جهانی شدن فرآیندی ناگزیر و اجتناب ناپذیر است که از اواخر قرن بیستم شروع شده و به نوعی استمرار تجربه مدرنیته محسوب می گردد. این فرآیند باعث دگرگونی فرهنگهای ارزشها و هنجارهای محلی و گروهی به واسطه افزایش آگاهی و توسعه ارتباطات شده است. همچنین از طرف دیگر فن آوری‌های ارتباطی مدرن و به ویژه اینترنت، همواره به عنوان عاملی در تسریع روند جهانی شدن و فشردگی مکان و زمان در نظر گرفته شده اند. در نتیجه این تحولات جهانی همه انسانها در تلاش برای دستیابی به هویت خود هستند، که همین تلاش می تواند بر رشد احساسات محلی گرایی تأثیر گذار باشد. به تبع این امر تارنماهای اینترنتی و رسانه‌های مجازی بسیاری به وجود آمده اند که در راستای رشد و تحریک گروههای قومی فعالند. بنابراین اساس سؤال مقاله حاضر این است که آیا رسانه‌های مجازی قوم گرای آذری در داخل و خارج از کشور در تحریک هویت قومی آذریهای ایران موفق بوده اند؟ فرضیه مقاله بر این تأکید دارد که رسانه‌های مجازی قوم گرای آذری توانسته اند به تحریک هویت قومی برخی از آذری های ایران نائل آیند. پاسخ به پرسش مقاله با اتکا به روش توصیفی - تحلیلی است. نتیجه پژوهش انجام شده، تا حدی مؤید فرضیه مقاله است. رسانه‌های مجازی از طریق نشر مطالب مرتبط با باستان گرایی آذری، اسطوره سازی و نمادسازی، استفاده از ظرفیت‌هایی همچون طرفداران تیم های ورزشی شهرهای آذری نشین، بهره گیری جهت دار از مسائل زیست محیطی مناطق مذکور و نیز همسایه بودن با جمهوری آذربایجان، به تحریک هویت قومی آذری های ایران می پردازند.
 
جامعه پذیری، فرآیند مستمر یادگیری است که به موجب آن افراد ضمن آشنایی با نظام اجتماعی از طریق کسب اطلاعات و تجربیات به وظایف، حقوق و نقش های خویش در جامعه پی می برند. عوامل و کارگزاران جامعه پذیری را می توان دو عامل دانست و در یک تقسیم بندی آنها را به عوامل و کارگزاران اولیه (خانواده، گروههای همسان و همسال) و ثانویه (نهادهای آموزشی، وسایل ارتباط جمعی و...) تقسیم کرد. از مهم ترین و برجسته ترین وجوه نظری مفهوم جامعه پذیری، تقویت ابعاد مختلف هویت فردی و اجتماعی در نتیجه جامعه پذیر شدن است. تغییرات اجتماعی و گسترشی وسایل ارتباطی نوین باعث شده تا شکل و درون مایه هویت افراد، در بعد فردی و اجتماعی، دستخوش تغییرات سطحی و گاه عمیقی شود. این مقاله در پی آن است تا با رویکردی تحلیلی و تبیینی به نقش و اثرگذاری فضای مجازی بر روند جامعه پذیر شدن کاربران بپردازد.
 
روش پژوهشی این مقاله، پیمایش بوده است و با استفاده از ابزار پرسشنامه اطلاعات مورد نظر گرد آوری شد. همه کاربران فضای مجازی در بندر عباس به عنوان جامعه آماری مد نظر قرار گرفتند که ۲۳۰ نفر با استفاده از شیوه نمونه گیری گلوله برفی به صورت غیر احتمالی انتخاب شدند.
 
نتایج این پژوهش نشان میدهد که آن دسته از کاربران فضای مجازی در شهر بندر عباس که عضو فعال شبکه‌های اجتماعی هستند هویت خود را با مؤلفه‌ها و قالب بندی های جدیدی که در فضای مجازی دیده اند بازتولید می کنند. این بدان معنی است که روند یادگیری ها، و نقش آموزش های سنتی در جامعه برای این دسته از کاربران کافی نبوده و آنها نیازهای خود را از طریق فضای مجازی می آموزند. بدین ترتیب، منبع و مرجع اصلی جامعه پذیری در دوره جدید فضای مجازی است.
 
نقش فضای مجازی در تولید علوم : غرب در قالب ۱- شرق شناسی ۲- مدرنیته و ۳- جامعه اطلاعاتی همواره از یک منطق و منظر به شرق نگریسته است؛ زیرا سیطره غرب در مقام تمدنی متمایز نیازمند تولید هویت فرهنگی جدید و تفاوت گذاری میان «خود» با سایر فرهنگ‌ها و تمدنها به عنوان «دیگری» بوده است. بازنمایی این هویت فرهنگی در عصر حاضر از طریق فضای مجازی انجام گرفته است. با توجه به این که یکی از دغدغه های علوم انسانی در کشورمان غیربومی بودن این علوم است، سؤال پژوهش حاضر بدین صورت مطرح می شود که اصولا نقش فضای مجازی در به وجود آمدن و نیز تداوم وضعیت فعلی علوم انسانی در کشورمان چگونه ارزیابی می شود؟. فرضیه تحقیق حاضر بیان می کند که با توجه به این که مبانی، فلسفه و محتویات فضای مجازی عمدتا غربی است و این فضا نیز قابلیت انتقال پیام های خاصی را دارا می باشد، در نتیجه این وضعیت کم کم پتانسیل های هویت اسلامی کشور را برای تولید نظریه و علوم انسانی بومی تضعیف نموده است. یافته های تحقیق حاضر نشان میدهد که غرب همواره برای دیگران موجودیتی منفعل و پیرو قائل بوده و در هر زمانی سعی می نماید با استفاده از ابزارهای آن دوره این فکر را به «دیگران» القاء نماید که با شکل گیری جامعه اطلاعاتی تحت تأثیر مجموعه ای از اختراع هایی که از اواخر دهه ۱۹۷۰ میلادی رخ داد ظرفیت‌های نویی برای تداوم این نگاه خاص غرب به «دیگران» فراهم شده است. بنابراین در این پژوهش سعی می شود با استفاده از روش کیفی تأثیر بازنمایی هویت غربی در فضای مجازی بر تولید علوم انسانی غیر بومی کشور را تحلیل و تبیین نماییم.
 
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394