خواص مصرف سیاه دانه و مضرات احتمالی آن

سیاه دانه محصولی از گیاه «Nigella sativa»، از خانواده‌ی گیاهان گلدار آلاله‌ها است. طول این گیاه حداکثر به ۳۰ سانتیمتر می‌رسد. میوه این گیاه حاوی سیاه دانه است که از به عنوان ادویه استفاده می‌شود، اما سیاه دانه برای حفظ سلامت بدن و کمک به درمان بسیاری از بیماری‌ها کاربرد دارد. در حقیقت استفاده از سیاه دانه برای درمان همه‌چیز، از برونشیت گرفته تا اسهال، به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد.

خواص سیاه دانه

۱. سرشار از آنتی اکسیدان

آنتی اکسیدان‌ها موادی هستند که فعالیت رادیکال‌های آزاد مضر را خنثی و از آسیب استرس اکسیداتیو جلوگیری می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهند که آنتی اکسیدان‌ها می‌توانند تاثیرات قدرتمندی بر سلامتی و بیماری‌ها داشته باشند. در واقع برخی تحقیقات حاکی از آن است که آنتی اکسیدان‌ها در برابر چندین نوع بیماری مزمن از جمله سرطان، دیابت، بیماری‌های قلبی و چاقی از انسان محافظت می‌کنند.

چندین ترکیب مانند «تیموکینون»، «کارواکرول»، «تی‌آنزول» و «۴-تریپینول» در سیاه دانه وجود دارند که عامل خواص آنتی اکسیدانی آن هستند. با این‌حال، تحقیقات بیشتری برای تعیین چگونگی تاثیر آنتی اکسیدان‌های سیاه دانه بر سلامت انسان مورد نیاز است.

۲. کاهش کلسترول

کلسترول نوعی چربی است که در خون یافت می‌شود. درحالی‌که بدن به مقداری کلسترول احتیاج دارد، مقادیر زیاد آن می‌تواند در خون رسوب کند و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش دهد. براساس تحقیقات، سیاه دانه در کاهش کلسترول موثر است.

یک جمع‌بندی کلی از ۱۷ تحقیق نشان داد که مصرف مکمل سیاه دانه با کاهش معنی‌داری در کلسترول بد خون و افزایش تری‌گلیسیرید خون همراه است. همچنین مشخص شده روغن سیاه دانه نسبت به پودر آن اثر بیشتری دارد، اما تنها پودر سیاه دانه اس که می‌تواند کلسترول خوب را افزایش دهد.

۳. مبارزه با سرطان

همانطور که گفته شد، سیاه دانه سرشار از آنتی اکسیدان است و آنتی اکسیدان‌ها با جلوگیری از فعالیت رادیکال‌های آزاد به پیشگیری از بیماری‌هایی مانند سرطان کمک می‌کنند. مطالعات آزمایشگاهی نتایج مثبتی در رابطه با اثرات ضد سرطانی بالقوه سیاه دانه و ترکیب فعال موجود در آن به نام «تیموکینون» یافته‌اند.

به عنوان مثال، در یکی از این آزمایشات نشان داده شد که تیموکینون باعث مرگ سلولی در سلول‌های سرطان خون می‌شود. یک مطالعه‌ دیگر نیز نشان داد عصاره‌ سیاه دانه به غیر فعال‌کردن سلول‌های سرطان پستان کمک می‌کند. سایر مطالعات حاکی از آنند که خواص سیاه دانه و ترکیبات موجود در آن می‌تواند در برابر چندین نوع سرطان دیگر از جمله سرطان لوزالمعده، ریه، گردن رحم، پروستات، پوست و روده‌ بزرگ نیز موثر باشد.

تمامی این مطالعات در آزمایشگاه صورت گرفته‌اند و برای تائید نتایج به مطالعات انسانی احتیاج است. همچنین برای تعیین اینکه آیا مصرف سیاه دانه به صورت ادویه نیز خواص مشابه را ارائه می‌کند به تحقیقات بیشتری نیاز است.

۴. مبارزه با باکتری ها

باکتری‌های ایجاد کننده بیماری، مسئول بسیاری از مشکلات از جمله عفونت‌های خطرناک مثل عفونت گوش و ذات الریه هستند. برخی مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که سیاه دانه ممکن است خواص ضد باکتریایی داشته و در مقابله با برخی گونه‌های خاص باکتری موثر باشد.

در یک مطالعه، سیاه دانه به صورت موضعی بر روی پوست نوزادان مبتلا به عفونت پوستی استافیلوکوکی اعمال شد و مشخص گردید که به اندازه‌ یک آنتی‌بیوتیک استاندارد مورد استفاده  در درمان عفونت‌های باکتریایی موثر است. مطالعه دیگری «استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی سیلین (MRSA، نوعی باکتری که صعب‌العلاج و در برابر آنتی‌بیوتیک مقاوم است) را ایزوله کرد. در این آزمایش مشخص شد که مصرف دوز مشخصی از سیاه دانه بیش از نیمی از این باکتری‌ها را از بین می‌برد. در تحقیقات دیگری نیز ثابت شد که سیاه دانه می‌تواند از رشد باکتری MRSA و همچنین برخی گونه‌های دیگر جلوگیری کند.

با این‌حال، مطالعات انسانی در این رابطه محدود هستند، و تحقیقات بیشتری لازم است تا تاثیر سیاه دانه روی انواع باکتری‌های بدن مشخص شود.

۵. بهبود التهاب

در بیشتر موارد، التهاب یک پاسخ ایمنی بدن در برابر آسیب و عفونت است. از طرف دیگر، برخی از کارشناسان معتقد هستند که التهاب مزمن به انواع مختلف بیماری‌ها از جمله سرطان و بیماری‌های قلبی منجر می‌شود. در این رابطه، برخی تحقیقات نشان داده‌اند که خواص سیاه دانه در از بین بردن التهاب بسیار موثر هستند.

در یک مطالعه، التهاب در مغز و نخاع موش‌ها ایجاد شد، در مقایسه با دارونماها، سیاه دانه در محافظت در برابر التهاب و سرکوب آن موثر بود. به طور مشابه، در تحقیق آزمایشگاهی دیگری ثابت شد که تیموکینون (ترکیب فعال موجود در سیاه دانه) به کاهش التهاب در سلول‌های سرطانی لوزالمعده کمک می‌کند.

با وجود این نتایج امیدوار کننده، بیشتر مطالعات انسانی محدود به افراد با شرایط خاص است. تحقیقات بیشتری لازم است تا درک شود سیاه دانه چگونه ممکن است بر التهاب در افراد اثر بگذارد.

۶. محافظت از کبد

کبد یک ارگان فوق العاده مهم در بدن است. این عضو سموم را دفع، دارو‌ها را متابولیزه، مواد مغذی را پردازش و پروتئین‌ها و برخی مواد شیمیایی مهم بدن را تولید می‌کند. چندین مطالعه‌ی حیوانی امیدوارکننده نشان داده‌است که محافظت از کبد در برابر صدمات و آسیب‌ها می‌تواند یکی از خواص سیاه دانه باشد.

در یک مطالعه، به موش‌های صحرایی یک ماده‌ شیمیایی سمی با یا بدون سیاه دانه تزریق شد. نتایج نشان داد که سیاه دانه سمیت ماده شیمیایی را کاهش می‌دهد و از کبد و کلیه در برابر آسیب‌ها محافظت می‌کند. یک مطالعه‌ دیگر در مورد حیوانات، یافته‌های مشابهی را نشان داد و این نتایج را تائید کرد. تحقیقات نشان می‌دهند که این خاصیت سیاه دانه می‌تواند به دلیل وجود آنتی اکسیدان‌ها در آن باشد. با این وجود، مطالعات بیشتری لازم است تا میزان تاثیر سیاه دانه بر سلامت کبد انسان تعیین شود.

۷. تنظیم قند خون

قند خون بالا می‌تواند بسیاری از علائم منفی از جمله افزایش عطش، کاهش وزن غیر عمدی، خستگی و مشکل در تمرکز ایجاد کند. عدم کنترل قند خون در بلند مدت می‌تواند عواقب جدی‌تری از جمله آسییب به اعصاب، تغیرات بینایی و کندی در بهبودی زخم به همراه داشته باشد. برخی شواهد حاکی از فواید سیاه دانه در ثابت نگه داشتن قند خون و در نتیجه جلوگیری از این عواض جانبی خطرناک هستند.

مطالعات نشان داد که مکمل سیاه دانه باعث بهبود سطح قند خون ناشتا و میانگین قند خون به طور کلی می‌شود. به طور مشابه، یک مطالعه دیگر روی ۹۴ نفر نشان داد که مصرف سیاه دانه به صورت روزانه و به مدت سه ماه، میانگین قند خون و مقاومت به انسولین را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.

۸. پیشگیری از زخم معده

زخم معده به دلیل از بین رفتن لایه مخاطی محافظ معده توسط اسید معده، ایجاد می‌شود. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که سیاه دانه می‌تواند به حفظ لایه مخاطی معده و جلوگیری از زخم معده کمک کند.

در یک مطالعه حیوانی، ۲۰ موش صحرایی مبتلا به زخم معده تحت درمان با سیاه دانه قرار گرفتند. در پایان نه تنها حدود ۸۳ درصد از موش‌ها بهبود یافتند بلکه مشخص شد سیاه دانه به اندازه‌ی یک داروی معمول برای درمان زخم معده موثر است. مطالعه‌ دیگری خواص سیاه دانه در محافظت از پوشش معده در برابر الکل را تائید می‌کند. باید به خاطر داشت که تحقیقات فعلی محدود به مطالعات حیوانی هستند و برای مشخص شدن خواص سیاه دانه بر زخم معده به تحقیقات انسانی بیشتری احتیاج است.

۹. کمک به درمان آسم

مطالعات انجام شده در سال ۲۰۰۷ میلادی نشان داد، عصاره‌ سیاه دانه می‌تواند علائم آسم را تسکین دهد. در این تحقیقات به مدت سه ماه، ۲۹ بزرگسال مبتلا به آسم روزانه عصاره‌ سیاه دانه مصرف کردند. نتایج تحقیق نشان داد که افراد تحت درمان سیاه دانه، در دفعات و شدت علائم آسم مانند خس خس سینه بهبود قابل توجهی داشتند.

یک مرور تحقیقاتی دیگر، تعدادی از مطالعات بر روی خواص احتمالی جوشانده‌ی سیاه دانه را بررسی کرد. نویسندگان این مطالعه نتیجه گرفتند که این ماده طبیعی پتانسیل کاهش علائم آسم را داراست. سرانجام، یک تحقیق در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد که سیاه دانه دارای اثرات مثبتی بر برونشیت در عروق است، محققان این خاصیت را به حضور ماده‌ تشکیل دهنده‌ی فعال در سیاه دانه به نام «تیموکینون» نسبت می‌دهند.

۱۰. کاهش فشار خون

در یک تحقیق که خواص سیاه دانه بر قلب و عروق را بررسی می‌کرد مشخص شد که این دانه پتانسیل خوبی برای کاهش فشار خون دارد. در یک مطالعه در سال ۲۰۰۸ میلادی محققان دریافتند که سیاه دانه ممکن است به کنترل فشار خون کمک کند. در این تحقیق داوطلبان به دو گروه تقسیم شدند، به مدت هشت هفته یک گروه با دارونما و گروه دیگر با عصاره سیاه دانه تحت درمان قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بیماران با مصرف سیاه دانه کاهش چشمگیری در فشار خون خود تجربه کردند.

خواص روغن سیاه دانه

دانشمندان با طیف وسیعی از تخصص‌ها در مورد خواص روغن سیاه دانه تحقیق کرده‌اند. با این حال، توجه به این نکته ضروری است که تاکنون بسیاری از این مطالعات بر روی سلول‌ها یا حیوانات انجام شده‌اند و شواهد کمی در مورد تاثیرات روغن سیاه دانه بر انسان وجود دارد. در ادامه برخی از خواص این روغن را معرفی می‌کنیم.

۱. تقویت اسپرم

تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف روغن سیاه دانه می‌تواند باعث افزایش تعداد اسپرم و سرعت حرکت آن‌ها در مردان با ناباروری شود. در یک آزمایش بالینی کنترل شده با دارونما بر روی مردان دارای اسپرم غیر طبیعی و مبتلا به ناباروری، نشان داده شد که روغن سیاه دانه علاوه بر بهبود حرکت اسپرم و تعداد آنها، حجم مایع منی را نیز افزایش می‌دهد.

۲. کاهش درد سینه (ماستالژی) در بانوان

بررسی‌ها حاکی از آنند که اعمال ژل حاوی روغن سیاه دانه بر روی سینه‌ها در طول دوره‌ قاعدگی می‌تواند درد پستان در زنان را کاهش دهد.

۳. کاهش وزن

بر اساس مطالعات، مکمل سیاه دانه می‌تواند به کاهش شاخص توده بدنی افراد (BMI) کمک کند. شرکت کنندگان در این مطالعات هیچ عوارض جانبی جدی از مصرف این مکمل گزارش نکرده‌اند. یک بررسی سیستماتیک که در سال ۲۰۱۳ میلادی انجام شد نیز نشان داد که روغن سیاه دانه می‌تواند در مقابله با چاقی موثر باشد.

۴. سلامت پوست

روغن سیاه دانه ممکن است برای افرادی که دارای شرایط زیر هستند مفید باشد:

آکنه: تحقیقات نشان می‌دهند که اثرات ضد میکروبی و ضد التهابی روغن سیاه دانه می‌تواند آکنه را بهبود بخشد. در یک مطالعه، ۵۸ درصد از شرکت‌کنندگان درمان آکنه با روغن سیاه دانه را خوب و ۳۵ درصد متوسط اعلام کردند.

پسوریازیس: یک مطالعه در سال ۲۰۱۲ بر روی موش‌ها نشان می‌دهد که این روغن همچنین می‌تواند دارای خواص ضد پاتوریاتیک باشد. از این‌رو به درمان پسوریازیس کمک می‌کند.

اگزما: یک مطالعه در سال ۲۰۱۳ میلادی که خواص درمانی سیاه دانه را با دارو‌های تجویزی مقایسه کرد، نشان داد که روغن سیاه دانه می‌تواند شدت اگزمای دست را کاهش دهد.

۵. بهبود سردرد

یکی از شایعترین مشکلات شهری در عصر امروز سردرد است. به جای اینکه قرص مصرف کنید، مقداری روغن سیاه دانه را بر روی سر خود بمالید و استراحت کنید و منتظر بمانید تا سردرد از بین برود.

۶. تقویت استحکام دندان‌ها

سیاه دانه به طور سنتی برای مراقبت از دندان و رفع مشکلاتی مثل تورم لثه، خونریزی لثه و دندان‌های ضعیف استفاده می‌شده است اگرچه در صورت بروز این مشکلات باید حتما به پزشک مراجعه کنید، اما همچنین می‌توانید به صورت روزانه دوبار دندان‌ها را با روغن سیاه دانه ماساژ دهید تا دندان و لثه‌های شما تقویت شوند.

نحوه‌ نگهداری و مصرف سیاه دانه

سیاه دانه را باید مانند سایر ادویه جات درون ظرف‌هایی درب بسته به دور از گرما و نور مستقیم خورشید نگهدای کرد. این ماده طبیعی به عنوان یک مکمل رژیم غذایی، گاهی به صوت روغن، کپسول یا پودر نیز به فروش می‌رسد. توجه کنید که همواره برچسب محصول را مطالعه کنید تا از نبود ترکیبات اضافی در آن مطمئن شوید.

روش‌های مختلفی برای اضافه کردن سیاه دانه به رژیم غذایی وجود دارد و در واقع در دستور پخت بسیاری از غذا‌های خاورمیانه و آسیای جنوبی حاضر است. معمولا این دانه را کمی تفت می‌دهند و بعد به صورت پودر یا دانه‌ی کامل بر روی نان یا غذا‌ها استفاده می‌کنند. برخی همچنین سیاه دانه را به صورت خام می‌خورند یا آن را با عسل یا آب مخلوط می‌کنند. سیاه دانه را همچنین می‌توانید به جو دوسر، اسموتی، ماست یا ترشیجات اضافه کنید.

علاوه بر مصرف خوراکی، می‌توان از روغن رقیق شده‌ این دانه‌ گیاهی به صورت موضعی نیز استفاده کرد. این روغن می‌تواند باعث افزایش رشد مو، کاهش التهاب و درمان برخی مشکلات پوستی شود.

عوارض جانبی و خطرات سیاه دانه

درحالی‌که مصرف سیاه دانه با بسیاری از فواید برای سلامت انسان همراه است و معمولا هنگام استفاده به عنوان ادویه و چاشنی ایمن است، مصرف مکمل‌های سیاه دانه یا روغن سیاه دانه ممکن است عوارضی در بر داشته باشد.

به عنوان مثال، گزارش‌هایی از درماتیت تماسی پس از استفاده از سیاه دانه روی پوست گزارش شده است. اگر قصد استفاده از روغن سیاه دانه به صورت موضعی را دارید، حتما قبل از مصرف مقدار کمی از آن را تست کنید تا از عدم بروز عوارض جانبی مطمئن شوید.

علاوه بر این، برخی از مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که سیاه دانه و مواد تشکیل‌دهنده‌ آن ممکن است بر لخته شدن خون تاثیر بگذارند. اگر برای لخته‌شدن خون دارویی مصرف می‌کنید، قبل از مصرف سیاه دانه با پزشک خود مشورت نمایید.

در رابطه با بارداری و مصرف سیاه دانه برخی مطالعات حیوانی مصرف آن را هنگام بارداری بی‌خطر گزارش می‌کنند و نشان می‌دهند می‌تواند انقباضات رحمی را کاهش دهد. اما در صورت بارداری، حتما سیاه دانه را در حد اعتدال مصرف کنید و در صورت نگرانی با پزشک مشورت نمایید.


منبع: سایت ستاره