شرایط باز پس گرفتن هدایای نامزدی

از آن جا که ازدواج، قراردادی مهم است، قانون‌گذار به مرد و زن، امکان داده است که تا آخرین لحظه قبل از وقوع عقد، از تصمیم خود بازگردند؛ چرا که انصراف از یک تصمیم نسنجیده و خُلف وعده زناشویی، هر چند که از نظر اخلاق مذموم باشد، بهتر از آن است که زن و مرد، خانواده‌ای متزلزل تشکیل دهند. بنا بر این، هیچ یک از نامزدها نمی‌تواند از طریق قضایی، نامزد دیگر را مجبور به ازدواج نماید.

با وجود این، اگر یکی از نامزدها در به هم زدن نامزدی، مقصّر باشد، نامزد دیگر می‌تواند با رعایت حدود مقرّر در قانون، مطالبه خسارت کند که در ضمن آن، مسئله پس گرفتن هدایا نیز مطرح می‌شود.

در واقع، بر هم زدن نامزدی «بدون علّت موجّه»، یک نوع سوء‌استفاده از حق است و تقصیر شمرده می‌شود و موجب ضمان و مسئولیت مدنی خواهد بود. از این رو، زیان‌های ناشی از بر هم زدن ناموجّه نامزدی، بر طبق قواعد عمومی مسئولیت مدنی (مادّه 331 قانون مدنی و مادّه یکم قانون مسئولیت مدنی)، قابل مطالبه است.

حال، این سؤال مطرح می‌شود که هرگاه در اثر به هم خوردن نامزدی بدون علّت موجّه، به حیثیت و آبروی نامزد دیگر یا به عواطف و احساسات او لطمه قابل توجّهی وارد شود، ایا زیان‌دیده می‌تواند از این حیث، مطالبه خسارت کند؟ قانون مدنی در این باره ساکت است؛ لیکن با توجّه با ملاک اصل 171 قانون اساسی و قانون مسئولیت مدنی مصوّب 1339، که جبران خسارت معنوی را به صراحت به رسمیت شناخته است، می‌توان به نامزدِ زیان‌دیده، حق داد که علاوه بر مطالبه خسارات مادّی، جبران زیان‌های معنوی را نیز بخواهد.

بنابراین بر هم زدن نامزدی اگرچه جایز است اما اگر موجب سوء استفاده و ضرر به نامزد شود موجب مسئولیت مدنی قرار می گیرد ونامزد مقصر، ملزم به جبران خسارت است . چرا که از حقی که قانون نسبت به برهم زدن نامزدی به او داده سوء استفاده کرده است.

 درصورت بهم خوردن نامزدی مسأله پس گرفتن هدایا مطرح می شود،لذا هدایایی که در دوره نامزدی داده می شود تابع مقررات خاصی است و قواعد هبه درباره آنها کاملاً اجرا نمی شود حال باید دید تکلیف هدایا،عکس و نامه در این دوره چگونه خواهد بود.

قانون مدنى صرفاً وضعیت حقوقى هدایاى قبل از عقد نکاح را روشن نموده و اشاره اى به هدایاى پس از ازدواج نکرده است بدین جهت بایستى ماهیت حقوقى آنها را، تحت سایر عناوین قانونى جست وجو نمود.
 
مبحث اول -استرداد هدایا،پس از بهم خوردن نامزدی
اگر عین هدایا موجود نباشد،مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتاً نگاهداشته می شود ، مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.

هدایایی که در دوره نامزدی داده می شود تابع مقررات خاصی است و قواعد هبه درباره آنها کاملاً اجرا نمی شود.

اگر هدیه ازچیزهایی باشدکه عادتاً نگاه داشته نمی شود مانند شیرینی ، عطر و ادکلن ، دهنده هدیه حق مطالبه قیمت را نخواهد داشت ولی در صورتی که از چیزهایی باشد که بر حسب عادت نگاهداشته می شود مثل ساعت و پارچه،دهنده هدیه مستحق بهای هدیه خواهد بود مگر در مورد:

الف - موردی که هدیه بدون تقصیر گیرنده تلف شده باشد .

ب - موردی که بهم خوردن نامزدی ناشی از فوت یکی از نامزدها باشد .

مواد 1037 و 1038 قانون مدنى به ترتیب چنین بیان نموده است که: «هریک از نامزدها مى تواند درصورت به هم خوردن وصلت منظور هدایایى را که به طرف دیگر یا ابوین او براى وصلت منظور داده است مطالبه کند اگر عین هدایا موجود نباشد مستحق قیمت هدایایى خواهدبود که عادتاً نگاه داشته مى شود مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.»

«مفاد ماده قبل، از حیث رجوع به قیمت درموردى که وصلت منظور در اثر فوت یکى ازنامزدها به هم خورد محسوس نخواهدبود. »

بنابراین باتوجه به مواد فوق مى توان دریافت که چنانچه قبل از عقد نکاح از طرف نامزدها یا ابوین آنها هدایایى به طرف دیگر داده شده است در تمام موارد، قابل مطالبه نیست بلکه تنها تحت شرایطى، طرف اهداکننده حق مطالبه آن هدایا را خواهدداشت.

آن شرایط به شرح ذیل عبارتند از:

1- وصلت منظور به هم خورده و بنا نباشد ازدواج صورت گیرد. دراین صورت هدایایى که هریک از طرفین به طرف دیگر یا ابوین او داده است قابل مطالبه و استرداد خواهدبود.

2- این هدایا به منظور و در راستاى وصلت طرفین و نه به انگیزه دیگرى تقدیم شده باشد.

3- چنانچه عین هدایا موجود است عین قابل مطالبه و استرداد است لکن چنانچه عین موجود نیست صرفاً قیمت هدایایى قابل مطالبه است که عادتاً نگاه داشته مى شود مثلاً هدایایى مصرف شدنى که با مصرف عین آن از بین مى رود از شمول این بند خارج است. هدایا از نوع البسه و عطور از این گونه اند.

4- قیمت هدایاى نگاه داشتنى که تلف شده اند درصورتى قابل مطالبه است که بدون تقصیر هدیه گیرنده تلف نشده باشد.

5- به هم خوردن وصلت به جهت فوت یکى از طرفین نباشد.
 
مبحث دوم - پس گرفتن عکس،پس از بهم خوردن نامزدی
اگر عین آن باقی باشد صاحب عکس می تواند آن را مطالبه کند و اگر تلف شده باشد بهای آن، در صورتیکه عکس مزبور عرفاً ارزش مالی داشته و تلف ناشی از تقصیر دریافت کننده باشد،قابل مطالبه است.
 
مبحث سوم - پس گرفتن نامه،پس از بهم خوردن نامزدی
شخصی که نامه ای از نامزد خود دریافت کرده مالک آن است و از نظر حقوقی نمی توان او را مجبور به پس دادن نامه کرد،هرچند که وظیفه اخلاقی شخص اقتضا می کند که آن را به نویسنده بازگرداند.

لذا در صورت سوءاستفاده از نامه، مسئول و مکلف به جبران خسارت است به علاوه دادگاه می تواند به درخواست خواهان، برای رفع ضرر از او، دریافت کننده را به رد نامه یا نابود کردن آن مجبور کنند.


منبع: مرکز مطالعات شیعه