تعریف پلاکت و نقش آن در بدن

پلاکت‌ها یکی از کوچکترین اجزای موجود در خون، عملکردی حیاتی در بدن پستانداران دارند. پلاکت‌ها در حالت غیرفعال خود دیسکی شکل بوده و هنگام شروع به فعالیت، شاخک‌هایی روی سطح آن‌ها دیده می‌شود. این سلول‌های بی‌هسته مهم‌ترین نقش را در فرآیند لخته شدن خون ایفا می‌کنند. پلاکت‌ها به عنوان عایقی برای عروق عمل کرده و خونریزی ناشی از بریدگی و یا آسیب را متوقف می‌کنند. لخته خون زمانی تشکیل می‌شود که پلاکت‌ها و پروتئین‌های موجود در پلاسمای خون تجمع یافته و توده‌ای نیمه جامد ایجاد می‌کنند. لخته خونی، توده‌ای خونی است که در پاسخ به جراحت یا بریدگی ایجاد شده و برای جلوگیری از ادامه خونریزی رگ مجروح را مسدود می‌کند. در این صورت است که ایجاد لخته فرآیندی مفید به‌شمار می‌آید.

اما ممکن است در مواقعی بدون بروز آسیبی مشخص، لخته در خون ایجاد شود. این نوع از لخته‌ها پس از تشکیل، می‌توانند با حرکت در جریان خون به قسمت‌های دیگر بدن حرکت کرده و باعث آسیب شوند. در صورتی که لخته خون در رگ‌ها جریان یابد، به طور طبیعی حل نشده و می‌تواند شرایط بحرانی برای فرد فرآهم آورد. به خصوص زمانی که این لخته به سمت پاها و یا دیگر ارگان‌های حساس مانند ریه‌ها و مغز حرکت کرده باشد.

علاوه بر نقش پلاکت‌ها در لخته شدن خون، این سلول‌های خونی در رشد، تکامل، ایجاد و یا از بین بردن سلول‌‌های سرطانی نیز مشارکت دارند. به علت اهمیت بالای این نوع سلول‌ها، تعداد پلاکت موجود در جریان خون نیز اهمیت بسیاری داشته و کم و یا زیاد بودن آن می‌تواند اثر مستقیم بر سلامت فرد داشته باشد.


علت‌های افزایش پلاکت در خون یا پلاکت خون بالا

به‌طور متوسط ۱۵۰ تا ۴۵۰ هزار عدد پلاکت در هر میکرولیتر از حجم خون یک فرد بالغ وجود دارد و در نوزادان این مقدار کمی بیشتر است.

پلاکت بالای ۴۵۰ هزار عدد در هر میکرولیتر از خون را بیماری "ترومبوسیتوز" یا پلاکت خون بالا می‌نامند.

پلاکت زیر ۱۵۰ هزار عدد در هر میکرولیتر از خون را بیماری "ترومبوسیتوپنی" یا پلاکت خون پایین می‌نامند.


در صورت ابتلا به بیماری ترومبوسیتوپنی، دست یا پای بیمار در اثر ضربه، کبود و بنفش‌رنگ می‌شود. بیماری ترومبوسیتوز (پلاکت خون بالا) به دو دسته اولیه (ذاتی) و ثانویه (واکنشی) تقسیم‌بندی می‌شود.

ترومبوسیتوز اولیه در اثر اختلال عملکرد مغز استخوان در تولید پلاکت یا بیماری خونی ایجاد می‌شود. احتمال ابتلا به این نوع ترومبوسیتوز شیوع کمتری داشته و امکان ایجاد لخته‌های خون درآن بیشتر است. اگر فردی به ترومبوسیتوز اولیه دچار باشد، مغز استخوان وی به تولید بیش از حد سلول‌های سازنده پلاکت پرداخته و در نتیجه منجر به ترشح مقدار زیادی پلاکت در خون می‌شود.

 ترومبوسیتوز ثانویه بر اثر سایر عوامل ایجادکننده این بیماری مثل عفونت، ایجاد می‌شود.

در اثر افزایش شمار پلاکت‌ها، احتمال انعقاد و لخته شدن غیرطبیعی خون (ترومبوز) وجود خواهد داشت. بسته به محل ایجاد لخته، عملکرد ارگان‌هایی همچون قلب، کلیه، مغز و یا ریه‌ها مختل و حتی می‌تواند منجر به سکته و مرگ آنی شود.

از جمله علل بالا رفتن تعداد پلاکت‌ها در جریان خون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

* اختلال در عملکرد مغز استخوان که مسئول تولید پلاکت می‌باشد.
* پاسخ بدن به عفونت و التهاب
* خونریزی بیش از حد
* کم‌خونی و فقر آهن
* نارسایی کلیه
* حمله قلبی
* عمل جراحی
* برخی سرطان‌ها
* سوختگی
* ورزش
* برداشتن طحال
* کمبود ویتامین
* پانکراتیت
* مصرف برخی از داروها مثل "اپی نفرین"، "تری تینوئین"، "هپارین سدیم" و "وینکریستین سولفات"


علائم و نشانه‌های پلاکت خون بالا

به طور معمول بالا رفتن سطح پلاکت خون با علائم خاصی همراه نیست؛ اما ایجاد لخته در خون در اثر این بیماری، می‌تواند منجر به بروز علائم زیر گردد:

* سردرد
* گیجی یا احساس سبک بودن سر
* درد در قفسه سینه
* ضعف
* بی‌حسی و گز‌‌گز کردن دست‌ها و پاها


سنجش میزان پلاکت در خون

به‌منظور سنجش میزان پلاکت موجود در خون، یک آزمایش خون ساده کافی است. برای انجام این آزمایش حدود ۵ میلی‌لیتر خون وریدی (خونی که فاقد اکسیژن بوده و به سمت دهلیز راست قلب حرکت می‌کند) مورد نیاز است. این میزان خون را معمولاً در یک لوله آزمایش که با ماده ضدانعقاد خون پوشانده شده است جمع‌آوری و برای بهتر ترکیب شدن آن‌ها، تا مدتی بعد از زمان خون‌گیری لوله را تکان می‌دهند. با فشار آوردن بر روی محل خون‌گیری، خونریزی زودتر بند می‌آید. حتی در موارد کم‌خونی شدید، خون‌گیری برای انجام این آزمایش بلامانع است.

بهترین زمان برای انجام آزمایش خون صبح است. لازم به ذکر است که شرایط غیرطبیعی مثل استرس و یا خون‌ریزی حاد می‌تواند نتایج آزمایش را تا حدی تغییر دهد.

از آنجایی که بروز علائم ترومبوسیتوز قطعی نیست، در صورت بالا بودن میزان پلاکت در نتیجه آزمایش خون، مراجعه به پزشک ضروری خواهد بود. اما از آنجایی که وضعیت و شرایط مختلف می‌تواند باعث بالا رفتن موقتی پلاکت در خون شود، احتمالاً پزشک آزمایش خون را تکرار خواهد کرد.

علاوه بر آزمایش روتین خون، اگر پزشک در طول معاینه بالینی متوجه تورم طحال شود یا اگر فرد علائم ابتلا به عفونت را بروزر دهد، با انجام آزمایش شمارش کامل خون (CBC) تعداد پلاکت فرد اندازه‌گیری می‌شود.


انواع درمان پلاکت خون بالا


۱. درمان‌های دارویی
تصفیه خون و جدا سازی پلاکت از آن، به منظور کاهش سطح پلاکت، در درمان ترومبوسیتوز اولیه موثر خواهد بود. در حالی که بسته به علت بروز ترومبوسیتوز ثانویه، درمان آن متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال، اگر ترومبوسیتوز در اثر یک عفونت ایجاد شده باشد، مصرف آنتی‌بیوتیک و درمان عفونت می‌تواند شمار پلاکت‌ها را به حالت عادی بازگرداند. اما در صورت ابتلای بیمار به سرطان، ممکن است تا بهبودی شرایط بیمار درمان طولانی مدت و یا مداوم ضروری باشد.

شایع‌ترین داروی ضد پلاکت خون آسپرین است. داروهای ضد پلاکت خون با کاهش توانایی لخته‌سازی پلاکت در خون مانع از تشکیل لخته خون شوند. در بیماران مستعد به حمله قلبی، آسپرین می‌تواند خطر ابتلا به اولین حمله قلبی را تا بیش از ۲۰٪ کاهش داده و در پی آن آسپرین می‌تواند خطر ابتلا به حمله قلبی مجدد را تا ۳۰٪ کاهش دهد.

به‌علاوه، یک داروی ضد پلاکت می‌تواند خطر حمله ایسکمی گذرا را کاهش دهد. همچنین در افرادی که در آن‌ها از استنت (فنر قلب) جهت رفع گرفتگی عروق استفاده شده است، داروی ضد پلاکت مانع از انسداد یا گرفتگی عروقی می‌شود.

قرص "تیکلوپیدین"، "کلوپیدوگرل" و یا "دی‌پیریدامول" نیز نمونه‌هایی دیگر از داروهای خوراکی هستند.

از دیگر داروهای ضدپلاکت اما وریدی می‌توان به "اپتیفیباتاید" و "آبسیکسیماب" اشاره کرد. این داروها خطر تشکیل لخته در خون و بروز سکته را کاهش می‌دهند.

در صورت استفاده از داروهای ضد پلاکت، توجه به موارد زیر ضروری است:

در صورت مصرف آسپرین، داروهای ضدانعقاد استفاده نکنید؛ مگر با تجویز پزشک.

از مصرف داروهای مسکن بدون نسخه به جز تیلنول جداً خودداری نمایید. استعمال این نوع داروهای مسکن می‌تواند باعث خونریزی معده شده و حتی عملکرد مفید آسپرین را در پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی مختل کند.

ذکر این نکته ضروری است که داروهایی همچون قرص سرماخوردگی و برخی از دیگر داروها ممکن است حاوی مقادیری از آسپرین و یا ایبوپروفن باشند.

پزشک و دندانپزشک خود را قبل از عمل جراحی یا دندانپزشکی، از مصرف داروی ضد پلاکت خون مطلع سازید.

۲. درمان‌های طبیعی (طب سنتی و گیاهان دارویی)
علاوه بر درمان‌های دارویی ذکر شده، درمان‌های مبتنی بر طب سنتی و داروهای گیاهی نیز برای درمان پلاکت خون بالا وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود. از جمله مواد غذایی مفید جهت کاهش میزان پلاکت خون عبارتند از:

سرکه انگبین: یک سوم لیوان حاوی دو واحد عرق نعناء، دو واحد عسل و یک واحد سرکه انگور و دو سوم باقی مانده لیوان را آب پر می‌کند (بعد از شام مصرف شود).

انار: "پلی فنول" موجود در میوه انار خاصیت ضد پلاکتی داشته و باعث کاهش تعداد پلاکت در جریان خون می‌شود.

سیر خام: سیر حاوی ماده‌ای به نام "آلیسین" بوده که می‌تواند میزان پلاکت خون را کاهش دهد. میزان آلیسین موجود در سیر در اثر پخت از بین می‌رود بنابراین بهتر است که از خواص سیر خام بهره ببرید.

دارچین: دارچین به کاهش تجمع پلاکت‌ها و کاهش احتمال تشکیل لخته کمک می‌کند.

غذاهای دریایی: این مواد غذایی غنی از امگا سه بوده و مانع از تولید پلاکت می‌شوند. اسیدهای چرب امگا۳ با اثرگذاری بر روی فعالیت پلاکت‌ها، رقت خون را افزایش داده و مانع از تشکیل لخته خون می‌شوند. ماهی تن، ساردین و قزل‌آلا منابع غنی از امگا سه به‌حساب می‌آیند. مصرف کپسول‌های امگا۳ نیز می‌تواند در درمان بیماری ترومبوسیتوز مؤثر باشد.

گیاه جینکو بیلوبا: این گیاه دارویی حاوی ماده‌ای به نام "ترپنوئید" بوده که رقت خون را بالا برده و احتمال لخته شدن آن را کاهش می‌دهد. از طرفی با افزایش تولید "وارفارین" در بدن، به حل شدن لخته‌ها کمک می‌کند. در صورت دسترسی به خود گیاه، برگ‌های آن را برای حدود پنج دقیقه دم کرده و میل نمایید. در غیر این صورت، قرص و مکمل‌های آن قابل خریداری است.

گیاه جینسینگ: وجود ماده‌ای به نام "جینسنوسید" در گیاه جینسینگ منجر به کاهش تجمع پلاکت‌ها در خون می‌شود. خود این گیاه و یا قرص‌های آن در بازار موجود است.
 
مواد حاوی "سالیسالات": برخی از میوه‌ها و سبزیجات مانند انواع توت، گیلاس، کشمش، خیار، پرتغال، کدو، یونجه و تربچه حاوی "سالیسالات" هستند که ماده‌ای رقیق‌کننده خون و از بین برنده لخته خون است.

قهوه: "اسید فنولیک" موجود در قهوه، خاصیت ضدپلاکتی به آن می‌بخشد. نوشیدن قهوه باعث کاهش تعداد پلاکت‌ها در خون و در نتیجه کاهش احتمال تشکیل لخته در خون می‌شود.

* گیاه شاتره یا عرق گیاهی آن
* عناب
* زرشک کوهی
* کاسنی
* میوه گل نسترن

در کنار مواد غذایی ذکر شده با هدف کاهش تعداد پلاکت در خون، طب سنتی انجام حجامت را دو تا سه مرتبه با فاصله زمانی چهل روزه توصیه می‌کند.


موارد منع مصرف

غذاهای سودازا: مصرف غذاهای سودازا از جمله بادمجان، چای، گوشت گاو و گوساله، عدس و غذاهای فرآوری شده همچون سوسیس و کالباس و … در افرادی که پلاکت خون بالا دارند اصلاً توصیه نمی‌شوند.

سیگار: نیکوتین موجود در سیگار احتمال لخته شدن خون را افزایش می‌دهد.


سخن آخر

باقی ماندن تعداد پلاکت‌ها در سطح نرمال، فاکتوری ضروری در حفظ سلامت بدن انسان است. اختلال در میزان تولید پلاکت به طور طبیعی و یا افزایش تعداد آن‌ها در اثر عوامل خارجی تهدیدات جدی از جمله تشکیل لخته در خون، حمله قلبی و یا مغزی را به همراه خواهد داشت. تشخیص به‌موقع پلاکت خون بالا با سنجش میزان پلاکت در خون و اقدام در جهت رفع آن امری ضروری است.

استعمال داروهای ضدپلاکت، دنبال کردن رژیم‌های غذایی کاهنده میزان پلاکت و رقیق‌کننده خون، حجامت در فواصل زمانی منظم و همچنین ترک مصرف دخانیات می‌تواند تعداد پلاکت‌های موجود را در خون کنترل و مانع از لخته شدن خون در رگ‌ها شود.


منبع: سایت ستاره