بررسی پیامدهای توکل بر خدا در قرآن و روایات

آثار توکل بر خدا در قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیه السلام)

در قرآن کریم و احادیث معصومین (علیه السلام) مطالب بسیاری پیرامون آثار توکل بر خدا بیان شده است و انسان باید فقط به خدا توکل کند و فقط از او یاری بخواهد.

باور داشته باشیم که هیچ کسی به اندازه خداوند مهربان، بنده خودش را دوست ندارد و فقط خدا از خیر و صلاح بندگانش اطلاع دارد.

حَسبُنا الله وَ نِعمَ الوَکیل

خداوند ما را کفایت می‌‌ کند و او چه خوب نگهبان و یاورى است.
 

آثار توکل بر خدا در قرآن

بی تردید، توکل آثار عجیبی در پی دارد که بر کلیه ی شئون فردی و اجتماعی انسان تأثیر می‌ گذارد. آثار توکل به حدّی عظیم است که تا انسان در این وادی گام ننهد نمی‌ تواند به کنه حقیقتش برسد. برای نمونه به گوشه‌ ای از این آثار که از قرآن برداشت می‌ شود اشاره می‌ کنیم.
 

۱) قدرت تصمیم گیری

فَاِذا عَزَمتَ فَتَوَکَّل عَلَی اللهِ اِنَّ اللهَ یُحِبُّ المُتَوَکِّلینَ.

هنگامی که تصمیم گرفتی  قاطع باش و توکل بر خدا کن زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.

فَتَوَکَّل عَلَی اللهِ اِنَّکَ عَلَی الحَقِّ المُبینِ.

پس توکل بر خدا کن که تو بر جایگاه حقِّ آشکار قرار داری.

یعنی با توجه به این پایگاه، بر خدا توکل کن و با عزمی راسخ و تصمیمی قاطع به کار خود ادامه بده.
 

۲) شجاعت

وَ لاتُطِعِ الکافِرینَ وَ المُنافِقینَ وَدَع أذیهُم وَ تَوَکَّل عَلَی اللهِ وَ کَفی بِاللهِ وَکیلاً.

و از کافران و منافقان پیروی مکن و به آزارهای آن‌ ها بی‌ اعتنا باش و توکل بر خدا کن و همین بس که خدا حامی و مدافع تو باشد و با توکل بر خدای متعال از هیچ‌کس نهراس.

فَعَلَی اللهِ تَوَکَّلتُ فَاَجمِعُوا اَمرَکُم وَ شُرَکائَکُم ثُمَّ لا یَکُن اَمرُکُم عَلَیکُم عُمَّهً.

من تنها بر خدا توکل می‌کنم ، شما هم به اتفاق بتان و خدایان باطل خود هر مکر و تدبیری دارید همه را فراهم آورید و هیچ چیز از اسباب و وسایل بر شما مستور نماند.

یعنی شما هر چه در بساط دارید به میدان بیاورید و من هم با توکل بر خدا یک تنه به میدان شما و خدایان شما می‌ آیم و از هیچ چیز باک ندارم.
 

۳) ترک گناه و عدم سلطه ی شیطان بر متوکلان

اِنَّهُ لَیسَ لَهُ سُلطانٌ عَلَی الَّذینَ امَنُوا وَ عَلی رَبِّهِم یَتَوَکَّلُونَ.

چرا که او [شیطان] بر کسانی که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکّل می‌ کنند تسلّطی ندارد.

فَقالُوا عَلَی اللهِ تَوَکَّلنا رَبَّنا لا تَجعَلنا فِتنَهً لِلقَومِ الظّالِمینَ.

گفتند: تنها بر خدا توکل داریم. پروردگارا! ما را تحت تأثیر گروه ستمگر قرار مده.

پس به هر اندازه که ایمان و توکل داشته باشی از زیر سلطه ی شیطان بیرون خواهی بود و در نتیجه از آلودگی و انحراف مصون خواهی ماند.
 

۴) تأثیر ناپذیری از اقبال و ادبار مردم و عدم نگرانی از حوادث

فَاَعرِض عَنهُم وَ تَوَکَّل عَلَی اللهِ وَ کَفی بِاللهِ وَکیلاً.

به آن‌ ها اعتنا مکن [و از نقشه های آن‌ ها وحشت نداشته باش] و توکل بر خدا کن و کافی است که او یار و مدافع تو باشد.

فَاِن تَوَلَّوا فَقُل حَسبِیَ اللهُ لا إلهَ اِلّا هُوَ عَلَیهِ تَوَکَّلتُ وَ هُوَ رَبُّ العَرشِ العَظیمِ.

اگر آن‌ها روی [از حق] بگردانند [نگران مباش] بگو خداوند مرا کفایت می‌کند، هیچ معبودی جز او نیست، بر او توکّل می‌ کنم و او صاحب عرش بزرگ است [و همه ی عالم در قبضه ی قدرت اوست و تمام قدرت‌ ها در برابر قدرت او ناچیز است].

وَ ما تَوفیقی اِلّا بِاللهِ عَلَیهِ تَوکَّلتُ وَ اِلَیهِ اُنیبُ.

و توفیق من جز به خدا نیست، تنها بر او توکل دارم و تنها به سوی او باز می‌ گردم.

وَ اِلَیهِ یُرجَعُ الاَمرُ کُلُّهُ فَاعبُدهُ وَ تَوَکَّل عَلَیهِ.

و همه ی کارها به او باز می‌ گردد، پس او را بپرست و بر او توکّل کن.

پس با توکل به خداوند (تنها از او توفیق خواستن و تنها او را مؤثر دانستن) نباید از ادبار و اقبال مردم متأثر شد، که همه چیز در ید قدرت اوست.
 

آثار توکل بر خدا در روایات

در روایات و احادیثی که از ائمه ی معصومین (علیه السلام) رسیده برای توکل آثار خوبی برشمرده است که برخی از آن‌ ها را یادآور می‌ شویم.
 

۱) قوت و شجاعت

پیامبر (صلی الله علیه و اله) فرمود:

مَن أحَبَّ أن یَکُونَ أقوَی النّاسِ فَلیَتَوَکَّل عَلَی اللهِ.

کسی که دوست دارد قوی‌ ترین مردم باشد باید بر خدا توکل کند.

امام باقر (علیه السلام) فرمود:

مَن تَوَکَّل عَلَی اللهِ لا یُغلَبُ وَ مَنِ اعتَصَمَ بِاللهِ لا یُهزَمُ.

کسی که توکل بر خدا کند مغلوب نمی‌ شود و کسی که به خدا پناهنده شود شکست نمی‌ خورد.

امیر المؤمنین (علیه السلام) فرمود:

أصل قُوَّهِ القَلبِ التَّوَکُّلُ عَلَی اللهِ.

ریشه ی قوّت قلب توکل بر خدا است.
 

۲) توکل و همت عالی

حضرت جواد الائمه (علیه السلام) فرمود:

ألثِّقَهُ بِاللهِ تَعالی ثَمَنٌ لِکُلِّ غالٍ وَ سُلَّمٌ الی کُلِّ عالٍ.

اعتماد به خدای تعالی بهای هر چیز گرانبها و نردبانی به سوی همه ی بلندی ها [مقامات عالیه] است.
 

۳) توکّل و لزوم کار و فعالیت

رَای رَسُولُ اللهِ صلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ الِهِ قَوماً لا یَزرَعُونَ قالَ ما أنتُم؟ قالُو: نَحنُ المُتَوَکِّلُونَ قالَ: لا بَل أنتُمُ المُتَّکِلُونَ.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) گروهی را دید که [برای کسب روزی] به دنبال کشت و کار نمی‌ روند، فرمود: چه می‌ کنید؟ گفتند: ما متوکلین هستیم و توکل بر خدا می‌کنیم. فرمود: شما متوکل نیستید بلکه متّکل یعنی سربار مردمید.
 

توکل و بذل و بخشش

در حدیثی آمده است:

إنَّهُ مَرَّ یَوماً عَلی قَومٍ فَرَءاهُم أصِحّاءَ جالِسینَ فی زاوِیَهِ المَسجِدِ فَقالَ مَن أنتُم قالُوا نَحنُ المُتَوَکِّلُونَ قالَ : لا بَل أنتُمُ المُتَأکِّلَهٌ فَإن کُنتُم مُتَوَکِّلینَ فَما بَلَغَ بِکُم تَوَکُّلُکُم قالُوا إذا وَجَدنا أکَلنا و إذا فَقَدنا صَبَرنا قالَ هکَذا تَفعَلُ الکِلابُ عِندَنا قالوُا فَما نَفعَلُ قالَ کَما نَفعَلُ قالُوا کَیفَ تَفعَلُ قالَ : إذا وَجَدنا بَذَلنا و إذا فَقَدنا شَکَرنا.

یک روز امیرمؤمنان (علیه السلام) گروهی از مردم را دید که با برخورداری از صحّت و سلامت ، کار را رها کرده و گوشه ی مسجد نشسته‌اند. فرمود: شما چه کسانی هستید؟ گفتند ما متوکلین هستیم [و بر خدا توکل داریم]. فرمود: نه، بلکه شما متأکّلین هستید [یعنی شما سربار اجتماع اید و از دسترنج دیگران ارتزاق می کنید]

اگر بر خدا توکل دارید نشانه ی آن چیست؟ گفتند: هر گاه چیزی پیدا کنیم می‌ خوریم و هنگامی که چیزی نداشتیم صبر می‌ کنیم. فرمود: سگ‌ ها نیز این کار را انجام می‌ دهند.

گفتند: پس چه کنیم؟ فرمود: همانند ما رفتار کنید. گفتند: شما چگونه عمل می‌ کنید؟ فرمود: وقتی چیزی را به دست آوریم در راه خدا می‌ بخشیم و هنگامی که چیزی نداریم خدا را شکر می‌ کنیم.
 

دعای حضرت سجاد (علیه السلام)

خلاصه اینکه انسان مؤمن و خود ساخته کارهای خود را به خدا وا می‌ گذارد و در جمیع مراحل زندگی او را پشتیبان خود می‌ داند، همان گونه که امام سجاد (علیه السلام) به درگاه خدا التماس م ی‌کند و می‌ گوید:

وَ بِکَ اَستَغیثُ، وَ اِیّاکَ اَرجُو، وَ لَکَ اَدعُو وَ اِلَیکَ ألجَأُ وَ بِکَ اَثِقُ وَ ایّاکَ اَستَعینُ وَ بِکَ اُومِنُ وَ عَلَیکَ اَتَوَکَّلُ وَ عَلَی جُودِکَ وَ کَرَمِکَ اَتَّکِل.

[پروردگارا] تنها به سوی تو استغاثه می‌ کنم و تو را مایه ی امید می شمارم و تو را می‌ خوانم و به تو پناه می‌ برم و به تو اطمینان دارم و تو را پشتیبان خود می‌ دانم و به تو ایمان می‌ آورم و به جود و کرم تو توکل می‌ کنم.

و در جای دیگر از خدای متعال می‌ خواهد توکلی به او عنایت فرماید از روی صدق و صفا و صمیمیّت، و با تمام وجود بر او اعتماد کند:

وَهَب لی صِدقَ التَّوَکُّلِ عَلَیکَ

[خدایا] به من توفیقی عنایت فرمای که صمیمانه بر ذات اقدس تو توکل و اعتماد کنم.

و اگر کسی به این حد از مقام توکل برسد که حتی در سخت ترین شرایط و بحرانی ترین حوادث زندگی که از نظر ظاهر تمام درهای نجات را به روی خود بسته می‌ بیند تنها توکل بر خدا کند و فقط او را مدبّر امور بداند، بی‌ شک به بالاترین مرحله توکل رسیده است.


منبع: سایت دلدادگان