توسط او می داند: و خدا از آسمان، باران را فرستاد تا زمین را پس از مرگ زنده کرد. البته در این کار، نشانه قدرت و حکمت خداوندی برای آنان که سخن بشنوند پدیدار است.
 
هم چنین می فرماید: خداست آنکه آسمانها و زمین را آفرید و باران را از آسمان فرو فرستاد و بدان باران برای روزی شما میوه ها رویانید و کشتی ها را برای شمار رام کرد تا به فرمان او در دریا روان شوند و رودها را مسخر شما گردانید و خورشید و ماه را که پیوسته در حرکتند رام شما کرد و شب و روز را مسخر شما کرد و هر چه از او خواسته اید به شما ارزانی داشته است و اگر خواهید که نعمتهایش را شمارش کنید، نتوانید، که آدمی ستمکار و کافر نعمت است. با آنکه از همین آیات که آفرینش انسان و جهان را فقط از آن خداوند و مختص ذات او می دانند، به روشنی مالکیت مطلق و بی چون و چرای خداوند نسبت به مخلوقات و تمام هستی، از جمله طبیعت و مواهب آن، به دست می آید، اما در آیات متعدد دیگر بر مالکیت خداوند نسبت به هستی، تأکید کرده و او را «مالک الملک» دانسته است و نه تنها موجودات و از جمله انسان را مملوک و در اختیار او می داند، بلکه وجود و حیات را در اختیار خداوند ذکر می کند:
 
بگو: سپاس مر خدایی راست که فرزندی اتخاذ نکرد و برای او هرگز شریکی در ملک نیست. و در جایی دیگر می فرماید: برای خداست مالکیت آسمانها و زمین ها و بازگشت همگان به سوی اوست. در جای دیگر می فرماید: بگو: خدایا، [شما] مالک ملک هستی و به هر کسی بخواهی ارزانی می داری و از هر کس اراده کنی میگیری. البته طبیعی است که فقط این دسته از آیات قرآن کریم به انتساب خلقت جهان، از جمله طبیعت به خداوند و ملکیت آنها اشاره ندارد، هم چنان که این کتاب آسمانی موضوع مورد نظر را تنها با تعبیر خلقت و ملکیت بیان نکرده است، بلکه تعابیر دیگری چون سلطنت الهی بر جهان دنیوی و اخروی، احاطه علمی و تکوینی خداوند بر همه اشیاء، قدرت و دانش فراگیر وی و تعلق و وابستگی حقوقی همه موجودات به ذات حق و سرسپردگی تکوینی کاینات را به وی نیز به کار برده است که همگی مالکیت بی چون و چرای حق را نشان می دهد و هرگونه نظام شرکتی و شریک را در این باب برای او غیر قابل تصور می داند.
 
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391