فرآیند هویت یابی در دوران مدرن تغییر شکل داده است. در دوره مدرن خصوصا به دنبال ظهور تکنولوژی‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، نقش مکان در شکل دهی به هویت بسیار کمرنگ شد، چرا که رسانه ها و تکنولوژی‌های ارتباطی قادرند فرد را از مکان خودش جدا کنند و به جهان پیوند بزنند، در نتیجه افراد و بخصوص جوانان با منابع هویت یابی متکثری روبه رو هستند و هویت یابی شکلی غیر محلی و جهانی پیدا کرده است. در جهان واقعی قدرت انتخاب، همواره تحت تأثیر عواملی مثل مکان و زمان ، فرهنگی، حکومت و... محدود بوده است. اما در جهان مجازی مرزهای محدود کننده ای نیست. شخص در مقیاس جهانی با گزینه های زیادی برای انتخاب روبه روست. و این سؤال مطرح می شود که هویت یابی جوانان به کدام سو گرایش پیدا کرده است؟
 
مقاله حاضر با استفاده از روش پیمایش برخط و مطرح کردن چندین سؤال از ۱۳۰ کاربر فیس بوک این روند و چگونگی تغییر هویت را در میان جوانان مورد تحلیل و تبیین جامعه شناختی قرار میدهد. به نظر می رسد شبکه‌های مجازی هویت جوانان را به سمت هویتی فراملی پیش می برد، این هویت‌های فراملی اصولا بی ثبات، چند لایه، تغییرپذیر و منعطف است، به طوری که افراد غیر از این که می توانند در گروه های مختلف و گاه مخالف با هویت حقیقی خود نیز ارتباط داشته باشند.
 
کشف و ساختن خود نیروی محرکه بسیاری از دل مشغولیها و رفتارهای نوجوان در ابعاد هویت جنسی، انتخاب شغل، ارتباطات اجتماعی، آرمانهای اجتماعی و اخلاقی و مذهبی و فرهنگی است. هنگامی که فرد در تعامل با دیگران و پدیده های اطراف خود نتواند به هویت منسجم و یکپارچه ای دست یابد دچار تضاد می شود، در این هنگام نیاز به انجام رفتارهایی دارد که این رفتارها باعث مشکلات در نوجوان می شود و باعث عدم ورود به اجتماع می گردد که از آن به بحران هویت نام می برند در اینجاست که اکثر نوجوانان و جوانان خلأ هویت خود را در اینترنت و فضاهای مجازی آن جستجو می کنند. در این پژوهش سؤال تحقیق این است که «ارتباط بین هویت و مخاطرات آن در فضای مجازی چگونه است؟» روش تحقیق در این پژوهش توصیفی و همبستگی است و فرضیه تحقیق این است که بین هویت و مخاطرات آن در فضای مجازی رابطه مستقیم وجود دارد». نویسنده با توجه به مطالعات و تحقیقات خود معتقد است که اینترنت و فضای سایبر از مخاطرات و آسیب هایی برخوردار است که توانسته اعتقادات فرهنگی و مذهبی جوانان را تحت تأثیر قرار داده و با توجه به خط عاطفی و اجتماعی ناشی از بحران هویت با ایجاد یک هویت مجازی، باعث نوعی بی مسئولیتی در جوانان برابر اعمال آنها شود.
 
هویت نقشی کلیدی را در جوامع مجازی بازی می کند. در بحث ارتباطات بخصوص در جوامع مدرن، شناخت کسانی که با آنها ارتباط برقرار می کنیم، بسیار ضروری است. بنابراین در یک جامعه مجازی منتج از جهانی انتزاعی ارزیابی و درک بهتر از یک تعامل، ضرورت بیشتری پیدا می کند زیرا در این فضا هویت به امری مبهم تبدیل می شود. در واقع این امر مربوط است به بسیاری از نشانه های اساسی شخصیت و نقش های اجتماعی که ما با آنها خو گرفته ایم. در دنیای فیزیکی نوعی وحدت بذات وجود دارد که تعریفی فوری و مناسب از هویت را بیان می دارد، گرچه خود ممکن است در طی زمان و شرایط، پیچیده و متغیر باشد. اما در حقیقت جهان مجازی متفاوت از جهان مادی است، زیرا از اطلاعات تشکیل شده است نه از ماده. این اطلاعات به سرعت انتشار پیدا می کنند و هیچ قانونی برای حفاظت از آنها وجود ندارد و ساکنان این فضای نامحسوس نیز گسترده اند و آزاد از لنگر وحدت بخش جسم. در بحث هویت و فضای مجازی، رسانه‌های جمعی جدید و شبکه‌های اجتماعی، محبوبیت فزاینده ای را در جامعه جهانی و زندگی روزمره مردم بدست آورده اند. آنها زمینه ای را ایجاد می کنند که مردم سراسر جهان امکان برقراری ارتباط، تعامل با یکدیگر، تبادل پیام و اشتراک گذاری دانش را بدون در نظر گرفتن بعد مسافت داشته باشند. بر این اساس، تحقیقات نشان می دهد که مردم در طی فرآیند استفاده از رسانه‌های جمعی، شبکه‌های اجتماعی و سازگاری بین فرهنگی، در کنار ادغام در فرهنگ میزبان به دنبال حفظ رابطه خود با فرهنگ کشور مبدا نیز هستند، که این نشان دهنده حفظ هویت در معنای اصلی خود می باشد، اگر چه نمی توان تغییرات حاصله در هویت را نادیده گرفت. با این توضیح سؤال مقاله حاضر اینست که: «گسترش شبکه‌های اجتماعی مجازی چه تأثیری بر هویت ملی کاربران ایرانی دارد؟» و فرضیه این مقاله اینست که: «گسترش شبکه‌های اجتماعی مجازی از یک سو فرصت‌های جدیدی را در احساس تعلق به میراث فرهنگی، ارزش ها، سمبل ها و نمادهای ملی و وفاداری به کشور را ایجاد می کند و از سوی دیگر ذاتة همراه با تهدیدات جدی در جایگزینی هویت جهانی به جای هویت ملی، ایجاد بحران هویت و تضعیف فرهنگ بومی در جامعه می شود». مقاله حاضر با روش تحلیلی - توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی به انجام می رسد.
 
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394