بهره وری بهینه از طبیعت

پیشگیری از سیلاب و طوفان‌های تخریب گر

برای پیشگیری از سیلاب و تخریب‌های ناشی از آن، به ویژه در بخش خاک، مزارع و غیره عمدتا به دو راه کار متوسل می شوند: یکی، ساختن سدهای مناسب و هدایت سیلابها به سوی آنها و دوم، درختکاری و ایجاد فضای سبز و جنگل برای عدم جریان سیلاب و کاهش آثار مخرب آن به حداقل ممکن.( حافظ ب.ای. مصری، «اسلام و محیط زیست»، مجموعه مقالات اسلام و محیط زیست، ص ۱۷ - ۲۷. )
 
برای امور فوق نه تنها در کشورهای پیشرفته، بلکه در ایران نیز نمونه های فراوان می توان یافت. برای مثال، فضای سبز کمر بند سبز که در تهران و شهرهای بزرگ دیگر که در سالهای اخیر به وجود آمده و همچنان در حال گسترش است، عمدتا به منظور کاهش آلودگی هوا و مبارزه با آلودگی موجود این شهرها صورت گرفته است.
 
برای جلوگیری از گسترش بیابان و فرسایش خاک می توان به جنگل کاری و بیابان زدایی در اطراف شهرهای کویری سمنان، یزد و رفسنجان اشاره کرد که در سالهای اخیر انجام گرفته است و در حوالی آن شهرها و شهرهای مشابه، همچنان ادامه دارد. با این همه، این تلاش ها از دید کارشناسان محیط زیست کافی نبوده و هنوز وضعیت زیست محیطی در ایران از لحاظ فضای سبز با شرایط مطلوب، فاصله زیاد دارد، چنانکه یکی از کارشناسان در این زمینه می گوید: اگر جنگل را معدن چوب بدانیم تفاوتی بین معدن جامد با جنگل به عنوان موجود زنده وجود دارد. بعد از سی سال از ۳۴ میلیون هکتار بیابان در ایران تنها توانسته ایم دو میلیون هکتار را بیابان زدایی کنیم. سیل استان گلستان ایران که در سال های اخیر خسارات فراوان بر جای گذاشت، به گفته کارشناسان، ناشی از قطع بی رویه درختان و نابودی جنگل های مناطق مزبور بوده که در سالهای اخیر انجام گرفته است و اگر جنگل های آن بدان بلای خانمان سوز که ناشی از طمع انسان ها و بهره کشی نابجا و طمع ورزانه از طبیعت بود، روبه رو نمی شد، دست کم سیلابهای مزبور به مراتب آثار سوء و تخریبی کمتری را در پی می آورد.
 
طبیعی است که فواید فوق در واقع، آثار زیست محیطی کشت و زرع سبزی و انواع حبوبات و درختکاری و جنگل کاری می باشد، در حالی که فواید اصلی مورد نظر در غرس درخت های میوه دار، بهره برداری از میوه های آنها و بهره نخستین درختها و جنگل های غیر مثمر، استفاده بهینه از ریشه برخی از آنها برای درمان، رنگ و... و استفاده از شاخه ها و پوست و تنه آنها برای سوخت، کاغذ، در و پنجره و سایر لوازم منزل و امور ساختمانی و وسایط نقلیه سواری و باری و... است.
 
همچنین فواید گیاهان تنها به تلطیف محیط زیست و آنچه اشاره شد خلاصه نمی شود، بلکه بهره بهینه برای داروسازی، خوراک دام و سایر کاربری آن را می توان اصل قرار داد و در صورت استفاده هوشمندانه و آینده نگرانه، می توان ثمرات زیست محیطی را بر کاربری های فوق افزود. با توجه به اهمیت گیاهان، هم اکنون نظری به دیدگاه اسلامی در این خصوص افکنده می شود :
 

تشویق به کشت و غرس

در برخی از ادوار تاریخ اسلام به دلیل اهتمام رهبران اسلامی به زهد و ترغیب به جهاد، این تصور در میان برخی مسلمانان ایجاد شده بود که کار روی زمین ارزشمند نبوده و چه بسا کراهت داشته باشد. معصومان علیهم السلام و در مقابل این برداشت به شدت موضع گرفته اند، چنانکه امام صادق علیه السلام نقل می کند: از پیامبر خدا سؤال شد بهترین ثروت چیست؟ پیامبر در پاسخ فرمود: بهترین ثروت کشاورزی است، اگر به طور صحیح و اصلاح شده انجام گیرد و زکات آن داده شود. در مرحله بعد حضرت به دامداری اشاره فرموده و آن را پس از کشاورزی بهترین کار دانست و در مرتبه سوم فرمود: درختان استوار و بلند خرما که در گل می رویند و درختانی که در بیابانهای خشک و تفتیده میوه می دهند. در پایان دوباره به درخت خرما اشاره فرمود و از فروختن آن به شدت تمام منع کرد. انس بن مالک نقل می کند که پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود:
 
اگر عمر جهان پایان یابد و قیامت برسد و یکی از شما نهالی در دست داشته باشد، چنان که به قدر کاشتن آن فرصت باشد باید فرصت را از دست ندهد و آن را بکارد؟ امام علی علیه السلام در فرمان معروف خویش خطاب به مالک اشتر نوشته است: باید اهتمام شما در آبادانی زمین بیشتر از توجه به جمع آوری مالیات از مردم باشد، زیرا مالیات بدون سازندگی به دست نمی آید و کسی که بدون آبادانی به گرفتن مالیات و خراج رو آورد به خرابی آن سرزمین و نابودی مردم خود اقدام کرده است. ایشان در جای دیگر معاش و روزی مردم را به پنج چیز استوار میداند که آبادانی و سازندگی از مهم ترین آنهاست. از امام صادق علیه السلام نیز نقل است که فرمود: به زراعت و غرس بپردازید، به خداوند سوگند! هیچ کاری را مردم انجام نمی دهند که حلال تر و پاکیزه تر از زراعت و غرس باشد.... ( کلینی، کافی، ج ۵، ص ۲۶۰ - ۲۶۱ و حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۳، ص ۱۹۳. )
 
 سهل بن زیاد رفعه نیز از آن حضرت روایت می کند که فرمود: همانا خداوند - عز وجل - روزی پیامبرانش را در کشاورزی و دامداری قرار داده است تا چیزی از باران آسمان مورد کراهت و ناخوشایند آنان قرار نگیرد.ه روایت دیگری به جای دامداری، غرس درخت و نهال کاری را آورده است و آن را از رویکردهای شغلی انبیا در دنیا دانسته است، با این تفاوت که در روایت دوم به جای «جعل»، کلمه «اختار» آمده است که گزینش و به گونه ای برتری درختکاری و کشاورزی را در مقایسه با دیگر شغل های آن روز بیان می دارد.
 
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391