نقد و معرّفی انیمیشن سینمایی «ماجراهای کلیله و دمنه»

احتمال این‌که کتاب کلیله و دمنه را خوانده باشید، خیلی کم است؛ امّا شک ندارم داستان‌های شیرین و عبرت‌آموز آن را در گوشه و کنار مجلّات و کتاب‌های مختلف خوانده و لذّت برده‌اید و خوب‌ می‌دانید این کتاب در ادبیّات ما چقدر ارزشمند است و بارها نام آن به گوش یا چشم‌تان خورده است.

در این شماره به سراغ انیمیشنی رفته‌ایم که برگرفته از کتاب کلیله و دمنه است و حرف‌های زیادی هم برای گفتن دارد.
 

کلیله و دمنه از کجا آمده است؟

کتاب «کلیله و دمنه» یک کتاب قدیمی هندی است که در دوران ساسانی در ایران به فارسی ترجمه شد. بعدها این کتاب پندآموز و حکیمانه به زبان‌های مهمّ زمان خود از جمله: عربی، آرامی، سریانی، یونانی، اسپانیایی، ترکی، کُردی ترجمه شد. در قرن ششم هجری شخصی به نام نصرالله منشی کتاب را از روی نسخه‌ی عربی به فارسی برگرداند که تا اکنون باقی مانده است.

این کتاب مجموعه‌ای از داستان‌هایی است که از زبان حیوانات روایت‌ می‌شود و همه‌ی داستان‌های آن بسیار جالب و عبرت‌آموز است و مخاطبش را به فکر وا‌می‌دارد. نام کلیله و دمنه نیز از نام دو شغال، که در داستان‌های کتاب حضور دارند، گرفته شده است.

این کتاب ارزشمند تا امروز به بیش از دویست زبان ترجمه شده است.
 

چرا باید انیمیشن کلیله و دمنه را تماشا کنیم؟

 انیمیشن «ماجراهای کلیله و دمنه» اثری جدید از کارگردانی خوب و خلّاق است. علی‌رضا توکّلی بینا کارگردانی این انیمیشن را به صورت دوبُعدی(2d) انجام داده و با وجود تخت بودن و دوبعدی بودن از جذّابیت آن چیزی کم نشده و علی‌رغم هزینه‌ی کم‌تر و استفاده از امکانات کم‌تر نسبت به دیگر انیمیشن‌های ایرانی هم‌دوره‌اش (مثل فهرست مقدّس یا فیل‌شاه و حتّی شاهزاده‌ی روم) توانسته است مخاطب زیادی جذب کند و فروش بسیار خوبی داشته باشد.

حتماً‌ می‌دانید انیمیشن‌ها را با تکنیک‌های مختلف‌ می‌سازند؛ مثلاً برخی از آثار که به انیمه معروف هستند و بیش‌تر در استودیو‌های ژاپنی ساخته‌ می‌شوند، تصاویری شبیه نقّاشی دارند و درواقع نقّاشی‌های متحرّک هستند؛ امّا همیشه آثار بسیار زیبایی با این تکنیک ساخته‌ می‌شود که جایزه‌های جهانی زیادی هم نصیب خود‌ می‌کنند. برخی انیمیشن‌ها که برای ساخت آن‌ها از نرم‌افزار‌های انیمیشن‌سازی استفاده‌ می‌شود به واقعیّت نزدیک‌ترند و به شکل سه‌بُعدی ساخته‌ می‌شوند و تصاویر آن‌ها بسیار واقعی به نظر‌ می‌رسد. برخی دیگر نیز تصاویر متحرّکی هستند که از اجسام واقعی مثل خمیر عروسک‌سازی یا گِل و سنگ و مقوا ساخته‌ می‌شوند و هنگامی که تصاویر را با دور تند نشان‌ می‌دهند اجسام متحرّک به نظر‌ می‌رسند.

این‌ها را گفتم که بگویم انیمیشن کلیله و دمنه هم که به شکل دوبعدی ساخته شده، در نوع خود بسیار زیبا و تکنیکی کار شده و در مقایسه با آثار دیگری که به این شیوه درست شده، برتری چشم‌گیری دارد. برگزیده شدن در جشنواره‌های خارجی و حضور پررنگ آن میان آثار خارجی نشان‌دهنده‌ی همین واقعیّت است.

تماشای انیمیشن کلیله و دمنه برای کسانی که انیمیشن را‌ می‌فهمند و زیبایی‌های آن را درک‌ می‌کنند لذّت‌بخش و دل‌چسب است.
 
حضور در جشنواره‌های انیمیشن
 انیمیشن کلیله و دمنه که از ششم دی ماه ۹۶ اکران خود را در سینماهای کشور شروع کرد، در جشنواره‌های داخلی و خارجی زیادی هم توانست موفقیّت کسب کند.

این انیمیشن که با بودجه‌ای کم‌تر از یک میلیارد تومان ساخته شد، اگرچه در اکران عمومی چندان خوب دیده نشد، منتقدان و داوران جشنواره‌ها آن را بسیار تأیید کردند.

انیمیشن «کلیله و دمنه» برنده‌ی جایزه‌ی ویژه‌ی هیئت داوران جشنواره‌ی اوراسیا ۲۰۱۷ شد.

همچنین در جشنواره‌های زیادی نامزد بهترین انیمیشن شد. نامزدی در جشنواره‌های رولان بایکوف (ارمنستان)، کودکان کانادا (تورنتو)، جونیور فست (جمهوری چک)، نوزدهمین جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم نوجوان سئول، کودک و نوجوان کلکته‌ی هند، کودک و نوجوان اصفهان و... بخشی از موفقیّت‌های این اثر است.
 

همان ضعف همیشگی

با وجود نقاط قوّت و زیبای کلیله و دمنه باید اعتراف کرد که مثل تمام آثار سینمایی ایرانی، مشکل فیلم‌نامه گریبان این انیمیشن را هم گرفته است. همان‌طور که گفته شد، ماجرای کلیله و دمنه روایت‌کننده‌ی مجموعه‌ای از قصّه‌های عبرت‌آموز و تعلیمی است که میان حیوانات جنگل اتّفاق‌ می‌افتد و در این میان دو شغال به نام‌های کلیله و دمنه، که دوست دارند به دربار سلطان جنگل راه پیدا کنند، در این زمان اتّفاقاتی را که برای سایر حیوانات رخ‌ می‌دهد می‌بینند که هر یک از آن اتّفاقات به تنهایی عبرت‌آموز است و داستانی جداگانه دارد که ارتباط دادن مجموعه‌ی این حوادث کار بسیار سختی است.

جدا بودن ماجراها و شخصیّت‌ها در مسیر حرکت فیلم قابل مشاهده است؛ ضمن آن‌که نویسنده‌ می‌توانست بدون این‌که به داستان‌های اصلی کتاب کلیله و دمنه لطمه‌ای وارد شود با استفاده از تخیّل خود، ماجراها را جذّاب‌تر و جدیدتر طراحی کند؛ امّا در نهایت به هدف خود، که در اصل کتاب هم آمده، وفادار بماند.

مشکل فیلم‌نامه‌نویسی نه‌تنها در این اثر بلکه در سایر آثار انیمیشن و غیرانیمیشن ایرانی وجود دارد و در این سال‌ها کم دیده‌ایم یک اثر سینمایی فیلم‌نامه‌ای جذّاب و فنّی و زیبا داشته باشد تا بیننده را جلوی فیلم میخ‌کوب کند.

منبع: مجله باران