برخورد جوانمردانه، نشان دادن نوعی «مناعت طبع»، «بلندهمتی»، «همنوایی» و «روحیه بالا» است که دیگران را هم تحت تأثیر قرار می دهد. فتوت و جوانمردی، یکی از گونه های زیبای برخورد عزتمندانه در معاشرتهاست. به فرموده امیرمؤمنان علیه السلام ، این صفت، زیباترین آرایش آدمی است: ماتزین الأنسان بزینة أجمل من الفتوة: «انسان به هیچ زینتی، زیباتر از مروت و جوانمردی آراسته نشده است». فیض کاشانی گوید:
 
بیا تا مونس هم، یار هم، غمخوار هم باشیم ... انیس جان هم، فرسوده بیمار هم باشیم
شب آید، شمع هم گردیم و بهر یکدگر سوزیم ... شود چون روز، دست و پای هم، در کار هم باشیم
دوای هم، شفای هم، برای هم، فدای هم ... دل هم، جان هم، جانان هم، دلدار هم باشیم
 
خود را ندیدن و برای دیگران در قاموس زندگی شخصی، جایی باز کردن و دلی به دست آوردن و تکیه گاهی برای یک بینوا گشتن. صاحبان دلهای شکسته، در پی مرهم گذار، چشم به این سو و آن سو می دوزند. غریبان بی پناه، در تنگناهای زندگی در سایه همت و فتوت آزادمردان می آرامند، و مظلومان بلادیده، دل را با دست گرم و نوازشگر جوانمردان خوش می سازند و به حمایت و یاری عیاران دل گرم و امیدوارند. امیرمؤمنان علیه السلام ، در حدیثی، چارچوب و استخوان بندی مروت و جوانمردی را به معیارهایی نسبت می دهد که می تواند شاخصه ارزیابی جوانمردی هر فرد از خودش باشد:
 
نظام مردانگی، تحمل لغزشهای برادران و رسیدگی شایسته به همسایگان. تاریخ  اسلام، مکتب خانه درس فتوت و تابلویی است که چشم دل هر مسلمان و انسان آزاده ای را به سوی خود جذب می کند. برای مثال: از فرازهای برجسته دوران جوانی رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم  پیش از بعثت، عضویت او در پیمانی بود که عده ای از جوانمردان قریش برای دفاع از حقوق افتادگان و مظلومان بستند، و به «حلف الفضول» معروف شد. نمونه دیگر بزرگواری و مروت ایشان درباره دشمنان سرسخت خویش بود که پس از فتح مکه، فرمان «عفو عمومی» صادر کرد.
 
رادمردی علی علیه السلام نیز در تاریخ، زیبا، بی نظیر و فراوان است. در جنگ خندق، وقتی با پهلوان عرب و رقیب شجاعی همچون «عمروبن عبدود» درافتاد و او را به هلاکت رساند، چون خواهر «عمرو» کنار کشته برادرش آمد و دید زره قیمتی او بر تنش باقی است، پرسید: «قاتل او کیست؟» گفتند: «علی بن ابی طالب». آن گاه گفت: «او را هماوردی بزرگوار و جوانمرد کشته است. سپس در سوگ برادرش اشعاری خواند به این مضمون: اگر کشنده عمرو، کسی جز على علیه السلام بود، همواره بر برادرم می گریستم؛ ولی چه کنم که قاتل او کسی است که از قتل او، عیب و عاری بر عمرو نیست».
 
امام علی علیه السلام  با آنکه می دانست قاتلش «ابن ملجم» است، متعرض او نشد و قصاص قبل از جنایت نکرد. مردانگی را به حدی رساند که به فرزندش امام مجتبی فرمود: با او که اکنون در اختیار شماست، مدارا کنید، و اگر من از دنیا رفتم، تنها یک ضربت به او بزنید، و دستور داد از شیر و غذای خودش به او هم بدهند». شهریار گوید:
 
به جز از علی که گوید به پسر که قاتل من ... چو اسیر توست اکنون، به اسیر کن مدارا
 
او که ملقب و مفتخر به لا فتى الا علی لا سیف الا ذوالفقار بود، بر این باور است که: «هرگاه از چیزی زیاد می ترسی، خود را در آن بیفکن؛ زیرا ترس و نگرانی، از خود آن چیز دشوارتر است».(1) بر همین اساس در جنگ صفین با سخنان پرشور آن حضرت، سربازان اسلام بر دشمن تاختند و فرات را تصرف کردند. آنان می توانستند مقابله به مثل کنند و سپاه معاویه را با تشنگی به هلاکت برسانند، ولی علی علیه السلام فرمود جایی را باز بگذارند تا لشکریان معاویه هم بتوانند از آب فرات بردارند.(2)
 
وقتی سپاه تشنه در راه را بر فرزند امام علی علیه السلام بستند، حسین بن علی علیهما السلام دستور داد همه آن گروه هزارنفری و حتی اسبهایشان را هم سیراب کنند.(3)
 
علمدار رشید و وفادارش، حضرت ابوالفضل علیه السلام ، نمونه ای دیگر از فتوت و جوانمردی را به بشر عرضه می کند. آنجا که لب تشنه بر فرات وارد شد و مشک را از آب پر کرد و خواست از آب زلال آن بنوشد که یاد تشنگی امام حسین علیه السلام و کودکان خیام، مانع از آن شد و به خود خطاب کرد: «ای نفس، پس از حسین زنده نباشی! او و یارانش در آستانه مرگ و شهادت اند و تو می خواهی آب بنوشی؟» ... آب را روی آب ریخت و لب تشنه از فرات بیرون آمد و به شهادت رسید.(4)
 
سخن از جوانمردی و رفتار کریمانه با دوست و دشمن، به ویژه در سیره پیشوایان مکتبی و اصحاب آنان، دامنهای وسیع دارد که ضمن حواله دادن خوانندگان به کتابهای مربوط، بحث را با جملات عارفی به پایان می بریم: «اگر بر روی آب روی، خسی باشی؛ و اگر به هوا پری، مگسی باشی؛ دل به دست آر، تا کسی باشی»(5)
 
 پی‌نوشت‌ها:
١. نهج البلاغه، حکمت ۱۷۵. سعدی: غواص گر اندیشه کند کام نهنگ / هرگز نکند در گرانمایه به چنگ
2. عبدالحمید بن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۳، ص ۳۳۱
3. باقر شریف القرشی، حیاة الامام الحسین ، ج ۳، ص ۷۴.
4. عبدالرزاق موسوی مقرم، مقتل الحسین ، ص ۳۳۶
5. خواجه عبدالله انصاری، مناجات، بخش مقالات، ص ۳۵.
 
منبع: اسلام و زیبایی‌های زندگی: رویکردی تحلیلی و تربیتی به سبک زندگی ، دکتر داود رجبی‌نیا، صص511-507، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ اول، 1391