جویس جانسون یکی از 14 بیماری است که در مطالعه مقدماتی درمان درد اندام خیالی به وسیله واقعیت مجازی (VR) شرکت کرده است. این تحقیق به بررسی میزان اثر بخشی این نوع درمان می‌پردازد.

جویس جانسون در سن 44 سالگی متوجه شد که به دلیل لخته شدن شدید خون ناگزیر است تحت عمل جراحی قطع عضو از ناحیه زانو به پایین پای راست قرار بگیرد. او فکر می‌کرد از دست دادن عضو بدن و عادت کردن به استفاده از پای مصنوعی دشوارترین کار خواهد بود. اما آنچه پس از عمل جراحی پیش آمد به نوعی بیشترین اندوه را برای جانسون رقم زد. حدود شش ماه پس از قطع عضو، جانسون درد شدیدی در ناحیه‌‌ای از پای خود احساس می‌کرد که دیگر وجود نداشت.

جانسون به یاد می‌آورد: «عجیب بود». «گاهی اوقات احساس خارش یا درد شبیه به تیر کشیدن داشتم. این درد با پروتز و بدون آن نیز احساس می‌شد. گاهی احساس خارش در پای خود داشتم، اما دیگر هیچ پایی در آن ناحیه وجود نداشت. نمی‌دانستم چگونه باید آن احساس خارش را برطرف سازم. سعی می‌کردم قسمت انتهایی عضو قطع شده را فشار دهم تا شاید این حالت متوقف شود اما راستش را بخواهید هیچ تأثیری در برطرف شدن درد و احساس خارش نداشت».

آنچه جانسون تجربه می‌کرد را درد اندام خیالی (PLP) گویند یعنی وضعیتی تضعیف کننده که موجب ایجاد احساس درد در ناحیه اندام قطع شده می‌شود. به گفته دکتر لورل بوکسبام (Laurel Buxbaum) معاون مؤسسه تحقیقات توانبخشی ماس و مدیر آزمایشگاه ماس‌ریهاب، تقریباً 90 درصد بیماران قطع عضو شده این احساس را دارند. دکتر لورل تقریباً سه دهه است که بر روی فرایندهای شناختی مرتبط با اندام خیالی در حال تحقیق است.

اکنون بوکسبام و تیمی از محققان از بنیاد توانبخشی ماس و دانشگاه پنسیلوانیا در حال انجام مطالعات جدید جهت تعیین این موضوع هستند که آیا درمان با واقعیت مجازی می‌تواند به احیای مغز بیماران در کاهش درد اندام خیالی کمک کند یا خیر.
احساس درد در ناحیه عضو قطع شده در نتیجه تغییراتی است که در سیستم عصبی محیطی و مرکزی پس از قطع عضو ایجاد می‌شوداحساس درد در ناحیه عضو قطع شده در نتیجه تغییراتی است که در سیستم عصبی محیطی و مرکزی پس از قطع عضو ایجاد می‌شود. این وضعیت موجب ارسال سیگنالهای ناهماهنگ میان مغز و اندام از دست رفته شده و بر کیفیت زندگی بیمارانی مانند جانسون تأثیر می‌گذارد. این افراد راه دیگری غیر از مصرف داروهای قوی جهت کاهش موقت درد ندارند.

بوکسبام عنوان می‌کند: «این نوع زندگی بسیار دشوار و ناامید کننده است». «بعضی از بیمارانی که درد شدید یا مداوم را احساس می‌کنند کیفیت زندگی‌شان حقیقتاً تحت تأثیر قرار می‌گیرد».

به منظور یافتن درمانهای احتمالی درد اندام خیالی، چندین آزمایش بالینی در گروه‌های کوچک انجام شده است، اما اثر بخشی درمانهای موجود و دلایل اصلی این وضعیت هنوز هم ناشناخته باقی مانده است.

تا به امروز یکی از مؤثرترین روشهای درمانی به منظور کاهش درد ناشی از اندام خیالی، آینه درمانی بوده است. این نوع درمان بیماران را جهت ایجاد نوعی توهم بازتابی از اندام متأثر، ملزم می‌دارد حرکاتی را با استفاده از آینه تمرین کنند. این عمل باعث فریب مغز شده به گونه‌ای که این تصور برای مغز ایجاد می‌گردد که حرکت بدون درد انجام شده است. بوکسبام عقیده دارد که گرچه این نوع درمان مؤثر است اما تکرار این عمل در مقابل آینه برای بیمار ملالت آور و خسته کننده خواهد بود.

طی مطالعه صورت گرفته در بنیاد ماس، افرادی که یکی از پاهای خود از ناحیه زیر زانو را از دست داده‌اند نوعی هدست مجهز به صفحه نمایش را بر روی چشم قرار می‌دهند. این هدست یا وسیله نوعی محیط مجازی با یک نمای سه بعدی را ایجاد می‌کند. بیماران در چندین فعالیت شبیه به بازی شرکت داده می‌شوند. این فعالیتها که «با سرعت دویدن» اطراف یک محیط مارپیچی بر روی یک صندلی خیالی یا نگه داشتن یک طناب مجازی و فشار دادن پا برای بالا رفتن از صخره را شامل می‌شود، نیازمند به حرکت در آوردن هر دو پا هستند. نرم افزارهای سفارشی و یک سیستم ردیاب حرکت، تصویری از شخصی متحرک با دو پای کامل را ایجاد می‌کنند. به عقیده بوکسبام تجسم این وضعیت طبق نتایج اولیه جذاب‌تر بوده و فرد را بیشتر درگیر می‌سازد و می‌تواند درد بیمار را برای مدت زمان طولانی‌تری نسبت به سایر روشهای درمانی، از بین ببرد.

در بخشی از سخنان بوکسبام آمده است: «ما حقیقتاً به دنبال  کاری بودیم که سرگرم کننده، جذاب و مقرون به صرفه باشد و شخص بدون هیچ مشکلی بتواند آن را انجام دهد».

جانسون یکی از 14 بیماری بود که در دور اول تحقیقات ماس شرکت داشت. او عنوان می‌کند که درد در طی یک ماه از دریافت نخستین درمان واقعیت مجازی از بین رفت. و پس از سه ماه، مصرف داروهای تجویزی را متوقف ساخته و درد او بازنگشت.

به گفته جانسون: «رفتن به جلسات درمانی سرگرم کننده بود». «بعد از مدتی هیچ دردی احساس نمی‌کردم».

اکنون شش ماه از آخرین معالجه جانسون در این تحقیق می‌گذرد و او تازه شروع به احساس درد جزئی کرده است.
این تیم همچنین قصد دارد تأثیر درمان به وسیله VR برای عضو قطع شده در ناحیه بالای زانو را مورد بررسی قرار دهدبوکسبام عنوان می‌کند که تیم او در حال تهیه بودجه برای شروع مرحله دوم تحقیق است. این مرحله در گروه بزرگتری از افراد قطع عضو انجام خواهد شد و مدت زمان آزمایش آن طولانی‌تر خواهد بود. آنها امیدوارند در این مرحله مدت زمان تأثیر این درمان طولانی‌تر باشد. این تیم همچنین قصد دارد تأثیر درمان به وسیله VR برای عضو قطع شده در ناحیه بالای زانو را مورد بررسی قرار داده و در نظر دارد آن را بر روی افراد در خانه‌های خود بجای مراجعه به مراکز درمانی انجام دهد.

او می‌گوید: «یکی از سؤالات جالبی که قصد داریم آن را مطرح سازیم و اکنون جواب آن را نمی‌دانیم این است که آیا بعد از گذشت یک دوره درمانی شش یا هفت هفته‌ای و شروع به احساس مجدد کمی درد، آیا می‌توانند بر آن فائق آیند یا به یک جلسه تقویتی جهت برطرف نمودن درد نیاز خواهند داشت»

«در نهایت امیدواریم که بتوانیم این درمان را در منازل افراد انجام داده تا کیفیت زندگی‌ معمول آنها بهبود پیدا کند».


منبع: phillymag