خواص خالواش به‌عنوان یکی از سبزی‌های معطر، خوش طعم و محلی که در شمال ایران می‌روید، موضوع بحث بین آشپزهای حرفه‌ای و همه کسانی است که به خواص گیاهان اهمیت می‌دهند.

این سبزی بسیار معطر و خوشبو که با نام‌های کاکوتی و کوتکوتو نیز نامیده می‌شود، در پخت و پز و تهیه چاشنی‌های خوشمزه کاربرد فراوانی داشته و به 2 ‌صورت تازه و خشک مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این وجود از مضرات و موارد منع مصرف این نوع سبزی خاص نیز نباید غافل ماند.

در نوشتار پیش رو ضمن معرفی گیاه خالواش و خواص آن به موارد مصرف و خواص دارویی آن نیز می‌پردازیم
 

با ما تا انتهای مطلب همراهی کنید.

سبزی خالواش چیست؟

شاید تعجب کنید اگر بگوییم خالواش همان پونه است! درست شنیدید؛ خالواش نام دیگر پونه وحشی است. خالواش از دار و دسته نعناییان است و بوی آن هم خیلی شبیه به نعناست. کشف این سبزی و مصرف آن متعلق به امروز و دیروز نیست، بلکه حتی در کتاب‌های آشپزی رومیان هم نام پونه به چشم می‌خورد.

خالواش به جز مصارف آشپزی، خواص دارویی هم دارد و در گذشته برای دفع حشرات از آن استفاده می‌کرده‌اند. درست است که اسانس خالواش در عطرسازی استفاده می‌شود، اما ماده‌ای سمی (پولِگون) درون آن وجود دارد که استفاده از روغن پونه را به طور کلی منع می‌کند. سمی بودن اسانس پونه غلیظ به حدی جدی است که در زمان‌های دور پیشنهاد می‌شده که برای کشتن مار زنگی از آن استفاده کنند.

خالواش در فصل تابستان رشد می‌کند، اما محیطی که سایه روشن است و آفتاب به آن نمی‌تابد را بیشتر از مکان‌های گرم و سوزان می‌پسندد. خاک محیط باید غنی و مرطوب باشد تا پونه وحشی بتواند به خوبی رشد کند و قلمرو خودش را گسترش دهد.

با همه این تفاسیر، خالواش تازه یا خشک ضرری ندارد و هم‌سفره بسیاری از گیلانی‌هاست. می‌توانید این سبزی را به صورت تازه بخورید یا از خشک شده آن برای آشپزی یا درست کردن آب دوغ خیار معطر استفاده کنید.


طبع سبزی خالواش چگونه است؟

سبزی خالواش یا پونه طبعی گرم و خشک دارد. زیاده‌روی در مصرف این سبزی برای افرادی که طبع‌شان گرم است، گرگرفتگی و حساسیت‌هایی مانند قرمزی پوست و جوش را به همراه خواهد داشت.


خواص سبزی خالواش یا پونه وحشی

حال که با این سبزی آشنا شدید، بهتر است درباره خواص پونه یا خالواش هم بدانید. در این بخش بعضی از مهم‌ترین خواص این سبزی معطر را آورده‌ایم.

۱. بهبود عملکرد دستگاه گوارش
خالواش یکی از بهترین سبزیجات طبیعی برای بهبود عملکرد دستگاه گوارش است. اگر معده درد دارید و دچار سوء هاضمه شده‌اید، مقداری پونه را با ماست ترکیب کرده و بخورید. دم کرده پونه و نبات هم می‌تواند مشکلتان را حل کند.

خالواش برای اسپاسم و گرفتگی عضلات شکم هم مفید است. این میوه نفخ و باد معده را از بین می‌برد و برای درمان دل درد و دل‌پیچه‌های شدید کارساز است.

۲. درمان سرماخوردگی و سینوزیت
همیشه آنتی‌بیوتیک‌ها و دارو‌های چرک خشک کن بهترین انتخاب برای درمان سرماخوردگی نیستند، این بار سبزی خالواش را به جای آن‌ها امتحان کنید و معجزه آن را ببینید. خالواش درد‌های ناشی از سرماخوردگی را کم می‌کند.

این سبزی خلط آور است و تمام مخاطی که درون گلو و سینوس‌ها وجود دارد را خارج می‌کند. خالواش تب‌بر است و یک داروی قوی برای ریشه کن کردن عفونت‌هاست. با مصرف یک لیوان دمنوش پونه می‌توانید به سرماخوردگی غلبه کنید و سلامتی‌تان را مجدداً به دست بیاورید.

۳. آرامش بخش و درمان افسردگی
اگر دائم عصبانی می‌شوید و نمی‌توانید کنترل اعصابتان را حفظ کنید، پیشنهاد می‌کنیم دمنوش پونه را امتحان کنید. خالواش ضد افسردگی است و آرامش از دست رفته را به شما برمی‌گرداند. با این دمنوش حتی می‌توان مشکلاتی مانند تشنج و حمله عصبی را برطرف کرد. سبزی خالواش برای درمان بی‌خوابی هم مفید است و خوابی آرام و باکیفیت را برایتان به ارمغان می‌آورد.

۴. بهبود درد‌های عضلانی
اگر زیاد ورزش کرده‌اید و تمام عضلات بدنتان گرفته، خالواش چاره کارتان است. مقداری خالواش تازه یا پودر شده را مصرف کنید تا اسپاسم عضلانی کم شود و بدنتان به آرامش برسد.

۵. بهبود رماتیسم و ورم مفاصل
رماتیسم و ورم مفاصل در اغلب افراد مسن دیده می‌شود. برای بهبود روماتیسم می‌توانید از گیاهان دارویی مانند خالواش هم استفاده کنید. از دلایل رماتیسم و ورم مفاصل می‌توان به افزایش اسید اوریک در بدن اشاره کرد. خالواش با کاهش این ماده، مانع از افزایش ورم مفاصل شده و درد‌های ناشی را رماتیسم را کاهش می‌دهد.

۶. تنظیم قاعدگی
اگر درد ناشی از عادت ماهانه برایتان غیر قابل تحمل شده، استفاده از خالواش کمکتان می‌کند. این گیاه خوشبو هورمون‌ها را تنظیم می‌کند و روان کننده عادت ماهانه است. با یک لیوان دمنوش خالواش، می‌توانید درد‌های ناشی از پریود را کاهش دهید و دوران قاعدگی را در آرامش سپری کنید.
 

خواص خالواش از آشپزخانه تا طب سنتی!

شمال ایران خطه‌ای سرسبز و زیباست که از طبیعت و مواهب آن بهره زیادی برده است. از زیبایی‌های طبیعی تا گیاهان و سبزی‌هایی که در هر گوشه و کنار این سرزمین می‌روید نه‌تنها اهالی شمال که دیگر هموطنان را نیز بهره‌مند نموده است.

از میان این سبزیجات، شاید کمتر نمونه‌‌ای مانند گیاه خالواش مفید و پرکاربرد بوده و در میان مردم شناخته شده باشد. عطر بی‌نظیر و فوق‌العاده این سبزی که از دسته نعنائیان و نوعی پونه وحشی است، بسیار اشتها آور بوده و مصرف آن در رفع مشکلات هاضمه کاملا موثر است. اما این‌ها تنها خواص این گیاه بی‌نظیر نبوده و ویژگی‌های مصرف و مزایای آن بسیار گسترده و عمومی است.

خواص خالواش و کاربردهای متعدد آن در آشپزی، از آشپزخانه تا صنایع غذایی از موارد مفید و کاربردی است که علاقمندان به این رشته آن را دنبال می‌کنند و با شناخت آنها به مصرف بهینه آن روی می‌آورند.

برخی از این ویژگی‌ها امروزه به قسمتی از شیوه پخت و پز سنتی در شمال ایران تبدیل شده که نتیجه آن ارتقاء سطح کیفی آشپزی در این بخش از کشور است و قسمتی نیز، عمومیت بیشتری یافته و به سایر نقاط ایران و حتی خارج از مرزها گسترش یافته است.

تا جایی که چاشنی‌های تهیه شده از این نوع سبزی مانند درار یا نمک سبز را بسیاری از مردم در جای جای کشور مورد استفاده قرار داده و از عطر و طعم بی‌نظیر آن لذت می‌برند.

با این وجود شاید بسیاری از مصرف کنندگان این گیاه، اطلاعات چندانی درباره رده زیستی و ویژگی‌های آن نداشته یا خواص آن را به‌درستی نشناسند.

در ادامه این مطلب به بررسی این ویژگی‌ها می‌پردازیم.


مضرات و عوارض خالواش چیست؟

اگرچه پونه سرشار از خاصیت است، اما مصرف آن می‌تواند مضراتی هم به همراه داشته باشد. در ادامه به مضرات این سبزی عطرآگین اشاره کرده‌ایم.

۱. افزایش خطر سقط جنین
خالواش دارای مقدار قابل توجهی پولگون است. این ماده انقباضات رحم را افزایش می‌دهد و احتمال سقط جنین را بیشتر می‌کند؛ بنابراین خانم‌های باردار بهتر است از مصرف خالواش خودداری کنند.

۲. علائم آلرژیک
برخی از افراد ممکن است به ترکیبات موجود در خالواش حساسیت داشته باشند. از جمله علایم حساسیت به این سبزی می‌توان به حالت تهوع، اسهال و استفراغ، افزایش ضربان قلب و نامنظم شدن فشار خون اشاره کرد. اگر با خوردن خالواش احساس کردید که بدنتان واکنش‌های غیرطبیعی دارد، آن را از برنامه غذایی‌تان حذف کنید.

۳. احتمال مسمومیت
همان‌طور که گفتیم سبزی خالواش حاوی ماده‌ای سمی به نام پولگون است. در صورتی که در مصرف این سبزی زیاده‌روی کنید، احتمال مسمومیت افزایش پیدا می‌کند.

۴. مشکلات کبدی
خالواش یا پونه، حاوی متانول است. مصرف این سبزی روی عملکرد کبد تأثیر می‌گذارد و احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند کبد چرب را افزایش می‌دهد.
 

مصارف خوراکی سبزی خالواش

این گیاه مانند سایر اعضای خانواده نعناع از عطر بی‌نظیری برخوردار است که حتی پس از خشک شدن نیز مقدار زیادی از آن باقی مانده و در معطر کردن انواع ترشی از آن استفاده می‌شود.

برای اهالی شمال و مناطقی که این گیاه در آن می‌روید، استفاده از خواص خالواش به‌صورت تازه امکان‌پذیر است و به‌ویژه در فصول بهار و تابستان که رشد و رویش این گیاه دوچندان است موارد استفاده زیادی دارد. در این فصل هم‌چنین مقدار زیادی از این گیاه توسط اهالی بومی خشک می‌شود تا در سایر فصول و برای موارد مختلف مورد استفاده قرار گیرد.

موارد استفاده از خواص خالواش در انواع غذاهای شمالی بسیار زیاد بوده و در هر منطقه بنابر ذائقه و سلیقه بومی به نوعی از آن در غذاها استفاده می‌شود. 

خواص خالواش خشک نیز مانند گیاه تازه بسیار بالا بوده و در انواع غذا و ترشی مورد استفاده است. خشک شده این گیاه را مانند نعناع می‌توانید بر روی ماست ساییده یا همراه با دوغ سرو کنید و از عطر و طعم بی‌نظیر آن لذت ببرید.

هم‌چنین برگ‌های تازه و بسیار لطیف این گیاه با دست یا توسط دستگاه ساییده شده و ضمن ترکیب با چند نوع سبزی دیگر و مقدار مورد نیاز نمک، به یک چاشنی خاص و بسیار پرطرفدار با نام درار یا نمک سبز تبدیل می‌شود که از محبوبیت بالایی بین اهالی شمال و نیز مسافران این خطه برخوردار است.

از برگ‌های سبز خالواش یا سرخ شده آن نیز در انواع آش و خورش شمالی به‌عنوان چاشنی استفاده می‌شود. هم‌چنین خرد شده این برگ‌ها و یا خشک شده آنها در برخی انواع خوراک ماهی شکم پر کاربرد دارد و به‌عنوان بخشی از ادویه معطر کننده آن کاربر دارد.

علاوه بر آشپزی بومی، صنایع غذایی نیز از این گیاه بهره برده و آن را در معطر کردن مواد غذایی به‌کار می‌گیرند.


نحوه مصرف خالواش یا پونه وحشی

سوال دیگری که درباره سبزی خالواش پیش می‌آید نحوه مصرف آن است. در اینجا دستورالعمل‌هایی را برای طریقه استفاده از این سبزی آورده‌ایم.

۱. دمنوش پونه یا خالواش
دمنوش پونه عطر و بویی دارد که بی‌نظیر است. برای استفاده از خواص این گیاه معطر می‌توانید چند برگ پونه را درون یک قوری دم کرده و سپس آن را به همراه مقداری عسل نوش جان کنید. این چای گیاهی پرخاصیت یک روز آرام و پرانرژی را برایتان رقم خواهد زد.

۲. عرق پونه
درست کردن دمنوش برایتان سخت است؟ عرق پونه را امتحان کنید. عرق پونه تمام خاصیت‌های این گیاه خوشبو را دارد. برای درمان مشکلات گوارشی می‌توانید عرق پونه را بعد از وعده غذایی ناهار و شام نوش جان کنید. مصرف نصف فنجان عرق پونه معجزه می‌کند و تمام درد‌ها و مشکلات گوارشی را از بین می‌برد.
از عرق پونه برای درست کردن شربت‌های خوش عطر و طعم هم استفاده می‌شود. مقداری عرق پونه را با تخم شربتی، خاکشیر و شکر ترکیب کرده و یک شربت هیجان‌انگیز آماده کنید.

۳. روغن پونه
روغن پونه سمی است و نمی‌توانید آن را بخورید؛ اما استعمال آن برای درمان عفونت‌های پوستی و حساسیت کارساز است. روغن پونه میکروب کش است و حساسیت‌های پوستی را به طور کامل برطرف می‌کند. مقداری از این روغن را در محلی که حساسیت دارد بمالید و معجزه آن را روی پوست ببینید.

۴. ترکیب پونه با مواد غذایی
خالواش یا پونه خشک شده را می‌توانید با مواد غذایی ترکیب کنید. مقداری پونه و نعنا خشک شده را به ماست و خیار اضافه کنید تا سردی آن گرفته شود. در اغلب دستورات آشپزی هم از پونه به عنوان معطر کننده غذا‌ها استفاده می‌شود. برای این که غذاهایتان بویی خوش داشته باشند، می‌توانید کمی پونه خشک شده به آن‌ها اضافه کنید.

ترشه تره گیلانی و مرغ‌ ترش گیلانی از جمله غذا‌های سنتی شمالی هستند که خالواش در آن‌ها استفاده می‌شود. با پخت این غذا‌ها می‌توانید با ذائقه گیلانی‌ها بیشتر آشنا شوید و غذا‌های مدل جدید را هم امتحان کنید.
 

با خواص طبی گیاه خالواش آشنا شویم!

خواص خالواش با طبع گرم را می‌توان از موارد جالب در طب سنتی برشمرد که برای رفع بسیاری از مشکلات هاضمه کاربرد دارد. با این وجود در مصرف آن به‌عنوان دارو باید جانب احتیاط را نگه داشت و از کاربرد بی‌رویه و نادانسته آن جلوگیری نمود.

این گیاه به‌دلیل گرم و خشک بودن، سازگاری با طبع سرد و مرطوب هوای شمال کاربرد زیادی در این منطقه دارد. اما در سایر نقاط کشور نیز در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. هرچند باید به یاد داشت که گرمی طبع این گیاه، در مواردی مصارف بالای آن را با بروز گرگرفتگی و مشکلات پوستی در افراد همراه نموده و توصیه‌های طبی در زمینه مصرف متعادل آن را به دنبال داشته است.

با این وجود استفاده از خواص خالواش در درمان بیماری‌ها و مشکلات هاضمه و تنفس فراوان است.
 

برخی از مهم‌ترین این کاربردها عبارتند از:

استفاده از خالواش برای رفع سوء هاضمه: برای افرادی که در گوارش غذا مشکل داشته و دچار دردهای مزمن معده و دل‌پیچه هستند، استفاده از دمنوش این گیاه با نبات بسیار مفید واقع می‌شود. تاثیر این دمنوش در هضم آسان غذا هم‌چنین به رفع مشکلات روده کمک می‌کند.

رفع افسردگی: اسانس موجود در گیاه خالواش نشاط‌آور بوده و آرامش را برای مصرف کنندگان این گیاه ه ارمغان می‌آورد. این گیاه هم‌چنین در رفع بی‌خوابی تاثیرگذار است و برای افرادی که با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند بسیار مفید است.

رفع گرفتگی حنجره، سینوزیت و سرماخوردگی: مصرف دمنوش گیاه خالواش تاثیر بالایی بر باز شدن سینوس‌ها داشته و از نظر خواص خلط‌آور و ضدمیکروب نیز تاثیر خوبی در رفع سرماخوردگی دارد.

تب بر: یکی از ویژگی‌های جالب و خواص خالواش رفع تب است که در طب سنتی کاربرد وسیعی دارد. این خاصیت با تنظیم دمای بدن مرتبط بوده و به‌ویژه در تب‌های عفونی بسیار موثر عمل می‌کند.

رفع اسپاسم عضلانی، روماتیسم و ورم مفاصل: گیاهان خانواده پونه از جمله سبزی خالواش تاثیر خوبی بر روی مکانیسم عملکرد عضلانی داشته و گرفتگی و چالش را در آنها رفع می‌کنند. این مورد در اسپاسم عضلات دستگاه گوارش و معده بسیار مفید عمل کرده و دل‌پیچه ناشی از گرفتگی عضلانی را در مدت کوتاهی رفع می‌کند.

برای تهیه این نوع دمنوش می‌توان از گیاه تازه یا خشک شده استفاده نموده و از خواص خالواش در این مورد بهره برد.

این مورد به ویژه برای ورزشکارانی که پس از تمرینات سخت دچار گرفتگی عضلانی می‌شوند بسیار مفید است.

علاوه بر این موارد، در افراد مبتلا به ورم مفاصل و بیماری روماتیسم نیز، مصرف پودر خشک شده خالواش یا دمنوش این گیاه که با عسل ترکیب شده باشد، تاثیرات معجزه‌آسایی داشته و به بهبود بیماران کمک زیادی می‌کند.

رفع عفونت پوستی: روغن پونه وحشی یا خالواش سم‌زدا بوده و مالیدن آن بر روی حساسیت‌های پوستی به رفع آنها کمک می‌کند.

تنظیم عادت ماهیانه و کاهش درد: برخی خانم‌ها سیکل ماهیانه بدن را با درد یا بی‌نظمی تجربه می‌کنند که مشکلات زیادی برای آنها ایجاد می‌کند. استفاده از خواص خالواش برای تنظیم این دوره و کاهش دردهای آن پیشنهادی فوق‌ا‌لعاده است که به تسکین و آرامش آنها کمک می‌کند.
 

در چه مواردی نباید خالواش مصرف کنیم؟

با آنکه مزایا و خواص خالواش در بسیاری موارد کارگشاست و به رفع درد و مشکلات جسمی و عصبی کمک می‌کند، اما مصرف بی‌رویه آن نیز می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند.

به‌دلیل گرمی بالای طبع این گیاه و وجود مقادیر زیادی ماده پولگون، مصرف زیاد آن در دوران بارداری توصیه نمی‌شود و خطر سقط جنین را افزایش می‌دهد. هم‌چنین مصرف بیش از حد خالواش با مسمومیت کبدی و احتمال ابتلاء به کبد چرب همراه بوده و توصیه نمی‌شود.


سخن آخر

خواص خالواش و مصارف گسترده آن در آشپزی و طب سنتی آنقدر زیاد است که بی‌شک در مطلبی به این کوتاهی نمی‌گنجد. اما استفاده مستمر از این گیاه فوق‌العاده، خوشبو و معطر را می‌توانید به بخشی از برنامه غذایی خود افزوده و از مزایای بی‌نظیر آن بهره‌مند شوید.

خالواش برای از بین بردن عفونت و درمان سرماخوردگی مفید است. این سبزی مشکلات گوارشی را بهبود می‌دهد و افسردگی را درمان می‌کند. البته زیاده‌روی در مصرف خالواش موجب پدیدار شدن عوارضی می‌شود. برای این که از خواص پونه بهره‌مند شوید، بهتر است مصرف آن را به کمتر از دو گرم در روز محدود کنید.

اگر در فصل رویش این گیاه به شمال ایران سفر می‌کنید می‌توانید از برگ‌های سبز و خوش عطر آن بهره‌مند شوید. در غیر این صورت بهتر است خواص خالواش خشک شده را تجربه کرده و از مزایای بهداشتی و طبی آن استفاده نمایید.

منبع: سایت ستاره