پیدایش شبکه‌های اینترنت و فضای مجازی به عنوان محصول آن، نماد پیشرفت علم و فن آوری به شمار می رود که کشورهای قدرتمند در تولید و گسترش آن در سطوح کلان نقش آفرین هستند و در عرصه‌های مختلف حیات انسانها تأثیر گذار می باشد. فضای مجازی پدیده ای نوظهور و پویا می باشد که قابلیت پذیرش و انجام بخش های عمده ای از نیازها، فعالیتها و شئونات مختلف زندگی اجتماعی، سیاسی و امور جکومت داری را تحت الشعاع خود قرار می دهد. در واقع فضای مجازی پدیده ای است که به عنوان سایه فضای واقعی از طریق متمرکز ساختن و جابجایی اطلاعات توانایی این امر را دارد که فعالیت‌ها و ساختارهای واقعی را شبیه سازی کند و آن را از طریق اثرگذاری بر فضای واقعی حیات انسانها ایفای نقش کند. امروزه با پیشرفت‌های روز افزون تکنولوژیهای جدید ارتباطی در صحنه های جهانی ما شاهد بروز چالش‌های مختلفی در زندگی اجتماعی، سیاسی و حکومتی هستیم؛ از جمله این چالش ها می توان به مواردی چون: فرهنگ گریزی‌های بومی، ایجاد بحرانهای قومی، بروز تهدیدهایی علیه اصالت زبان ملی و... اشاره داشت. مقاله حاضر در صدد است تا به «آسیب شناسی تأثیر فضای مجازی بر هویت ملی بپردازد». در این راستا فرضیه تحقیق را به این صورت بیان می کنیم «به نظر می رسد که بین فضای مجازی و ایجاد چالش‌های هویت ملی رابطه ای مثبت وجود دارد». مقاله حاضر با رویکردی توصیفی و تحلیلی سعی در مطالعه این مسأله دارد؛ و تأثیر جنبه های مختلف فضای مجازی بر چالش‌های هویت ملی را مورد واکاوی قرار می دهد.
 
هویت منبع اصلی فهم و تجربه برای جامعه است. شکل گیری هویت در چارچوب تولید نشانه‌ها توسط افراد و از طریق ارتباطات میان افراد در جامعه صورت می پذیرد. به گونه ای که هویت در پویش نشانه های همسان در جامعه واقعیت روانشناختی را رقم می زند. لذا، فضای مجازی به عنوان مهم ترین ابزار ارتباطات عصر حاضر نقش ویژه ای در تولید این مهم دارد. از این رو، بررسی شکل گیری هویت  از طریق فضای مجازی در جامعه امری لازم و ضروری است. هدف از پژوهش حاضر فهم نقش فضای مجازی در مفصل بندی هویت از طریق سلطه مجازی می باشد. سؤال اصلی پژوهش این است که تولید نشانه به واسطه فضای مجازی چگونه در شکل گیری هویت مؤثر است. فرضیه پژوهش حاکی از این مطلب است که فضای مجازی از طریق ارتباطات میان افراد و جوامع باعث القای نوعی خاص از هویت ساختگی در عصر حاضر می گردد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی مبتنی بر تحلیل زبان شناختی سوسور و بهره گیری از مطالعات کتابخانه‌ای بر این نتیجه است که تولید نشانه های مشابه در یک جامعه زبانی و گفتمانی از طریق فضای مجازی منجر به برساخته شدن هویت مدرن در قالب واقعیت روانشناختی می گردد که عامل اصلی شکل گیری ارزشها و سلطه در جامعه است.
 
عامل بنیادین در شکل گیری هویتهای اجتماعی تعاملات انسانی است. در واقع فرد هنگامی که به تعامل با فرد دیگری می پردازد هویت خویشتن را به عنوان یک عضو جامعه پیدا می کند. هویت در بستر تعاملات اجتماعی تعریف می شود. ظهور فن آوریهای نوین ارتباطی، دگرگونی بنیادینی را در معاملات و ارتباطات انسانی ایجاد کرده است. از آنجا که انتقال و جریان فرهنگ از طریق ارتباطات صورت می گیرد، حوزه فرهنگ که نظام هایی از عقاید و رفتارها را شامل می شود، با ظهور تکنولوژی جدید دستخوش دگرگونی های بنیادین می گردد. هویت فرهنگی، حول محورهایی همچون سرزمین، دین و مذهب، باورها و سنن فرهنگی، و زبان مشترک تعریف می شود. دستیابی به جامعه ی آنلاین، منجر به اجتماعی شدن بیشتر و سطوح بالاتری از جامعه پذیری می شود و در ایجاد ایدئولوژی و رفتارهای نو پدید کنشگران اجتماعی تأثیر به سزایی دارد. در این مقاله براساس سؤال اصلی تحقیق مبنی بر این که آیا فضای مجازی در طول دهه گذشته بر هویت فرهنگی افراد تأثیر گذار بوده است یا خیر، فرض بر این پنداشته شده است که با توجه به گسترش فضای مجازی و خاصیت تعاملی بودن و منعطف بودن آن در شکستن مرزهای سنتی ملل مختلف، فضای مجازی از جمله فیس بوک بر هویت فرهنگی افراد تأثیرگذار بوده است و تغییراتی در ایدئولوژی، رفتارهای نوپدید اجتماعی و انعطاف پذیری ملل سنتی در پی خواهد داشت. فرضیات مورد مطالعه در این مقاله عبارت است از؛ به نظر می رسد، عضویت در فیس بوک بر هویت فرهنگی افراد و انعطاف پذیری ملل سنتی، بروز رفتارهای نوپدید اجتماعی و تغییر در ایدئولوژی تأثیر گذار است.
 
روش تحقیق در این پژوهش توصیفی - تحلیلی است. فضای مجازی به عنوان متغیر مستقل و هویت فرهنگی نیز به عنوان متغیر وابسته تعریف شده است، عوامل تاریخی، عوامل زبانی و عوامل ارزشی به عنوان شاخص های هویت فرهنگی در نظر گرفته میشود.
 
در ادبیات هرگاه سخن از مجاز به میان می آید حکایت از مفهومی غیرواقعی و ناملموس میدهد؛ در حالی که در فضای فرهنگی ارتباطاتی مجاز گونه دیگری از زندگی واقعی انسان را به ذهن متبادر می سازد. البته در مدلی جدیدتر. حال آن که باید پذیرفت در جوامع امروزی و در جریان جامعه پذیری افراد جامعه، وسایل ارتباط جمعی به صورت سنتی و مدرن و در قالب رسانه‌های فضای مجازی نقشی مهم و با اهمیت را ایفا می کنند؛ چون وسایل ارتباط جمعی به نوعی مرتبط با عناصر فرهنگی دخیل در روند جامعه پذیری قلمداد شده اند و از طرف دیگر در مقابل فضای مجازی، مخاطبانی قرار دارند که با قرار داشتن در رده سنی نوجوان و جوان گرایش و تمایل بیشتری به این فضا دارند. زیرا فضای مجازی در قالب اینترنت و سایر فن آوری‌های موجود در آن به کاربر این اجازه را میدهد که فارغ از محدودیت های زمانی و مکانی به ارتباط با سایر کاربران از ملیت ها و فرهنگ‌های متفاوت بپردازد که این در روند جامعه پذیری آنان تأثیر دارد.
 
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394