مردی از پرو در برابر نامردی صدام! سالروز بیانیه دبیر کل سازمان ملل علیه بمباران شیمیایی صدام

مردی از پرو در برابر نامردی صدام!

تا بحال، 105 مورد درگیری بین کشورهای ایران و عراق صورت گرفته است که 104 مورد آن پیش از انقلاب رخ داده است. اما صد و پنجمین مورد آن که برای همیشه در حافظه تاریخی مردمان هر دو کشور و البته جهان باقی ماند، جنگی بود که بعد از جنگ ویتنام دومین جنگ طولانی قرن بیستم است. جنگی که از لحاظ استراتژیک، یکی از مهم‌ترین برخوردهای نظامی دوران معاصر است. جنگی که در آن بیش از یک میلیون نفر کشته و مجروح شدند و هردو طرف متحمل آسیب­های شدید اقتصادی‌ شدند که تا سال ها بعد از جنگ ادامه داشت.

در چهارمین و پنجمین سال این جنگ، ارتش عراق به‌طور گسترده از سلاح­های شیمیایی علیه کردهای عراقی و مردم و نظامیان ایران در حلبچه، سردشت، بهبان، سومار و... استفاده کرد.

وقتی این جنگ به خلیج فارس رسید و کشتیرانی بین المللی را به خطر انداخت، حامیان عراق یعنی آمریکا و شوروی (که خواستار ادامه‌ی جنگ بودند) را به وحشت انداخته و سعی کردند هردو طرف را راضی کنند تا قطعنامه شورای امنیت مبنی بر آتش ­بس را بپذیرند. در کل، شورای امنیت سازمان ملل متحد ۸ قطعنامه در این خصوص صادر کرد که همگی به جز قطعنامه ۵۹۸ توسط ایران رد شد.

یک نفر نقش مهمی در اجرای قطعنامه 598 و برقراری آتش­بس در سال 1988 داشت. آن فرد "خاویر پرز دکوئیار" دیپلمات اهل پرو و دبیرکل سازمان ملل  (از 1982 تا 1991) در آن وقت بود. خاویر پرز دکوئیار، یکی از مهمترین گزارش‌های خود را که تاکنون تهیه کرده بود به شورای امنیت سازمان ملل ارسال کرد.

وی در گزارش خود بیان می­کند: در طول این جنگ، موارد بسیاری از نقض اصول مختلف حقوق بین ­الملل بشردوستانه رخ داده است. تجاوز به ایران براساس هیچ اصل یا قاعده ­ای از قوانین یا اخلاق بین ­المللی قابل توجیه نیست. او  اذعان می­کند که حتی قبل از شروع جنگ، عراق تجاوزاتی را بر سرزمین ایران انجام داده است.

دبیر کل، این واقعیت را اعلام می­کند که براساس ماده 24 منشور سازمان ملل متحد، شورای امنیت اصلی‌ترین نهاد مسئول حمایت از صلح و امنیت بین المللی است. اگر این شورا در همان آغاز جنگ، عراق را به عنوان متجاوز شناخته و اعلام می­کرد، این جنگ هشت سال طول نمی کشید و جان حدود نیم میلیون نفر را نمی­گرفت و باعث نمی­شد میلیاردها دلار خسارت وارد شود. از سوی دیگر، عراق جرات نمی­کرد چند سال بعد به همسایه جنوبی کوچک خود حمله کند و کل منطقه را در یک بحران شدید بین المللی فرو ببرد (2).

جنایت جنگی صدام، بمباران شیمیایی

عراق، امکان تولید بمب از صفر را نداشت. اما چندین هم‌دست داشت. ایالات متحده، انگلیس، آلمان، ایتالیا و هلند از جمله کشورهایی بودند که تجهیزات و مواد لازم برای ساخت سلاح­های شیمیایی را به صدام حسین دادند (3).

طبق پروتکل ژنو، حملات شیمیایی ممنوع بود. اما در عمل، برای جلوگیری از پیروزی ایران، ایالات متحده از ارتش عراق در استفاده از سلاح­های شیمیایی حمایت می­کرد و صدام در مناطق عملیاتی شمال غرب ایران، زرده، سومار، مریوان، روستاهای مجاور بانه، پیرانشهر، نودشه، سردشت، منطقه عملیاتی طلائیه، دودان، شاهماردیره، باباجانی، نساردیره سفلی، شیخ صله، از سلاح شیمیایی استفاده کرد که از این میان، سردشت به عنوان اولین شهری است که پس از بمباران اتمی هیروشیما و ناگازاکی قربانی سلاح­های شیمیایی در جهان شده است. همچنین عراق، حلبچه، فاو، جزایر مجنون را هم مورد حمله شیمیایی قرارداد. که از این میان حمله به حلبچه نمونه­ای از نسل­کشی­های او است.

ایران از سازمان ملل خواست تا در جلوگیری از استفاده‌ی عراق از سلاح­های شیمیایی ممانعت کند؛ اما هیچ اقدام جدی توسط سازمان ملل یا سایر سازمان­های بین المللی انجام نشد. تیم‌های متخصص سازمان ملل به درخواست دولت ایران، در مارس 1984، آوریل 1985، فوریه - مارس 1986، آوریل 1987 و در مارس، ژوئیه و آگوست 1988 به ایران اعزام شدند.

در نتیجه­، طبق بررسی­های میدانی و بررسی تلفات و آنالیزهای آزمایشگاهی نمونه ­های انجام شده توسط تیم تحقیقاتی سازمان ملل، استفاده ارتش عراق از مواد خردل و گازهای عصبی علیه ایرانیان تأیید شد. شورای امنیت این گزارش­ها را تصویب کرد و دو بیانیه در 13 مارس 1984 و 21 مارس 1986 صادر شد و عراق را برای آن حملات شیمیایی محکوم کرد؛ اما رژیم عراق به آن محکومیت­ها عمل نکرد و به حملات شیمیایی ادامه داد(4).

این حملات، با حمایت آمریکا ادامه داشت تا زمانی که حمله موشکی آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران اتفاق افتاد. که بسیاری از دولت­ها و سازمان­های بین­المللی آن را محکوم کردند و بعد از آن، وزیرخارجه ایران، طی نامه ­ای به دبیرکل سازمان ملل خواستار محکومیت و اقداماتی سریع جهت جلوگیری از وقوع بیشتر این خونریزی­ها شد که منجر به قطعنامه 620 شد.

نقش شورای امنیت سازمان ملل در جنگ ایران و عراق و قطعنامه 598

به طور کلی، یک دلیل عمده برای طولانی شدن جنگ ایران و عراق، مواضع جزئی و یک جانبه اتخاذ شده توسط شورای امنیت سازمان ملل و اکثر کشورها در آن جنگ بود. شورای امنیت در تصمیمات خود و قطعنامه­های مصوب، هرگز به طور متعادل رفتار نکرد و هرگز عراق را به عنوان آغازگر جنگ اعلام نکرد.

اگر شورای امنیت و جوامع بین المللی از ابتدا مواضع درستی داشتند، این جنگ با این  حجم از خسارات متوجه این دوکشور و امنیت منطقه نمی­شد.

بعد از استفاده از سلاح شیمیایی در این جنگ، این شورا مصمم شد که تمام اقدامات نظامی بین ایران و عراق را به پایان برساند. و همچنین متقاعد شد که باید یک توافق جامع، عادلانه و با دوام، بین ایران و عراق حاصل شود. که در نتیجه برخلاف قطعنامه­های ضعیف قبلی، با یک توافق همه جانبه قطعنامه ای صادر کرد که مورد توافق هردو طرف قرار گرفت (5).

قطعنامه 598 شورای امنیت یکی از اساسی­ترین و به لحاظ ضمانت اجرایی، یکی از قوی­ترین قطعنامه‌های شورای امنیت است. پیرو این قطعنامه، شورای امنیت از طرفین جنگ می خواهد که آتش‌بس فوری را اجرا کنند. تمام اقدامات نظامی را متوقف کنند و همه نیروها را به مرزهای کشور خود منتقل کنند.

اسیران جنگی را بدون تاخیر آزاد کنند. از دبیر کل سازمان ملل متحد درخواست می­شود تیمی از ناظران سازمان ملل برای نظارت و تایید بر آتش بس و خروج نیروهای نظامی به منطقه اعزام شود(6).

از کشورهای دیگر نیز می­خواهند که حداکثر خویشتن ­داری را داشته باشند و از هرگونه عملی که منجر به تشدید درگیری شود، خودداری کنند. از دبیرکل می­­خواهندکه خسارت­های وارده بررسی شود. گزارشی از بازسازی­ها ارائه کنند و اقدامات بعدی برای اطمینان از رعایت این قطعنامه در نظر گرفته شود.

با میانجی گری­ها و گزارش­های خاویر پرز دکوئیار، دبیرکل سازمان ملل، برای اولین بار شورای امنیت در قطعنامه 598، جنگ بین ایران و عراق را به عنوان نقض صلح توصیف کرد. نقض صلحی که دو ملت تا سال­ها بعد و حتی اکنون نیز از تبعات آن در امان نبودند.