یک ماه پیش بود که سه کشور اروپایی (فرانسه، انگلستان و آلمان) برخلاف وعده‌های همکاری که به جمهوری اسلامی ایران در راستای پیشبرد مفاد توافق‌نامه هسته‌ای 1+5 موسوم به برجام داده بودند، مکانیسم ماشه را فعال و ایران اسلامی را به تحریم‌های گسترده و همه‌جانبه تهدید کردند. در این مدت زمان، واکنش‌ها و تحلیل‌های فراوانی در این حوزه مشاهده شد که به ابعاد مختلف این مکانیسم پرداخته‌اند و اینک نگاه‌های جهانی به شورای امنیت ملی دوخته شده تا پس از زمان مقرر، نتیجه و رای خود را در این زمینه اعلام کند.

در واقع، ماجرا از آنجا آغاز شد که ایالات متحده آمریکا در 18 اردیبهشت‌ماه سال 1398 رسمأ خروج خود را از توافق‌نامه برجام اعلام و موج گسترده‌ای از انواع تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران را راه‌اندازی و فشارهای سیاسی و اقتصادی فزاینده‌ای را در دستور کار خود و هم‌پیمانانش قرار داد. این در حالی است که اتحادیه اروپا، به عنوان یکی از اصلی‌ترین طرفین این توافق‌نامه واکنشی نسبت به رفتارهای خصمانه ایالات متحده نشان نداده و با رفتار دیپلماتیک یک‌جانبه، تنها ایران را به پایبندی به مفاد توافق‌نامه دعوت می‌کرد! (بسیاری از تحلیلگران سیاسی، روز خروج آمریکا از برجام را آغاز دور جدیدی از بحران‌ها و ناامنی در منطقه خاورمیانه دانسته‌اند.)

جمهوری اسلامی ایران نیز که در تنگنای بین‌المللی قرار گرفته و مدافعی در این میان نمی‌دید، پس از اخطارهای چندباره به اتحادیه اروپا برای جلوگیری از فشارها و تحریم‌های آمریکا علیه ایران؛ در چارچوب قوانین بین‌المللی، غنی‌سازی اورانیوم و دیگر فعالیت‌های مربوط به این حوزه را پس از چند سال تعلیق، مجددأ آغاز کرد. اما این روند به مذاق اروپایی‌ها خوش نیامد و این فعالیت ایران را نوعی نقض برجام قلمداد و در این راستا با صدور بیانیه‌ای در بروکسل، رسمأ «مکانیسم ماشه» را علیه ایران اسلامی فعال کردند.
 

مکانیسم ماشه چیست؟

مکانیسم ماشه Snapback یا همان راه حل اختلافات بین‌المللی، طرحی است که بر اساس آن، کشور یا کشورهایی برای خروج از اختلافات دیپلماتیک، مدت زمانی را مشخص می‌کنند تا کشور هدف را منصرف و در مسیر مد نظر خود نگه دارند اما اگر این زمان پاسخ مطلوب را در بر نداشت، آن‌گاه شکایات خود را به شورای امنیت سازمان ملل ارسال می‌کنند تا این مرجع جهانی با در نظر گرفتن درخواست مدعی یا مدعیان و فعالیت‌ها و واکنش‌های کشور مورد شکایت، بر اساس قوانین بین‌المللی و مفاد مندرج در توافق‌نامه طرفین به قضاوت بنشیند و رای حاصل شده را رسمأ اعلام کند.پس از زمان مقرر مکانیسم ماشه، شورای امنیت سازمان ملل باید نظر خود را در قالب قطعنامه‌ای بین‌المللی اعلام کند که اگر رای به نفع کشورهای شاکی صادر شود؛ بازگرداندن نحوه و میزان تحریم‌ها به رای گذاشته خواهد شدنکته حائز اهمیت این است که در بخشی از بیانیه مکانیسم ماشه چنین آمده: «با توجه به اقدامات ایران، انتخاب دیگری نداشتیم. برای ثبت نگرانی‌هایمان و اینکه ایران به تعهداتش در برجام پایبند نیست به کمیسیون مشترک رجوع می‌کنیم. ما با یکدیگر نگرانی و تاسف خود را از خروج آمریکا از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران بیان کردیم. از مه ۲۰۱۸ ما با یکدیگر کار کردیم تا توافق را حفظ کنیم. بر تعهدات برجامی خود از جمله لغو تحریم‌ها همانطور که در برجام پیش بینی شده بود تاکید کردیم ...» و این جملات گواه عدم فعالیت در زمینه رفع تحریم‌ها علیه ایران اسلامی است چرا که خود اروپایی‌ها در این بیانیه صراحتأ اعلام کرده‌اند که در راستای مشاهده تحریم‌های آمریکا علیه ایران، تنها تاسف خورده‌اند!

در این میان باید توجه داشت که این مکانیسم با مهلت زمانی 60 روزه، زمینه‌ای برای بازگرداندن تدریجی کلیه‌ی تحریم‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی کشورهای اروپایی و شورای امنیت سازمان ملل، علاوه بر تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران است. در حالی که رجال سیاسی اروپایی، این موضوع را رد و مدعی آن هستند که در پی رفع مشکلات و اختلافات با ایران از راه مذاکره و رایزنی برای حفظ توافق‌نامه برجام هستند!

این در حالی است که اکنون ما در سکوت اتحادیه اروپا در برابر ایالات متحده، مورد تحریمِ قانون ایساISA  (تحریم بخش انرژی و صنعت نفت)، قانون کاتسا  CATSA(مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌) و ده‌ها قانون تحریمی دیگر از سوی آمریکا هستیم. در این میان باید متذکر شویم که تنها، قانون کاتسا موسوم به «مادر تحریم‌ها» برای به زانو درآوردن یک کشور کافی است چرا که این قانون تمامی ابعاد اقتصادی یک کشور را محدود و فشارهای ویژه‌ای را به آن وارد خواهد کرد. با این حساب، اروپایی‌ها به دنبال کدام راه‌حل برای رفع تحریم‌های جمهوری اسلامی ایران هستند؟!
 

هدف اروپایی‌ها از مکانیسم ماشه چیست؟

فرانسه، آلمان و انگلستان در بیانیه خود خواستار ایجاد محدودیت‌های گسترده‌ای در زمینه فعالیت‌های موشکی و هسته‌ای ایران شده‌اند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- فعالیت‌های موشکی محدود، زیر نظر کشورهای اروپایی
- ممنوعیت مبادلات تسلیحات نظامی در تمامی حوزه‌ها
- محدود سازی خرید کالاهای دو منظوره در صنعت هسته‌ای
- برگشت‌پذیر شدن تحریم‌ها علیه ایران

باتوجه به درخواست‌های 3 کشور اروپایی در بیانیه مکانیسم ماشه و بازگرداندن تمامی تحریم‌های آمریکا، کاملا واضح و مبرهن است که هدف آنها نه رفع اختلافات و حفظ برجام که وادار کردن ایران اسلامی به مذاکره با آمریکا و پذیرش محدودیت‌های جدید است. به بیان دیگر و زعم بسیاری از تحلیلگران سیاسی، این بیانیه چماقی برای پای میز مذاکره نشاندن جمهوری اسلامی ایران است.

در این راستا یکی از معروف‌ترین رسانه‌های آمریکایی (واشنگتن ‌پستThe Washington Post ) در خبری نوشت: مکانیسم ماشه با فشارها و تهدیدهای گسترده و مستقیم دونالد ترامپ بر اعضای اتحادیه اروپا، علیه جمهوری اسلامی ایران فعال شده است. این خبر که به نقل از چند مقام ارشد اروپایی نقل شده، گواه آن است که تاکتیک‌های مافیاگرایانه ترامپ همچنان هم غیرقابل عبور و کارساز است، تا جایی که «بوریس جانسون» نخست‌وزیر انگلیس در نشست خبری اخیر خود خواستار جایگزینی توافقی جدید و مورد تایید ترامپ به‌جای توافق برجام شد.

در این میان باید توجه داشت که پس از زمان مقرر مکانیسم ماشه، شورای امنیت سازمان ملل باید نظر خود را در قالب قطعنامه‌ای بین‌المللی اعلام کند که اگر رای به نفع کشورهای شاکی صادر شود؛ بازگرداندن نحوه و میزان تحریم‌ها به رای گذاشته خواهد شد که بر خلاف خبرهای منتشر شده در برخی رسانه‌ها، دو کشور چین و روسیه توانایی وتوی قطعنامه مذکور را نداشته و در این مرحله، موظف به اجرای کامل بازگرداندن تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران خواهند بود و این موضوعی است که در مفاد فرعی برجام به‌طور دقیق بدان پرداخته و روزنه‌های احتمالی را از بین برده است.
 

پی‌نوشت:

1- چرا نباید از مکانیسم ماشه ترسید؟، مشرق نیوز
2- مکانیسم ماشه فعال شد، باشگاه خبرنگاران جوان
3- «مکانیسم ماشه» چیست؟، تجارت نیوز
4- آلمان، فرانسه و انگلیس روز سه شنبه «مکانیسم ماشه» را فعال می‎کنند، خبرگزاری میزان
5- مکانیسم ماشه چیست و چه اتفاقی در برجام خواهد افتاد؟، خبرآنلاین