مبانی، لوازم و مقدمات تحلیل سیاسی(بخش اول)

به مناسبت هفته بصیرت و روشنگری لازم است، فارق از مباحث کلیشه ای و روتینگ مرتبط با بصیرت شناسی، مقداری کاربردی تر مقوله بصیرت و روشنگری را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم، به همین منظور سعی داریم در سلسله مباحث و یاداشت هایی به ابزار و راهکارهایی که به بصیرت افزایی مدد می رساند، از جمله شاخص های تحلیل صحیح مسائل سیاسی و اجتماعی بپردازیم.

اهمیت داشتن قدرت تحلیل صحیح رویدادهای اجتماعی و سیاسی

یکی از سؤال های مهمی که شاید نظر برخی افراد را به خود جلب نماید، ضرورت و اهمیت تحلیل صحیح رویدادهای سیاسی است، ناگفته پیداست افرادی که صاحب اندیشه و تحلیل و آنالیز رویداهای اجتماعی و سیاسی نیستند، باید همواره منتظر رأی و نظر و تحلیل دیگران باشند و خودشان به تنهایی مهارت مواجه شدن و پاسخ گویی، تحلیل و آینده نگری مسائل اجتماعی و سیاسی را ندارند، همین امر از جمله مهمترین چالش ها و نقص ها در گرفتار شدن افراد در فتنه های اجتماعی و بازیچه دیگران قرار گرفتن است، در واقع خروجی و دست آورد تحلیل سیاسی دست یابی به بصیرت، ارتقاء آگاهی، تشخیص حق از باطل در فضای تاریک فتنه است. در اهمیت و ارزش این چنین مهارت و توانایی در منابع روایی این چنین نقل شده است: «رَحِمَ اللَّهُ امْرَأً تَفَکَّرَ فَاعْتَبَرَ وَ اعْتَبَرَ فَأَبْصَر؛[1]رحمت خداوند بر کسى که اندیشه کند و عبرت گیرد، و عبرت بگیرد و بیناى به امور شود».

مفهوم شناسی تحلیل سیاسی و توصیفی

به ازعان محققان حوزه علوم سیاسی، توصیف سیاسی تفاوت های اساسی با تحلیل سیاسی دارد، چرا که توصیف سیاسی صرفاً نوعی گزارش دهی از یک رخ داد اجتماعی و سیاسی است، به شکلی که عمق و تحلیلی را به دنبال نداشته و صرفاً به طور سطحی خبری مطابق با واقع گزارش داده می شود، در این خصوص علت و منشأ پدیده ها و رویدادهای سیاسی مورد بررسی قرار نمی گیرد، ولی در تحلیل سیاسی لایه ها و اجزاء ریز و مرتبط با یک رخ داد اجتماعی مورد ارزیابی و آنالیز دقیق قرار می گیرد و رابطه لایه های مختلف مسئله مورد مطالعه و  بررسی قرار می گیرد.[2]

 
مبانی، لوازم و مقدمات تحلیل سیاسی

قبل از پرداختن به شاخص های و راهکارهای تحلیل سیاسی می بایست لوازم و مقدمات مرتبط با این مسئله را مورد بررسی و توجه قرار دهیم.

1-جهان بینی الهی و توحیدی

یکی از مهمترین و اساسی ترین ارکان و مبانی ورود در تحلیل مسائل سیاسی و اجتماعی برخورداری از جهان بینی الهی و توحیدی است، اهمیت و ارزش این شاخص در جهت دهی های فکری زمانی خود را نشان می دهد، که انسانی که از جهان بینی توحیدی برخوردار نیست، جهت گیری فکری و تحلیلی او نیز سمت و سوی مقاصد دنیوی و حزبی قرار می گیرد، یکی از فواید و آثار مهم جهان بینی توحیدی در تحلیل مسائل سیاسی، ایمان و باور به قدرت بی نهایت خداوند متعال در تغییر وضعیت موجود است: «لا مُؤثّرَ فی الوجود الا الله»این چنین افراد در بررسی و تحلیل داده ها اجتماعی و سیاسی جایگاه و تأثیر قدرت الهی را به وضوح مشاهده می کنند، نمونه بارز این شاخص را می توان در مدیریت سیاسی امام خمینی(ره) مشاهده کرد، شاید سال42 کم نبودند افرادی به پیروزی امام خمینی(ره) به راهی که امام در پیش گرفته بود نه تنها باور نداشتند بلکه فکر هم نمی کردند، ولی جهان بینی توحیدی امام به او خبر از آینده ای روشن می داد.[3] این چنین نگاهی موجب تقویت روحیه امیدواری و نتیجه گیری صحیح می شود. در نگاه جامع توحیدی، خسارت و ضرر برای مؤمن مورد تصور نیست، کما اینکه در قرآن کریم این چنین می آموزیم: «قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا إِلاَّ إِحْدَى الْحُسْنَیَیْن‏؛[4] بگو: آیا درباره ما، جز یکى از دو نیکى را انتظار دارید؟! (: یا پیروزى یا شهادت)».
اگر اشخاص فاقد اهرم خودسازی معنوی باشند، بعید نیست که در محاسبات و آنالیز دادها به نوعی گرفتار اغواهای شیطانی شوند، کم نبودند افرادی که در فتنه های سخت اجتماعی همچون فتنه  سبز سال 88 موضع  گیری غیر عادلانه ای را اتخاذ کردند.

 
2-پرهیز از ساده انگاری مسائل

برخی افراد درک صحیح و واقع بینانه ای نسبت به رویدادهای اجتماعی و سیاسی ندارد، علت و منشأ این چنین رویه ای ریشه در ساده اندیشی و عدم درک صحیح پیچیدگی های زمانه را دارد، مقام معظم رهبری در این خصوص به نکات بسیار ارزشمندی اشاره می کنند: «انقلابی باید بصیر باشد، باید بینا باشد، باید پیچیدگی های شرایط زمانه را درک کند، مسئله اینجور ساده نیست، که یکی را رد کنیم، یا اثبات کنیم، یکی را قبول کنیم؛ اینجوری نمی شود، باید دقیق باشید».[5] ایشان در عبارت روشنگری دیگری در خصوص عمیق بودن در مسائل بیان می دارند: «اگر ندانیم که استکبار چه کار می خواهد بکند، و دشمنان ماچه کسانی هستند و از کجا نفوذ می کنند در جبهه بندی های امروز جهان نمی توانیم نقش واقعی خود را ایفا کنیم».[6]

 
3-کسب مجموعه اطلاعات و آگاهی ها

یکی از مقدمات و شاخص های طلایی که در تحلیل مسائل و مباحث سیاسی و اجتماعی به انسان کمک می کند، مطالعه و اندیشه ورزی در یافته ها و گزارش های دیگران است، اشخاصی که اهل  مطالعه و تعمیق علمی نیستند، از ورزیدگی ذهنی ضعیفی برخوردار می باشند، مباحثی و حوزه هایی که باید در این زمینه مورد مطالعه عمیق قرار گیرد عبارتند از: حوزه های مختلف معرفت شناسی، انس با قرآن و ادعیه، مطالعه دقیق سیره و تاریخ زندگی پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) و سیره مدیریتی و اجتماعی حضرات معصومین(علیه السلام)، مطالعه تاریخ معاصر، مطالعه تاریخ غرب، به طور نمونه در بیانات مقام معظم رهبری در عبارتی مرشدانه این چنین توصیه می فرماید: «من توصیه می کنم که تاریخ بخوانید. تاریخ دوره‌ی استعمار را بخوانید تا ببینید غربی ها علی‌رغم ظاهر نونَوارِ اتوکشیده‌ی ادکلن‌زده‌ی منظم و مرتب و داعیه‌های حقوق بشرشان، چه وحشیگری عظیمی در این مقوله کردند. نه اینکه فقط آدم ها را بکُشند؛ در دور نگهداشتن ملت های تحت استعمارِ خودشان از عرصه‌ی پیشرفت و امکان پیشرفت در همه‌ی زمینه‌ها هم تلاش زیادی کردند».[7]

 
4-توجه به خودسازی معنوی

نوعاً افرادی که فارق از مباحث خودسازی معنوی و اخلاقی وارد در مسائل تحلیل سیاسی می شوند، اغراض و اهداف نفسانی را نیز چاشنی کار خود می کنند، این امر موجب گرایش های جانبدارانه و غیر منصفانه نیز می شود، با توجه به اینکه تحلیل سیاسی به نوعی قضاوت و داوری کنش های سیاسی و اجتماعی را نیز به دنبال دارد اگر اشخاص فاقد اهرم خودسازی معنوی باشند، بعید نیست که در محاسبات و آنالیز داده ها به نوعی گرفتار اغواهای شیطانی شوند، کم نبودند افرادی که در فتنه های سخت اجتماعی همچون فتنه سبز سال 88 موضع  گیری غیر عادلانه ای را اتخاذ کردند.
 
پی نوشت ها:
[1]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص149.
[2]. عباس علی رهبر، استادیارگروه علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، روش تحلیل سیاسی، ص14.
[3]. سوره محمد، آیه 7. «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ؛ اى کسانى که ایمان آورده ‏اید! اگر (آیین) خدا را یارى کنید، شما را یارى مى ‏کند و گامهایتان را استوار مى ‏دارد».
[4]. سوره توبه آیه 52.
[5]. بیانات در دیدار طلاب و فضلا و اساتید حوزه علمیه قم‌ - 1389/07/29.
 [6]. بیانات در مراسم بیعت فضلا و طلاب حوزهی علمیهی مشھد  ١٣۶٨/٠۴/ ٢٠.
[7]. بیانات رهبری  در دیدار جمعی از دانشجویان ۱۳۹۰/۰۵/۱۹.