تأمین خوراک حیوانات و پرندگان

عثمان اصبهانی در باره امام صادق علیه السلام می گوید: وارد منزل آن حضرت شدم، دیدم که کبوتری را دانه میدهد. در روایت دیگر آمده است که همان راوی، پرنده ای را به امام هدیه می دهد و حضرت آن را در منزل نگه داشته، مواظبت و رسیدگی میکند، به طوری که با آن حضرت انس پیدا میکند.
 
روایات مربوط به لزوم تأمین خوراک حیوانات و پرندگان و نکوهش کسانی که در این باره کوتاهی می کنند، به احادیث فوق خلاصه نمی شود. در برخی از احادیث به خواسته ها و مطالبات حیوانات مختلف اشاره شده است. از جمله روایات، گزارشی است که برخورد ابوذر غفاری را با حیوانات نشان می دهد:
 
امام صادق علیه السلام نقل می کند ابوذر غفاری در ربذه مرکبی را آب میداد. بعضی به او گفتند: ای ابوذرا کسی نزدت نیست که این امور را به عهده گیرد و شما را از آب دادن الاغ راحت کند؟ ابوذر گفت: از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) شنیدم که می فرمود: هیچ حیوانی نیست مگر آنکه هر صبح از خداوند می طلبد تا برای او مالک صالحی عنایت فرماید که از علف سیرش گرداند و از آب سیرابش سازد... و من دوست دارم تا به دست خود او را آب دهم.
 
 در روایت دیگری نیز امام صادق علیه السلام می فرماید: ما اشترى أحد دابة إلا قالت: اللهم اجعله بی رحیما ؛ هیچ کس حیوانی را نمی خرد، مگر آنکه حیوان می گوید: خداوندا، این فرد را نسبت به من مهربان گردان. همین طور در روایت دیگری آمده که چاق بودن حیوان، نشانه مروت صاحبش است. پیامبر اکرم نیز به موقع علف و آب دادن به حیوان را از جمله وظایفی دانسته است که باید صاحبش بدان عمل کند و در هیچ شرایطی از آن غفلت نورزد. هم چنین در نقلی آمده است:
 
قال رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فی قوله عزوجل: ( الذین ینفقون أموالهم باللیل والنهار سر وعلانیة فلهم أجرهم عند ربهم ولا خوف علیهم ولا هم یحزنون)، قال: نزلت فی النفقة على الخیل و أشباه ذلک؟ رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) در باره این آیه قرآن «آنانی که اموالشان را شبانه به گونه آشکار و نهان در راه خدا هزینه می کنند، نزد حضرت حق پاداش داشته و از اندوه و ترس مصون می باشند». فرمود که این آیه در باره تأمین خوراک اسب و امثال آن فرود آمده است. در این آیه شریفه از انفاق که در اوقات مختلف و حالات متفاوت انجام می گیرد، بسیار تجلیل شده هر چند مرحوم حر عاملی آن را مخصوص اسب دانسته است.

در روایت دیگری از پیامبر انفاق به اسب با صدقه دادن برابر دانسته شده است. در روایات . علاوه بر آنچه گذشت - در مورد برخی از حیوانات و پرندگان، چون شتر، کبوتر و هدهد نیز توصیه هایی شده است که نشان می دهد ارزش آنها و ضرورت تغذیه آنها نیز مورد عمل و تأکید معصومان علیهم السلام بوده است، چنانکه تعبیر «اشباه ذلک» در روایت فوق نیز این عمومیت را نشان میدهد.
 
ذوالنون مصری، زن نامسلمانی را دید که در فصل زمستان مقداری گندم به دست گرفته برای پرندگان بیابان برد و جلوی آنها ریخت. وی به آن زن گفت: تو که کافر هستی، این دانه دادن تو به پرندگان چه فایده دارد؟ او گفت: فایده داشته باشد یا نه، من این کار را میکنم. چند ماه از این جریان گذشت. ذوالنون در مراسم حج، همان زن را در مکه دید که همراه مسلمانان به انجام مراسم حج مشغول است آن زن وقتی ذوالنون را شناخت، به او گفت: أحسن إلى نعمة الإسلام بقبضة من الحبة ؛ به سبب همان یک مقدار گندم که به پرندگان دادم، خداوند نعمت اسلام را به من احسان نموده و توفیق قبول اسلام را یافتم. در روایت دیگری آمده است که رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: زنی در بیابان میرفت و سخت تشنه شده بود تا بر سر چاهی رسید، خود را به قعر آن رسانید و آب آشامید و سیراب شد و بیرون آمد، دید سگی از تشنگی خاکهایی که نم دار شده را می خورد. با خود گفت: این سگ بیچاره مانند من تشنه است. بر او رقت کرد و به زحمت خود را به آب رساند و موزه هایش را پر از آب کرد و به دندان گرفت و بالا آمد و سگ را سیراب نمود. خداوند این کارش را پذیرفت و تلافی فرمود و او را آمرزید. گفتند: یا رسول الله! آیا برای ما در احسان به حیوانات پاداشی است؟ حضرت فرمود: آری، خنک کردن هر جگری که عطش دارد اجر خواهد داشت.
 
یکی از حقوق جانوران، رفتار ملایم با آنهاست. در این باره نه تنها معصومان علیهم السلام تأکید فراوان نموده اند، بلکه در موارد متعددی گزارش شده است که آنان از زدن حیوانات و ستم بر آنها خودداری می کردند، چنانکه در باره امام چهارم آمده است که هنگام وفات، به فرزندش امام باقر فرمود: من با این شتر بیست بار به حج رفته ام و در این مدت حتی یک تازیانه به آن نزدم. در روایت دیگر آمده است: علی بن حسین و در فاصله بین مدینه و مکه شترش را نمی زد. نزدن حیوان تنها به آن دسته ای که انسان برای حمل بار، سواری، مسابقه و... از آن استفاده می کند خلاصه نمی شود، بلکه در مورد سایر حیوانات و به طور کلی پرندگان و حشرات نیز تأکید شده است و ایذا و قتل آنها فقط در صورتی مجاز دانسته شده که آن حیوان خود موذی بوده، باعث آزار و ضرر شود.
 
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391