انسان تنها موجود زنده‌ای است که به جهت داشتن زبان، حافظه و قدرت تفکر می‌تواند در باب گذشته و آینده بیندیشد و این ویژگی موجب آن شده است که اکثر ما انسانها، بیشتر در زمان گذشته و آینده زندگی کنیم و کمتر در زمان حال هستیم.

هر چند تفکر در باب گذشته و آینده می‌تواند فوایدی برای فرد داشته باشد و انسان با یادآوری گذشته و اشتباهات خود از اتفاقات پیش آمده درس عبرت بگیرد و یا اینکه ترس از آینده سبب شود تا او بیشتر مراقب سلامتی‌اش باشد، اما این موضوع اگر به حد افراط در آید، آسیب‌های روانی بسیاری را بر جا می‌گذارد. از این رو امروزه زندگی در لحظه یکی از مهمترین شعارهای روان‌شناسی مثبت‌گرا در جهت تغییر سبک زندگی فرد می‌باشد.

در این مقاله سعی داریم به بررسی اهمیت زندگی در لحظه و فواید آن بپردازیم:

تعریف زندگی در لحظه

معنا و مفهوم زندگی، در پس زمان حال نشسته است. حال آنکه ما انسان‌ها لحظه‌ی حال را فدای گذشته و آینده می‌کنیم.

زندگی در لحظه یعنی آنکه انسان اگر در زمان حال، کاری را انجام می‌دهد تمرکزش تنها بر روی همان کار باشد.

اگر تفکر درست و سودمند در باب گذشته و آینده را کنار بگذاریم، معنای واقعی زندگی در لحظه این است که فرد علاوه بر برنامه‌ریزی و آینده‌نگری و داشتن اهدافی بزرگ، حال و امروز را به معنای واقعی دریابد و از آن نهایت لذت را ببرد.

اهمیت زندگی در لحظه در آیات و روایات

تمامی دعوتها و رهنمودهای قرآن برای زمان حال است. زمانی که گذشته‌ای اشتباه، جبران می‌شود و آینده‌ای نامعلوم ساخته.

از ابن عباس نقل است که شنیدم رسول خدا(ص) در یکی از خطبه‌هایش فرمود: «مؤمن همیشه بین دو ترس است: نمی‌داند که خداوند در مورد روزی که بر او گذشته است چه قضاوتی می‌کند و نمی‌داند که خداوند با او در روزی که باقی مانده است چه می‌کند. از این روی باید هر بنده‌ای از وجود خدا (برای سعادت و کمال) و از دنیا برای آخرت و از جوانی برای پیری و از سلامتی برای بیماری و از زندگی برای مرگ خود بهره‌برداری کند. قسم به کسی که جانم در دست اوست بعد از مرگ هیچ عذر و بهانه‌ای پذیرفته نمی‌شود و بعد از دنیا خانه‌ای جز بهشت یا جهنم نیست.»[1]‌

در روایت دیگری از امام هادی (ع) به اهمیت تلاش در زمان حال برای رهایی از حسرت گذشته و کسب امید برای ساختن آینده آمده است: «افسوسِ کوتاهیِ کارهای گذشته را، با تلاش در آینده جبران کنید.[2]»

امام صادق(ع) نیز روزهای زندگی را به سه بخش تقسیم کرده و می‌فرمایند: «روزهای زندگی سه قسم است: روزی که گذشته است و دیگر به دست نمی‌آید و آینده‌ای که فقط آرزویش هست و روزی که اکنون انسان‌ها در آن هستند که باید آن را مغتنم شمارند و بهره‌ی کافی از آن ببرند.»[3]

فواید زندگی در لحظه

1. آرامش و عدم اضطراب: انسان‌هایی که در زمان حال زندگی می‌کنند آرامش بیشتری را تجربه می‌کنند. اینگونه افراد به هیچ وجه برای آینده و اتفاقاتی که شاید هرگز رخ ندهند نگران نیستند، زیرا معتقدند که آینده هنوز نیامده است و نگرانی برای امری نامعلوم هیچ سودی نخواهد داشت و برای هیچ یک از ما تضمینی وجود ندارد که اصلا فردا در این دنیا زنده باشیم و زندگی را تجربه کنیم. چرا که ما به عنوان خلیفه الهی بر روی زمین تنها بر بخشی از زندگی تسلط داریم و پیش‌بینی تقدیر، خارج از توان ماست.

2. رهایی از افسردگی: مرور اتفاقات ناراحت‌کننده و خاطرات غم‌انگیز گذشته، می‌تواند منجر به افسردگی در فرد شود. زندگی در حال راهی برای رهایی از این آسیب روانی است. زیرا فرد دیگر به خاطر یک اشتباه در گذشته مدام در آن زمان دست و پا نمی‌زند، بلکه سعی می‌کند از آن عبرت بگیرد و خاطرات بد را فراموش نماید. همچنین چنین فردی برای آینده نگرانی ندارد و وظیفه خود را در درست زندگی کردن در این لحظه و اطاعت از اوامر الهی در حال حاضر می‌بیند.

3. لذت بردن از زندگی: یکی از فواید زندگی در لحظه، لذت بردن از واقعیات است. وقتی در زمان حال زندگی می‌کنیم از هر لحظه آن بهره کافی را می‌بریم و آن را با تمام وجود مزه مزه می‌کنیم و از کنار تمام اتفاقات خوب کوچک بی‌تفاوت رد نمی‌شویم. گاهی می‌توان با لذت بردن از بوییدن یک شاخه گل روحیه‌مان را بهبود ببخشیم اما معمولا اکثر انسانها بی‌تفاوت از کنار آن می‌گذرند.

کودکان مصداق بارز کسانی هستند که در حال زندگی می‌کنند. آنها آنچنان غرق در اعمال و بازی‌هایشان می‌شوند که گویا دنیا در همان محدوده‌ی اسباب‌بازی‌هایشان خلاصه شده است.

4. غنیمت شمردن فرصت‌ها: همه‌ی دارایی و ثروت ما انسان‌ها همین لحظاتی است که در اختیار داریم. استفاده از تمام دقایق زمان حال، منجر به این می‌شود که بعدها حسرت گذشته را نخوریم و قدر حال را بدانیم و از تمام دقایق عمرمان بهره لازم را ببریم. به همین سبب یکی از مضرات زندگی نکردن در زمان حال دچار شدن به تسویف و امروز و فردا کردن است. زیرا فکر می‌کنیم هنوز فرصت برای انجام کار باقی‌ست. اهمیت زندگی در لحظه به قدری است که همواره روان‌شناسان، فیلسوفان و علمای علوم دینی این مساله را مورد تاکید قرار داده‌اند. مولانا در این باب می‌گوید:

صوفی، ابن الوقت باشد ای رفیق         نیست فردا گفتن از شرط طریق

که مراد از ابن‌الوقت، همان زندگی در حال است که در طریق سیر و سلوک همواره به سالک توصیه می‌کنند فرصت را از دست ندهد و به انجام وظایف خود بپردازد.

5. تمرکز و توجه در عبادات: کسی که در حال زندگی کند تمرکز بیشتری خواهد داشت. همین امر سبب می‌شود که فرد در عبادات خود ارتباط بهتر و بیشتری را با خداوند داشته باشد و عباداتی با توجه بیشتر انجام دهد.

6. بهبود روابط اجتماعی: زندگی در لحظه به فرد کمک می‌کند تا دلش را از کینه‌ها خالی نماید. چرا که فرد دیگر به گذشته و بدی‌هایی که از جانب دیگران دیده است توجه نمی‌کند تا مبادا از آنها کینه‌ای به دل بگیرد. همچنین فرد در روابط اجتماعی و خانوادگی خود همواره متوجه این نکته است که باید وظایفش را نسبت به دیگران به بهترین وجه ممکن انجام دهد، چرا که شاید این آخرین فرصتی باشد  که در اختیار دارد و فردا روزی ممکن است خودش یا اطرافیانش دیگر در این دنیا نباشند و فرصت خوبی کردن به یکدیگر را از دست داده باشند و تا ابد در حسرت همان لحظات از دست رفته بمانند.

پی‌نوشت:
[1]. بحارالانوار، ج77، ص177
[2]. مسند الامام الهادی، ص304
[3]. تحف العقول، ص22