گلگشتی در کتاب قمه زنی سنت یا بدعت

نوشتار حاضر چکیده ای از کتاب « قمه زنی سنت یا بدعت» می باشد که از نظر خوانندگان می گذرد.

اهمیت عزاداری

قیام امام حسین، علیه السلام، در هر عصر و زمان و براى هر ملّت و مردمى پیام دارد، پیامى که هیچ گاه کهنه نمى شود. بشر همیشه به این پیام زنده دگرگون کننده نیاز دارد؛ زیرا که سعادت و تعالى او در آن است.
امّا در شرایطی که همواره ستم‌پیشگان و استعمارگران خون آشام در تلاش بودند تا نقش عاشورا را کمرنگ نموده و بنیانش را براندازند، مؤثرترین عاملی که می‌تواند آن را برای نسلهای آینده حفظ نماید و به تعمیم آرامان‌های آن بپردازد، مراسم سوگواری امام حسین، علیه السلام، می‌باشد. برپا داشتن مراسمی به یاد سیدالشهداء، علیه السلام، در ایام مختلف، بویژه دهة محرّم و روز عاشورا که می‌تواند روشی برای احیاء خطّ ائمه و تبیین مظلمویت آنان باشد. و از سوئی شیعیان و طالبان حق را به دور هم جمع نموده و مبانی تشیع را به آنها بیاموزد و جرأت مبارزه و روحیة ایثار و فداکاری برای حفظ اسلام به آنها دهد. تأکیدهای فراوان پیامبر (ص)و ائمه طاهرین (ع) بر بپائی مراسم سوگواری نیز هم‌سو و هماهنگ با این اهداف عالیه بوده است.
امّا متأسفانه با گذشت زمان وگسترش مذهب تشیع، این مراسم به پاره‌ای از آداب و رسوم قومی و ملّی و سلایق فردی و جمعی ممزوج شد، که خود می‌تواند مانعی برای درک مناسب پیام عاشورا باشد. از این جهت بر تمام علمای راستین شریعت واجب است تا با کیاست خاصی در زدودن این‌گونه ممارسات منفی از چهرة عزاداری امام حسین، علیه السلام، تلاش کنند؛ زیرا بی‌شک اگر شیعه بتواند«مکتب‏عاشورا» را آنگونه که هست و بوده، به جهانیان معرفى کند، منبع الهام همه‏آزادی‌خواهان مبارزى خواهد شد که در پى الگوى راستین براى انقلاب و مبارزه با ستم‏اند.

قمه‌زنی از منظر تاریخ

از نظر تاریخی مسلم است که قمه‌زنی در قبل صفویه هیچ‌گونه سابقه‌ای نداشته است و تردیدها در آن است که آیا در زمان صفویه به وجود آمده است؟ و یا اینکه بعد از صفویه و در زمان قاجاریه رواج یافته است؟
در این میان بعضی از محققان بر این عقیده‌اند که قمه‌زنی در زمان صفویه تأسیس گردیده و آغاز آن نیز مربوط فدائیان قزلباش که در روز عاشورا شمشیر به دست بیرون می‌آمدند و تصورشان این بود که نوعی همدردی و مواسات با اصحاب امام ‌حسین، علیه السلام، داشته باشند. آنان می‌‌گفتند در چنین روزی که امام‌حسین، علیه السلام، و اصحابش، و بنی هاشم تیر می‌خورند پس ما هم این حالت را برای خودمان ایجاد می‌کنیم؛ یعنی نشان می‌دهیم که ما در راه امام حسین، علیه السلام، فدوی هستیم؛ و حاضریم سرمان بریده شود و این شروع قمه‌زنی شد.
با این وجود بعضی دیگر از محققان و تاریخ‌نگاران نیز بر این عقیده می‌باشند که آغاز قمه‌زنی مربوط به دوره قاجار بوده و چنین عزاداری‌هایی حتی در عصر صفویه نیز وجود نداشته است.

دلائل حرمت قمه‌زنی

1- وهن و تضعیف مذهب

مهمترین دلیلی که برای حرمت قمه‌زنی وهن آمیز بودن آن برای مذهب است.
تاکنون در شبکه‌های تلویزیونی و رسانه‌های ضداسلامی در جهان، با استناد به صحنه‌های قمه‌زنی ـ که در برخی کشورهای دیگر از جمله هند، پاکستان و عراق هم معمول است ـ تولیدات زیادی بر علیه اسلام و مسلمین با معرفی چهره‌ای خشن و زشت ازآنها، ساخته شده و توزیع جهانی شده است. که از میان می‌توان به فیلمهای: شمشیراسلام، محاصره، ساوایور و... اشاره نمود که قطعاً اثرات منفی خود را بر اذهان جهانیان بر جای گذاشته‌اند. و همواره در مناسبت‌های مذهبیِ مسلمانان نیز، خبرنگاران رسانه‌های غربی، منتظرند تا چنین سوژه‌هایی را شکار کرده، خوراک تبلیغی مناسبی را برای اربابان خود فراهم کنند.
از آنجا که یاران کفر و ضلال، روی این مسائل جزئی که ربطی به دین ندارد، تکیه می‌کنند و در ممارسات و رفتار بر ما خرده می‌گیرند و به طور عام، دین را و به طور خاص، اسلام را زیر سؤال می‌برند ما باید با این خرده‌گیری‌ها مواجه شویم و تأکید کنیم که اینها ربطی به دین ندارد و اموری هستند که از ناحیه عوامل شخصی و اجتماعی و غیر آن، وارد دین شده‌اند.
این واقعیتی است که ائمه بزرگوارمان بارها بر آن تأکید داشته و ما را به آن سفارش ‌نموده‌اند. پیشوای ششم شیعیان امام جعفر صادق، علیه السلام، بارها می‌فرمودند: «یا معشر الشیعة إنّکم قد نسبتم إلینا، کونوا لنا زیناً ولاتکونوا علینا شیناً»؛ «اى گروه شیعه ! شما به ما منسوب هستید، براى ما زینت باشید، و مایة عار و ننگ ما نباشید»، «فاتّقوا الله وکونوا زیناً ولاتکونوا شیناً، جرّوا إلینا کل موّدةٍ وادفعوا عنّا کلّ قبیحٍ»؛ «تقواى خدا را پیشه کنید و براى ما زینت باشید نه مایه ننگ، تمام محبت و دوستى را به طرف ما جلب کنید و هر نسبت زشت و ناپسندى را از ما دور نمایید.»
در آیات قرآن نیز به خوبی به این نکته اشاره شده است. چنانچه می‌بینیم در آیه 104 سوره بقره خداوند مؤمنان را از بکار بردن کلمة «راعِنا» برحذر داشته و می‌فرماید: (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاتَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْکافِرِینَ عَذابٌ أَلِیمٌ)؛ «اى کسانى که ایمان آورده‏اید (هنگامى که از پیامبر تقاضاى مهلت براى درک‏ آیات قرآن مى‏کنید) نگوئید «راعنا» بلکه بگوئید «انظرنا» (چرا که همان مفهوم را دارد و دستاویزى براى دشمن نیست) آنچه به شما دستور داده مى‏شود بشنوید، و براى کافران و استهزاء کنندگان عذاب دردناکى است»
از این آیه به خوبى استفاده مى‏شود که مسلمانان باید در برنامه‏هاى خود مراقب باشند که هرگز بهانه به دست دشمن ندهند، حتى از یک جمله کوتاه که ممکن است سوژه‏اى براى سوء استفاده دشمنان گردد احتراز جویند، دامنه سخن و تعبیر وسیع است چه لزومى دارد انسان جمله‏اى را به کار برد که قابل تحریف و سخریه دشمن باشد. در مورد عزاداری نیز وضع چنین است، هنگامی که می‌توان به روش‌های صحیح و مناسبی که چنین آثار منفی در پی نداشته باشد عزاداری نمود چه لزومی دارد بر اعمالی تکیه کنیم که برای خودِ ما مسلمانان نیز جنبة‌ توجیه‌پذیری ندارد چه برسد به کفار، که حتماً آن را عملی خرافی و جاهلانه می‌پندارند. بعلاوة اینکه هیچ کدام از این اعمال، جنبة شرعی نداشته و اعمالی هستند که بعضی عوام در طول تاریخ بوجود آورنده آن بوده‌اند.

2- تبعات بهداشتی و روانی قمه‌زنی

قمه‌زنی از لحاظ بهداشت روانی سلامتی فرد و جامعه را به مخاطره می‌اندازد. به اعتقاد کارشناسان بهداشتی و متخصصان امور بهداشتی قمه‌زنی ممکن است از یک سو باعث خونریزی، عفونت‌های موضعی و قطع‌شدن برخی عروق و اعصاب فرد قمه‌زن شود و از سوی دیگر می‌تواند بیماری‌های عفونی خطرناکی همچون هپاتیت B را در جامعه گسترش دهد.
عده‌ای از متخصصان مغز و اعصاب نیز بر این عقیده‌اند که قمه‌زنی خطر ابتلا به عفونتهای پوست و عفونت‌های استخوانی را در بر دارد و ممکن است عفونت‌های عُمقی ناشی از قمه‌زنی کانون‌های چرکی داخل نسج مغز موسوم به آبسه را ایجاد کند. آنان همچنین شکستگی استخوان‌های جمجمه و فرورفتگی آن، پارگی سیستم وریدی مغز و مرگ سلولی را در قمه‌زنی محتمل می دانند.
قمه‌زنی می‌تواند تعادل روانی برخی از افراد حساس جامعه را نیز بر هم بزند. متخصصان روانپزشکی معتقدند قمه‌زنی در روحیه افراد حساس جامعه از جمله کودکانی که شاهد این عمل هستند اثر منفی بر جای می‌گذارد. آنان می‌گویند از آنجا که نمی‌توان کودکان را نسبت به این کار توجیه کرد، ممکن است قمه‌زنی باورهای مذهبی آنان را سست نماید.
همان‌گونه که بررسی شد، قمه‌زنی بر روی فرد و جامعه تأثیرات منفی می‌گذارد. افراد قمه‌زن هم به خود آسیب می‌رسانند و هم به جامعه. قمه‌زن می‌تواند با مراجعه به بانک خون، خون خود را به بیمارانی که نیاز به خون دارند، هدیه نماید که عمل خداپسندانه‌ای است.

3- بدعت بودن قمه‌زنی

بدعت در دین، امر نکوهیده‌ای است که به هر نام و هدفی که باشد، سرانجام جز خسران و ضربه بر اصل و سیمای دین، حاصل دیگری ندارد. از اینرو است که در روایات نیز با شدت خاصی با بدعت‌گذاری برخورد شده و بر برائت اسلام از بدعت‌گذاران تأکید فراوان شده است. پیامبر خدا (ص) فرمودند: بدترین کارها آن است که نوپدید و بی‌سابقه باشد. بدانید هر بدعتی گمراهی است و هر گمراهی فرجامش آتش است.
امّا بدعت در معنای اصطلاحی آن به معنای افزودن مسأله‌ و حکمی نو و جدید به دین که سابقه و زمینة دینی ندارد؛ مانند: حلال کردن حرامی و یا حرام کردن حلالی.
طبق این معنی اگر شخصی عملی را که دلیلی بر وجوب یا استحباب آن نداریم به اعتقاد اینکه آن عمل واجب یا مستحب است، انجام دهد، مرتکب عملی حرام می‌شود.
همانطور که می‌دانید افراد قمه‌زن، نیز قمه‌زنی را به نیت اینکه از اعمال عبادی و مطلوب شارع است، انجام می‌‌دهند. در حالیکه قمه‌زنی از امور اختراعی می‌باشد که هیچ‌گونه سابقه‌ای در عصر ائمه (ع) و حتی قرون نزدیک به آن نداشته و از اختراعات مردم عوام در قرنهای اخیر می‌باشد. شهید مطهری در این رابطه می‌نویسد:
قمه‌زنی و بلند کردن طبل و شیپور از ارتدوکسهای قفقاز به ایران سرایت کرد و چون روحیه مردم برای پذیرفتن آنها آمادگی داشت، همچون برق در همه جا دوید.

افسانه سر به محمل کوبیدن

بارها شنیده‌ایم که قمه‌زنان به این روایت دروغ تمسک می‌کنند و بی‌خبر از همه‌جا می‌گویند: اگر قمه‌زنی و سر شکافتن در عاشورا و عزای حسین، علیه السلام، جایز نیست پس چرا زینب، سلام‌الله‌علیها، سرش را به چوب محمل کوفت و سر و صورتش را آغشته به خون کرد! مگر امام‌سجاد، علیه السلام، همراه زینب نبود و این اقدام عمه را ندید. آیا سکوت امام معصوم در اینجا نمی‌تواند در تأیید و تقریر این عمل باشد؟!
محدث متقی، صاحب مفاتیح الجنان؛ مرحوم شیخ عباس قمی~ در مورد این خبر می‌نویسد:
مؤلف می‌گوید که ذکر محامل و هودج در غیر خبر «مسلم جصّاص» نیست و این خبر را اگرچه علامه مجلسی نقل فرموده، لکن مأخذ نقل آن منتخب طریحی و کتاب نور العین است که حال هر دو کتاب برای اهل فن حدیث مخفی نیست، و نسبت شکستن سر به جناب زینب، سلام الله علیها، و اشعار معروفه نیز بعید است از آن مخدّره که عقیلة هاشمیین و عالمة غیر معلمه و رضیعة نبوت و صاحب مقام رضا و تسلیم است.
محدث قمی سپس با استناد به کتاب‌های معتبر می‌نویسد که اصلاً محامل یا هودجی در کار نبود تا حضرت زینب (س) سرش را به آن بکوبد.
به دلایلی که گفته می‌شود این خبر ساختگی است:
1- سند ندارد و به عبارت دیگر سلسله راویان آن در جایی ذکر نشده‌است.
2- منابع اولیه وکتاب‌های معتبر هیچ گاه آن را گزارش نکرده‌اند.
3- تنها در کتاب نورالعین، نوشته شده و نویسنده و یا به عبارت صحیحتر جاعل آن کتاب تا به حال معلوم نشده است؛ تنها به ابراهیم بن محمد نیشابوری اسفراینی نسبت داده می‌شود که شخصی اشعری مذهب و شافعی مسلک بود و حتی این انتساب هم مورد قبول کارشناسان کتاب نیست. شیخ‌ طریحی نیز که آن را در منتخب آورده، از نورالعین گرفته است.
4- در این روایت اشعاری از زبان حضرت زینب نقل شده که در خور شأن آن مخدّره نبوده و به گونه‌ای توهین به ایشان است.
علاوه بر آنچه گفته شد و اشکالاتی در محل خود به آنها پرداخته شده باید متوجه بود اگر این روایت درست هم باشد، که البته نیست، زمین تا آسمان با کار قمه‌زنان فرق دارد. زیرا نه موقعیت قمه‌زنان، موقعیت زینب (س) است و نه کار آنها مانند کار ایشان است.

سابقه حرمت قمه‌زنی

بر خلاف آنچه تصور می‌گردد حرمت قمه‌زنی در سال‌های اخیر و بعد از فتوای رهبری مطرح گردیده است، باید گفت فقهاء و علمای بزرگی قبل از مقام معظم رهبری و حتی قبل از انقلاب وجود داشته‌اند که حکم بر حرمت قمه‌زنی نموده‌اند؛ که از این میان می‌توان از فقهاء بزرگی همچون:
آیت الله العظمی سید محمد حسن شیرازی مشهور به میرزای شیرازی (1230-1312ق)، حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (مؤسس حوزه علمیه قم) (1267- 1355ق)، زعیم بزرگ جهان تشیع آیت الله العظمی ‌سیدابوالحسن‌اصفهانی (1284-1365ق)، دانشمند پر آوازة شیعی آیت الله العظمی سید محسن امین عاملی (1284- 1318ق)، فقیه نامدار آیت الله العظمی سید محسن حکیم (متوفی 1348ش)، علامه شیخ محمد جواد مغنیه (1322 - 1400ق)، فقیه مجاهد آیت الله العظمی عبدالکریم جزائری (1289- 1342ق)، آیت الله محمد باقر بیرجندی (1276- 1352ق)، آیت الله سید محمد مهدی قزوینی (متوفی 1358ق)، آیت الله هبةالدین حسینی شهرستانی (1301-1386ق)، آیت الله شیخ جعفر بدیری (متوفی 1369 ق)، علامه شیخ محسن شراره (متوفی1365 ق)، آیت الله شیخ محمد خالصی (متوفی 1383 ق)، عالم و زاهد معروف شیخ علی قمی (متوفی 1371 ق)، آیت اللَّه شیخ غلامحسین تبریزى (1260- 1359ش)، امام خمینی، آیت الله شهید مطهری و آیت الله شهید سید محمد باقر صدر نام برد.
مرحوم سید محسن امین در کتاب خویش به نام «التنزیه لاعمال الشیبه» با استدلال و برهان ثابت می‌کند قمه‌زنی و برخی دیگر از خرافات رایج در عزاداری امام حسین، علیه السلام، نه تنها ثوابی ندارد بلکه از نظر شرع مقدس حرام و از کار‌های شیطان است. در پی انتشار این اثر، که با هدف پاکسازی گردهمایی‌های‌ مذهبی از بدعت‌ها و گمراهی‌ها انجام شد، مردم ناآگاه چنان در برابرش موضع گرفتند، که برخی از دوستانش خطر «انقلاب عوام» را به وی گوشزد کردند. تبلیغات فراگیر درباره دانشمند مصلح دمشق چنان مؤثر افتاد که حتی گروهی از گویندگان مذهبی در مسجدها به بیان گمراهی‌هایش پرداختند و برخی از مردم با گرو نهادن خانة خود و به دست آوردن اندکی پول، در جهاد نامقدس ضد سید محسن شرکت جستند.
ولی از آنجا که حق با سید بود، بالاخره پیروز و سربلند شد. تا آنجا که پس از اندک زمانی، آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی (که در آن زمان مقام ریاست تامه و مرجعیت عامه را داشتند) به طرفداری از امین عاملی وکتاب بیداری بخش او فتوا صادر کرد و با صراحت گفت:
انّ استعمال السّیوف و السلاسل و الطبول و الابواق و ما یجری الیوم أمثاله فی مواکب العزاء بیوم عاشورا انّما هو مُحرم و هو غیر شرعی.
«بکاربردن شمشیرها (= قمه‌زنی) و زنجیرها و طبل‌ها و بوق‌ها و کارهایى مانند این امور که امروزه در دسته‌هاى عزادارى و در روز عاشورا معمول است همه حرام و غیر شرعى است.»
در شهر مقدس قم نیز مرحوم شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس و بنیانگذار حوزة علمیه آن، که فقیهی روشن‌بین بود این روش تعزیه و عزادارى را با پیام عاشورا ناسازگار مى‌دید؛ از این روى، درصدد برآمد تا از رواج این رویه‌هاى نادرست و کارهاى خرافى به اسم دین و امام حسین، علیه السلام، جلوگیرى کند. از این روى، در فتوایى، با تیغ‌زنى به مخالفت برخاست.
حاج شیخ در گامى دیگر، پاره‌اى از مجلس‌هاى تعزیه و شبیه‌خوانى را تبدیل به مجالس روضه‌خوانى کرد. اقتدار حاج شیخ، سبب شد که در محافل تعزیه قم از رواج کارهاى ناروا جلوگیرى شود و مجلس گردانان و صاحبان مجالس، به احترام حاج شیخ، به گرد برگذارى تعزیه‌هاى ناروا نگردند و عزاداران را از چنین کارهایى بازدارند. ولى پس از حاج شیخ، دوباره برگذارى تعزیه‌هاى نامناسب و ناسازگار با باورهاى اسلامى و شیعى از سر گرفته شد.
مرجع بزرگ جهان تشیع آیت الله بروجردی نیز کوشش بسیاری در جهت اصلاح مجالس عزاداری از این‌گونه انحرافات نمودند ولی متأسفانه با مخالفت شدید بعضی از گردانندگان دستجات روبرو گردیدند به صورتی که بعضی از آنها می‌گفتند: ما داوزده ماه سال را در تمام امور به حضرت آیت الله مراجعه نموده و از ایشان تقلید می‌کنیم، ولی دهة‌ عاشورا از معظم‌له تقلید نخواهیم نمود بلکه از آن چه که خودمان تشخیص می‌دهیم، پیروی خواهیم کرد!

علّت جایز بودن قمه‌زنی در گذشته

یکی از شبهاتی که در مورد حرمت قمه‌زنی وارد می‌نمایند این است که بسیاری از فقهاء در زمان گذشته حکم بر جواز قمه‌زنی نموده‌اند و در صورتی که ما قمه‌زنی را جایز ندانیم باید اعتقاد داشته باشیم که آنها از این موضوع مهم، غافل بوده‌اند و در اجتهاد خویش خطا نموده‌اند.
در جواب باید گفت:
موضوعی که در این زمان مطرح می‌باشد اصلاً در گذشته مطرح نبوده است. زیرا در گذشته فقهاء در بررسی حکم قمه‌زنی بر مبنای حکم اولی آن که وارد نشدن ضرر به بدن است، حکم به جواز قمه‌زنی- تا زمانی که موجب ضرر جدی بر بدن نشود- می‌نمودند. و چون در آن زمان وسائل ارتباط جمعی و پخش سریع وقایع به صورت کنونی وجود نداشت بحث وهن مذهب که حکم ثانوی می‌باشد نیز مطرح نبوده و به آن توجهی نداشته‌اند ولی در این زمان با به وجود آمدن وسائل ارتباطی و پخش سریع اخبار، بحث وهن مذهب بودن قمه‌زنی تشدید گردیده است و بصورت کلی موضوع جدیدی به وجود آمده است. اگر پنجاه سال قبل مرجع تقلیدى قمه‌زنى را جایز شمرده، دلیل نمى‏شود که الآن نیز جایز باشد. ما تأثیر زمان و مکان را در احکام قبول نداریم، ولى در موضوعات قبول داریم که زمان و مکان باعث تغییر موضوع مى‏شود.
و از طرفی دیگر همان گونه که در بحث‌های سابق گذشت فقهاء در گذشته در این مورد در تنگنا قرار داشته و دست آنها بسته بود، زیرا در صورت حکم به حرمت قمه‌زنی متهم به مخالفت با عزاداری امام حسین، علیه السلام، می‌شدند و آنها در این موارد اقتداء به ائمه اطهار (ع) می‌نمودند و در مسائلی که جامعه قابلیت درک و پذیرش آن را نداشتند، سکوت اختیار می‌نمودند.

قسمتهایی از بیانات مقام معظم رهبری درباره قمه‌زنی

...بنده خیلی متأسفم که بگویم در این سه، چهار سال اخیر، برخی کارها در ارتباط با مراسم عزاداری ماه محرّم دیده شده است که دستهایی به غلط، آن را در جامعه ما ترویج کرده اند. کارهایی را باب می‌کنند و رواج می‌‌دهند که هر کس ناظر آن باشد، برایش سؤال به وجود می‌‌آید... قمه‌زدن نیز همین طور است. قمه‌زدن هم از کارهای خلاف است. می‌دانم عدّه‌ای خواهند گفت: «حق این بود که فلانی اسم قمه را نمی‌‌آورد.» خواهند گفت: «شما به قمه‌زدن چه کار داشتید؟ عدّه‌ای می‌زنند؛ بگذارید بزنند!» نه؛ نمی‌شود در مقابل این کار غلط سکوت کرد. اگر به گونه‌ای که طیّ چهار، پنج سال اخیر بعد از جنگ، قمه‌زدن را ترویج کردند و هنوز هم می‌کنند، در زمان حیات مبارک امام، رضوان اللّه علیه، ترویج می‌کردند، قطعاً ایشان در مقابل این قضیه می‌ایستادند. کار غلطی است که عدّه‌ای قمه به دست بگیرند و به سر خودشان بزنند و خون بریزند. این کار را می‌کنند که چه بشود؟! کجای این حرکت، عزاداری است؟! البته، دست بر سر زدن، به نوعی نشانه عزاداری است. شما بارها دیده‌اید، کسانی که مصیبتی برایشان پیش می‌‌آید، بر سر و سینه خود می‌کوبند. این نشانه عزاداری معمولی است. اما شما تا به حال کجا دیده‌اید که فردی به خاطر رویکرد مصیبت عزیزترین عزیزانش، با شمشیر بر مغز خود بکوبد و از سر خود خون جاری کند؟! کجای این کار، عزاداری است؟! قمه‌زدن، سنّتی جعلی است. از اموری است که مربوط به دین نیست و بلاشک، خدا هم از انجام آن راضی نیست. علمای سلف دستشان بسته بود و نمی‌توانستند بگویند «این کار، غلط و خلاف است.» امروز روز حاکمیت اسلام و روز جلوه اسلام است. نباید کاری کنیم که آحاد جامعه اسلامی برتر، یعنی جامعه محب اهل بیت (ع) که به نام مقدس ولیّ عصر ارواحنافداه، به نام حسین بن علی^ و به نام امیرالمؤمنین، علیه الصّلاة والسّلام، مفتخرند، در نظر مسلمانان و غیرمسلمانان عالم، به عنوان یک گروه آدمهای خرافی بی منطق معرفی شوند. من حقیقتاً هر چه فکر کردم، دیدم نمی‌توانم این مطلب - قمه‌زدن - را که قطعاً یک خلاف و یک بدعت است، به اطّلاع مردم عزیزمان نرسانم. این کار را نکنند. بنده راضی نیستم. اگر کسی تظاهر به این معنا کند که بخواهد قمه بزند، من قلباً از او ناراضی‌ام. این را من جدّاً عرض می‌کنم. یک وقت بود در گوشه و کنار، چند نفر دور هم جمع می‌شدند و دور از انظار عمومی مبادرت به قمه‌زنی می‌کردند و کارشان، تظاهر - به این معنا که امروز هست - نبود. کسی هم به خوب و بد عملشان کار نداشت؛ چرا که در دایره محدودی انجام می‌شد. اما یک وقت بناست که چند هزار نفر، ناگهان در خیابانی از خیابانهای تهران یا قم یا شهرهای آذربایجان و یا شهرهای خراسان ظاهر شوند و با قمه و شمشیر بر سر خودشان ضربه وارد کنند. این کار، قطعاً خلاف است. امام حسین، علیه السلام، ، به این معنا راضی نیست. من نمی‌‌دانم کدام سلیقه‌هایی و از کجا این بدعتهای عجیب و خلاف را وارد جوامع اسلامی و جامعه انقلابی ما می‌کنند؟! ... نکند این هم کار دشمن باشد؟! اینها را به مردم بگویید و ذهنها را روشن کنید.
...عرض کردم: عدّه‌ای وقتی این حرف را بشنوند، مطمئناً از روی دلسوزی خواهند گفت «خوب بود فلانی این حرف را امروز نمی‌زد.» نه؛ من بایستی این حرف را می‌زدم. من باید این حرف را بزنم. بنده مسؤولیتم بیشتر از دیگران است. البته آقایان هم باید این حرف را بزنند. شما آقایان هم باید بگویید. امام بزرگوار، خط‌شکنی بود که هرجا انحرافی در نکته‌ای مشاهده می‌کرد، با کمال قدرت و بدون هیچ ملاحظه‌ای، بیان می‌فرمود. اگر این بدعتها و خلافها در زمان آن بزرگوار می‌بود یا به این رواج می‌رسید، بلاشک می‌‌گفت. البته عدّه‌ای هم که به این مسائل دل بسته‌اند، متاذّی خواهند شد که چرا فلانی به موضوع مورد علاقه ما این طور بی محبّتی کرد و با این لحن از آن یاد نمود. آنها هم البته، اغلب، مردمان مؤمن و صادق و بی‌غرضی هستند؛ اما اشتباه می‌کنند.
امیدواریم که خداوند متعال، شما را موفّق بدارد. آنچه را که موجب رضای پروردگار است، با قدرت، با شجاعت، با تلاش و با جدّ و جهد، پیگیری و بیان کنید و ان شاءاللّه وظیفه خودتان را به انجام برسانید. والسّلام علیکم ورحمةاللّه وبرکاته.

پاسخ رهبر معظم انقلاب اسلامى به نامه امام جمعه اردبیل

در پى نامه حجت الاسلام و المسلمین مروج، امام جمعه اردبیل، مبنى بر اعلام تبعیت مردم اردبیل از نصایح و رهنمودهاى رهبر انقلاب در مسأله عزادارى سالار شهیدان حسین بن على^، حضرت آیت الله خامنه‏اى رهبر معظم انقلاب اسلامى و ولى امر مسلمین، خطاب به امام جمعه اردبیل پاسخى به این شرح صادر فرمودند:

جناب حجت الاسلام و المسلمین آقاى مروج، امام جمعه مکرم اردبیل- دامت برکاته-
بعد السلام و التحیه
مرقوم جنابعالى که حاکى از موضع‌گیرى تحسین برانگیز مردم عزیز اردبیل پیرامون نصایح اینجانب در مسأله عزادارى سالار شهیدان، علیه آلاف التحیه و الثناء، بود دریافت شد.
از آن مردم مؤمن و غیور و فداکار که همواره در صفوف مقدم صالحات قرار دارند، همین انتظار نیز هست. اینجانب هم در صحنه خونین جنگ و هم در عرصه حضور عقیدتى و انقلابى و سیاسى، رشادت و جوانمردى و غیرت دینى و روشن بینى و عشق به اهل بیت (ع) را در مردم عزیز اردبیل و خطه آذربایجان دیدم و ـ انشاء الله ـ در نزد حضرت حق تعالى مأجور و سرافراز خواهند بود.
عرایض اینجانب به مردم متدین و عاشق خاندان نبوت و ولایت (ع) از روى دلسوزى است، اینجانب مى‏بینم که چگونه اخلاص و محبت مردم به سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) مورد جفا و قضاوتهاى جهانى واقع مى‏شود؛ چگونه درک روشن بینانه آنان در اعتقاد به مقام والاى اهل بیت (ع) به خاطر بعضى اعمال جاهلانه حمل بر امورى مى‏شود که از ساحت شیعه و ائمه بزرگوارشان بسى دور است؛ مى‏بینم که چگونه عزادارى بر جگر گوشه‏گان زهراى اطهر (ع) مورد تبلیغ سوء دشمنان متعصب و تبلیغات‏چى‏هاى شیطان استعمار قرار مى‏گیرد؛ مى‏بینم که بعض اعمالى که هیچ ریشه دینى هم ندارد بهانه به دست دشمن مغرض مى‏دهد که بدان وسیله، هم اسلام و تشیع را ـ العیاذ بالله ـ به عنوان آیین خرافه معرفى کنند و هم بغض و عداوت خود را نسبت به نظام مقدس جمهورى اسلامى در تبلیغات خود آشکار سازند. شیعه محب و مخلصى که در روز عاشورا با قمه سر و روى خود و حتى کودکان خردسال خود را خونین مى‏کند، آیا راضى است که با این عمل خود در روزگارى که هزاران چشم عیب‏جو و هزاران زبان بدگو در پى بد معرفى کردن اسلام و تشیع است عمل او را مستمسک دشمنى خود قرار بدهد؟ آیا راضى است که با تظاهر به این عمل، خون دهها هزار جوان بسیجى صفت عاشق را که براى آبرو دادن به اسلام و تشیع و نظام جمهورى اسلامى بر زمین ریخته شده است ضایع سازد؟
آنچه از قول مراجع سلف، رحمت الله علیهم، نقل شده است، بیش از این نیست که اگر این کار ضرر معتنى به ندارد، جایز است. آیا سبک کردن شیعه در افکار جهانیان ضرر معتنى به نیست؟ آیا مخدوش کردن محبت و عشق شیعیان به خاندان مظلوم پیامبر (ص) و بخصوص شیفتگى بى‏حد و حصر آنان به سالار شهیدان (ع) را بد جلوه دادن ضرر نیست؟ کدام ضرر از این بالاتر است. اگر قمه‌زدن به صورت عملى انفرادى در خانه‏هاى در بسته انجام مى‏گرفت، ضررى که ملاک حرمت است فقط ضرر جسمى بود؛ وقتى این کار على رؤس الاشهاد و در مقابل دوربین‏ها و چشم‏هاى دشمنان و بیگانگان بلکه در مقابل چشم جوانان خودمان انجام مى‏گیرد، آن وقت دیگر ضررى که باید معیار حرمت باشد فقط ضرر جسمى و فردى نیست، بلکه مضرات بزرگ تبلیغى که با آبروى اسلام و شیعه سر و کار دارد نیز باید مورد توجه باشد.
امروز این ضرر بسیار بزرگ و شکننده است؛ و لذا قمه‌زدن علنى و همراه با تظاهر، حرام و ممنوع است.
البته کسانى که در سالهاى گذشته از روى عشق و اخلاص قمه زده‏اند، مأجورند و به خاطر نیتشان مستوجب ثواب الهى‏اند ـ انشاء الله.
ولى اکنون باید به نحو متعارف که در طول قرون و اعصار عزادارى مى‏کرده‏اند و متدینین و علماء هم خود در آن شرکت مى‏جسته‏اند عزادارى کنند؛ یعنى، تشکیل مجالس روضه‏خوانى و راه اندازى دستجات و مواکب عزادارى که داراى حال و حزن و شور محبت اهل بیت، علیهم الصلوة و السلام، است سعى کنند که نوحه‏ها و شعرها و روضه خوانى‏ها پر مغز و داراى مضامین صحیح و متکى به آثار وارده معتبره از ائمه (ع) یا علماى بزرگ باشد.
سلامتى و توفیقات جنابعالى و همه مردم آذربایجان و اردبیل و سایر مناطق کشور اسلامى را مسئلت مى‏نمایم.
سید على خامنه‏اى
هفتم محرم الحرام 1415 مطابق 27 خرداد 1373

نظر مراجع تقلید درباره قمه‌زنی

امام خمینی
در وضع موجود قمه نزنند.
همچنین از قمه‌زدن به عنوان عزادارى براى امام حسین، علیه السلام، ، از محضر امام خمینی~ سؤال شده بود که به عرض معظم‌له رسید. فرمودند:
شما مى‌خواهید براى خدا کارى انجام دهید. در شرایطى که کارى به ضرر اسلام تمام شود، بهتر است که چنین کارهایى انجام نگیرد. مثلا قمه‌زدن که موجب وهن اسلام مى شود. شما تا مى‌توانید دستجات و سینه‌زنى را با شکوهتر انجام دهید.
حضرت آیت الله العظمی سید محسن حکیم
فرزند ایشان شهید آیت الله سید محمدباقرحکیم نقل نموده‌اند که پدر بزرگوارشان دائماً می‌فرموند:
«ان قضیة التطبیر هی غصة فی حلقومنا»
«مسئلة قمه‌زنی، غصّه و اندوهی در گلوی ماست»
حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای
هرکاری که برای انسان ضرر داشته یا باعث وهن دین و مذهب گردد حرام است و مؤمنین باید از آن اجتناب کنند قمه‌زنی علاوه بر اینکه از عرفی از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمی‌شود و سابقه‌ای در عصر ائمه (ع) و زمان‌های بعد از آن ندارد و تأییدی هم به شکل خاص یا عام از معصوم، علیه السلام، در مورد آن نرسیده است. در زمان حاضر موجب وهن و بد نام شدن مذهب می‌شود. بنابراین در هیچ حالت جایز نیست.
حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی
... در جهان کنونی که دشمنان اسلام سیلی خورده و منافع نامشروع خود را از دست رفته می‌بیند و در فکر انتقام گرفتن از اسلام ناب محمّدی هستند مراسم عزاداری کار زینبی بکند یعنی با منطق اسلام توأم و از هرگونه حرکتی که این دین مقدّس را بی‌منطق قلمداد نماید منزّه باشد و عزاداران محترم و متعهّد بجای اینکه قمه را بر فرق خود بکوبند در فکر آن باشند قمه را بر سر دشمنان اسلام که اراضی آنان را اشغال و در فکر تضعیف آنان می‌باشند و منابع آنان را غارت و بالاخره هر روزی با ترفند جدیدی حیات اسلامی آنها را به مخاطره می‌اندازند بکوبند. خداوند توفیق بیشتر برای پیمودن این راه را به همة مسلمانان عنایت بفرماید.
7محرم الحرام 1415الاحقر حسین نوری همدانی
حضرت آیت الله العظمی فاضل لنکرانی
از هر نوع عمل که جنبه توجیه‌پذیری ندارد و موجب سوء استفاده مغرضان و موجب وهن مذهب می‌شود باید اجتناب کرد. با توجه به گرایشی که نسبت به اسلام و تشیع بعد پیروزی انقلاب اسلامی ایران در اکثر نقاط جهان پیدا شده و ایران اسلامی به عنوان ام القرای جهان اسلام شناخته می‌شود و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام مطرح است لازم است در رابطه با مسایل سوگواری و عزاداری سالار شهیدان حضرت ابی‌عبدالله‌الحسین، علیه السلام، به گونه‌ای عمل شود که موجب گرایش بیشتر و علاقه مندی شدیدتر به آن حضرت و هدف مقدس وی گردد. پیداست در این شرایط مسئله قمه‌زدن نه تنها چنین نقشی ندارد بلکه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچ گونه توجیه قابل فهم مخاطبین نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد. لذا لازم است شیعیان علاقه مند به مکتب آن امام از آن خودداری کنند و چنانچه در این مورد نذری وجود داشته باشد نذر واجد شرایط صحت و انعقاد نیست.
حضرت آیت الله العظمی مظاهری
چون‌ مقام‌ معظم‌ رهبری‌ فرموده‌اند که‌ در عزاداریها قفل‌ و قمه‌زدن‌ و مانند اینها نباشد، پیروی‌ از امر ایشان‌ بر همه‌ واجب‌ است‌.
حوزه‌ علمیه‌ قم‌ ـ حسین‌ مظاهری
‌6 محرم‌ الحرام‌ 1415
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
قسمتی از متن جوابیة آیت الله العظمی مکارم شیرازی به سؤالات مختلف مردم دربارة وظائف مسلمانان در ایام عاشورا و مراسم عزاداری حسینی، علیه السلام،
برادران و خواهران ایمانی باید خلوص این مراسم را از اموری که مخالف شرع اسلام و دستورهای پیشوایان بزرگ دین است حفظ کنند و از هر کاری که بهانه به دست دشمنان می‌دهد بپرهیزند و نیز از اعمالی مانند قمه‌زدن و قفل در تن کردن و امثال آن که رهبر معظّم انقلاب در بیانات پربار خود به آن اشاره نمودند اجتناب جویند.
زیرا این اعمال دست آویزی به دست دشمنان خواهد داد تا کلّ این مراسم عظیم و سازنده را زیر سؤال برند، قمه را باید بر سر دشمن کوبید نه بر سر دوست، قفل را باید بر دهان دشمن زد، نه بر تن دوست، درست است که انگیزه این افراد عشق به امام حسین، علیه السلام، و مکتب اوست ولی باید توجّه داشت که مقدس بودن انگیزه به تنهایی کافی نیست باید نفس عمل هم مقدس باشد، کیفیّت عزاداری یا باید در نصوص اسلامی وارد شده باشد و یا مشمول عمومات و اطلاقات ادلّه گردد، و این‌گونه کارها مسلماً نه منصوص است و نه مصداق عزاداری در عرف عقلا و اهل شرع، به علاوه موانعی نیز از نظر شرع در برابر آن قرار دارد، و به تعبیر دیگر نه مقتضی شمول عمومات موجود است و نه مانع مفقود.
درست است که جمعی از بزرگان فقهای پیشین قدس الله اسرارهم اجازه بعضی از این امور را در عصر خود به دلایل خاصی داده‌اند ولی آنها هم اگر در عصر ما و شرایط زمان ما بودند به یقین طور دیگری فتوی می‌دادند.
حضرت آیت الله العظمی تبریزی
داخل بودن قمه‌زنی در عزاداری سید الشهداء (ع) و اهل بیت و اصحاب ایشان، سلام الله علیهم، ثابت نیست، پس بر همة مؤمنین لازم است که آنچه را که به عنوان گونه‌ای عزاداری محرز و ثابت است اختیار نمایند؛ همچون گریه نمودن و سینه‌زنی و اقامة دسته‌های عزاداری و حرکت آن - تا حد امکان- به سوی امکان عمومی برای عزاداری، خداوند شما را در خدمت به اهل‌بیت (ع) موفق دارد و جزای خیر در دنیا و آخرت بدان دهد.
حضرت آیت الله العظمی سیستانی
باید از کارهایی که عزاداری را خدشه‌دار می‌کند اجتناب شود.
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی
در موردی که موجب وهن مذهب شود از آن خودداری گردد.

حکم حکومتی رهبری در ممنوعیت قمه‌زنی

باید توجه داشت که مقام معظم رهبری حکم به حرمت قمه‌زنی نموده‌اند. و در مواردی که ولی فقیه به موردی حکم کند برای کلیه مکلفین حتی کسانی که از ایشان تقلید نمی‌کنند واجب است از حکم ولی فقیه اطاعت کنند. آیت الله سید محمد کاظم یزدی در کتاب «عروة الوثقی» می‌نویسد:«حکم الحاکم الجامع للشرائط لا یجوز نقضه و لو لمجتهد آخر...»؛ یعنی اگر حاکم با فرض دارا بودن شرائط شرعی حکمی صادر کند هیچ کس حق نقض و مخالفت با آن را ندارد، حتی اگر مجتهد دیگری باشد. این مسأله فتوای جمیع فقها است.
مقام معظم رهبری در قسمتی از جواب نامه امام جمعه اردبیل مبنى بر اعلام تبعیت مردم اردبیل از نصایح و رهنمودهاى رهبر انقلاب در مسأله عزادارى فرمودند:
امروز این ضرر بسیار بزرگ و شکننده است؛ و لذا قمه‌زدن علنى و همراه با تظاهر، حرام و ممنوع است.

قمه‌زنی در ملاء عام جرم قضایی است

دادستانی کل کشور با بیان این مطلب که قمه‌زنی یکی از باروهای نادرست دینی است که علاوه بر آسیب رساندن به جسم، ایجاد وحشت و تشویش اذهان عمومی را نیز به همراه دارد اعلام نموده است که در صورت مشاهده قمه‌زنی در ایام سوگواری امام حسین، علیه السلام، متخلفین دستگیر و به‌ موجب قانون جزایی کشور به سه ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق محکوم می‌شوند.
وزارت کشور نیز با غیر قانونی اعلام نمودن قمه‌زنی تأکید کرده است که خود را مؤظف به اطاعت از دستورات رهبری می‌داند و با متظاهران به این عمل غیرمتعارف به شدت برخورد می‌کند.
از طرفی قمه‌زنان نیز باید توجه داشته باشند رعایت قوانین حکومتی کشور بنابر فتوای تمامی مراجع تقلید بر همه مکلفین واجب است و شخص متخلف از آن، علاوه بر مجازات دنیوی در آخرت نیز مجرم و معاقب خواهد بود.
/خ