عوامل بوجود آمدن معضل استفادہ از فضای مجازی توسط کودکان

یکی از مشکلات مهم در بحث خانوده و تربیت فرزندان استفاده بیش از حد و نابجای فرزندان از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی و ابزار مربوط به آن است.

یکی از ابزار استفاده فرزندان استفاده از گوشی های همراه و تبلت ها است، این مسئله به عنوان یک معضل اساسی خانواده ها به شمار می آید؛ این مسئله بقدری بزرگ است که بخاطر استمرار یا علل دیگر، در بسیاری از موارد از حل درست آن صرف نظر می کنیم؛ یا چندان مشتاق حل آن نیستیم.

عوامل بروز معضل استفاده از گوشی همراه توسط کودکان

 در این مقاله میخواهیم برخی از عوامل، این معضل سخن بگوییم. در مورد معضل مذکور عوامل مختلفی می تواند وجود داشته باشد.

عامل اول: نداشتن برنامه برای تربیت فرزندان

یکی از مشکلات مهم در بسیاری از خانواده های که این معضل در آن وجود دارد، نداشتن برنامه صحیح برای فرزندان است، برنامه صحیح باید هم ناظر به آموزش، تفریح، شرح وظایفِ فرزندان و... باشد و به خاطر این که والدین توجه ای به برنامه ی صحیح برای فرزندان ندارند متاسفانه با این معضل روبرو می شوند.

عامل دوم: فرزند تنها

فرزند تنها، نیاز به همبازی دارد و فرزند بخاطر اینکه همبازی در خانه ندارد به سراغ چیز های شبیه آن می رود و همبازی خود را در میان بازی های موبایلی جستجو می کند این زمانی خطرناک تر می شود که نداشتن همبازی حقیقی به درازا بیانجامد.

عامل سوم: طرز فکرِ والدین

برخی از والدین بر این باورند که فرزند کمتر باعث خوشبختی آنها است و کمتر دچار مشکلات مالی و تربیتی می شوند.

رزق شما را هم ما [خدا] می دهیم
کسانی که فکر می کنند که داشتن فرزند بیشتر مشکلات مالی بیشتری خواهند داشت و نگران رزق و روزی فرزندان بیشتر اند باید گفت که این نوع تفکر از لحاظ آموزه های آسمانی- دینی و حقیقی محکوم به بطلان است؛ چون قرآن در دو جا می فرماید: ««قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلَّا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَلاتَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَإِیَّاهُمْ...»[1]

بگو: «بیایید آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده است برایتان بخوانم: اینکه چیزی را شریک خدا قرار ندهید! و به پدر و مادر نیکی کنید! و فرزندانتان را از (ترس) فقر، نکشید! ما شما و آنها را روزی می‌دهیم...»

رزق بچه های شما را هم ما [خدا] می دهیم
«وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاکُمْ...»[2] «و فرزندانتان را از ترس فقر، نکشید! ما آنها و شما را روزی می‌دهیم؛»

کسانی که فکر می کنند که داشتن فرزند بیشتر باعث می شود زمانِ کمتری برای تربیت فرزندان داشته باشد نیز پندار اشتباهی است؛ چون تربیت فرزندان در کنار یکدیگر براحتی و کامل تر اتفاق می افتد و نیازی به وقت گذاشتن جداگانه برای هر یک نیست.

۴. دوستان و همبازی فرزند

یکی از دیگر عوامل بوجود آمدن این معضل دوستان و همبازی های فرزند است. این نکته بسیار حائز اهمیت است که کودکان بیشتر از آن که از والدین چیزی بیاموزند نسبت به عملکرد دوستان و هم بازی های خود عکس العمل نشان داده و بسیاری از رفتار ها را از آنان در کمترین زمان می آموزند؛ حال اگر همبازی های فرزند، بچه هایی باشند که خودشان به این معضل بزرگ دچارند، بخاطر حس یادگیری سریع کودک، او نیز رفته رفته به این معضل مبتلا می شود.

همنشینی، عامل تاثیر گذاری و تاثیر پذیری
همنشینی یکی از مهم ترین ابزار تاثیر پذیری یا تاثیر گذاری است و بچه ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند؛ همنشینی بیشترین تاثیر روحی بر اعمال و رفتار آدمی دارد؛ چنانکه امام على علیه السلام می فرماید: «جَلیسُ الخَیرِ نِعمَةٌ، جَلیسُ الشَّرِّ نِقمَةٌ.»[3] «همنشین خوب، نعمت است و همنشین بد، مصیبت».

از این حدیث چنین بر می آید که چون تاثیر پذیری از همنشین خوب، خوب است، لذا برای انسان نعمت و خیر بدنبال دارد چون همنشینی در رفتار و عمل آدمی خودش را نشان می دهد؛ و در مقابل نیز همین گونه است؛ حال اگر همنشین کودک، کودک خوش رفتار و نیکویی باشد، رفتاری نیک وی در کودک ما تاثیر مثبت می گذارد، و از این طریق هم می تواند کمک کار تربیت والدین باشد، و هم می تواند برای کودکان دیگر الگو واقع شود. اما اگر همنشین وی، کودک خوبی نباشد، این معضل می تواند پدید آید.

۵. مشغله کاری یا سرگرمی والدین

یکی دیگر از عوامل بروز این معضل، مشغله کاری یا سرگرمی والدین است؛ برخی از والدین بدلیل داشتن مشغله کاری زیاد، زمان یا حوصله توجه به پر کردن وقت کودک و تفریح وی را ندارند؛ یا بدلیل سرگرم شدن خود والدین در فضای مجازی یا ابزار مختلف دیگر، زمانی برای تربیت فرزند ندارند و لذا این مشکل باعث می گردد، بدون راهکار باقی بماند، که در دراز مدت، پیامد های منفی زیادی از جمله، کم رو بودن، بروز استرس، و غیره برای فرزند بوجود آید، که ممکن است ای چه بسا هیچ گاه حل نگردد.

پس نقش والدین در تربیت مجازی فرزندان، از مهمترین مسائلِ زندگی کودک و والدین است؛ این عمل والدین است که در کودک می تواند چنان حیاتی باشد که او بدون آنکه هم بازی داشته باشد، یا همنشین خوب داشته باشد، خود والدین می توانند هم بازی، یا همنشین خوب و تاثیر گذار برای فرزند باشند، و آنان در راستای تربیت دینیِ درست فرزندان، نقش کلیدی ایفا کنند.

۶. رسانه موجود

وجود رسانه ی غیر اخلاقی، مانند ماهواره و شبیه آن، می تواند روند بروز این معضل را بیشتر کند؛ چه آنکه کودک سرگرم بازی در تلفن همراه شود، و یا آنکه از ابزار دیگر مانند، ماهواره و غیره استفاده کند، که هر دو برای تربیت و بروز این معضل، بسیار خطرناک می تواند باشد؛ کودکی که بیشتر زمان خودش را در موبایل می گذراند، ممکن است آن را از طریق رسانه ی ملی یا ماهواره یاد گرفته باشد؛ چون در برخی از پیام های بازرگانی تلویزیون چنین دیده شده که از تبلت به عنوان ابزار سرگرمی نام برده شده بوده و یا حتی نشان دادن برخی از کارهایی که می توان از طریق موبایل انجام داد، می تواند زمینه ی سرگرمی کودک را فراهم کند؛ البته این فقط منحصر به تلویزیون و یا رسانه ملی نیست؛ اینترنت و ماهواره می تواند، زیان های سنگین تری به تربیت کودک وارد سازد که بیان ضررهای آن از حوصله این مقاله خارج است.

رسانه دو لبه تیز تیغ
بهر حال، رسانه می تواند نقش بسیار مهمی در بروز این معضل، ایفا کند؛ رسانه ای که می بایست در خدمت تربیت فرزندان و کودکان باشد، این گونه مورد انتقاد قرار می گیرد؛ چون رسانه مانند دو لبه ی تیغ تیزند؛ اگر مثبت عمل کند، بسیار کارگر خواهد بود، و اگر منفی باشد، پیامد های منفی اش، بسیار سنگین می تواند باشد.

تاثیر گذاری مشاهده در یادگیری
آموزش و تعلیم کودکان از رسانه به دلیل دیدن آن، آموزشی خواهد بود، که بسیار تاثیر پذیر تر از آموزش غیر دیدنی و صرفاً شنیداری است.
مثلاً وقتى کودک کارتونی در تلویزیون مشاهده می کند، که قهرمان کارتونی از موبایل یا تبلت استفاده می کند و در این راستا بسیار موفق عمل می کند، و این عملش را کودک چندین بار مشاهده کند، معلوم می شود که چگونه بسیارى از رفتارهاى رسانه از طریق مشاهده برای وی شکل مى‌گیرد.

پی نوشت: