برخی از والدین کودکان را انسان‌های بالغی می‌دانند که ازلحاظ جثه کوچک هستند. به همین خاطر انتظار دارند کودک آرام بنشیند، باوقار و متین راه برود، لباس خود را اتوکشیده نگه دارد و وقتش را با بازی کردن تلف نکند. آنان شیطنت و بازیگوشی کودک را نشانه نقص تربیت و خراب‌کاری می‌پندارند و لذا کودکان را از بازی کردن منع می‌کنند و معتقدند اگر کودکان بازیگوشی نکنند در آینده افراد بزرگی خواهند شد. درحالی‌که پیشوایان گرامی اسلام بر این عقیده خط بطلان کشیده‌اند و بازیگوشی کودکان را نشانه زیادی عقل آن‌ها در سنین بالاتر دانسته‌اند. به برخی از فرمایشات ایشان اشاره می‌کنیم:
 
الف: قال رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله: عَرامَةُ الصَّبیِ فی صِغَرِهِ زِیادَةٌ فی عَقلِهِ فی کِبَرِهِ.[1]
سرکشى و بازیگوشی طفل در دوران کودکى، مایه فزونى عقل او در بزرگى است.
 
ب: قال ابا الحسن علیه السلام: تُسْتَحَبُّ عَرَامَةُ الصَّبِیِّ فِی صِغَرِهِ لِیَکُونَ حَلِیماً فِی کِبَرِهِ ثُمَّ قَالَ مَا یَنْبَغِی أَنْ یَکُونَ إِلَّا هَکَذَا.[2]
حضرت موسی بن کاظم علیه‌السلام می‌فرمایند: خوب است بچه در کودکى بازیگوش و پرنشاط باشد تا در سنین بالاتر بردبار گردد. سپس فرمود: شایسته نیست که جز این باشد
 
بازی به کودک سرور و نشاط می‌بخشد، به‌سلامت و رشد بدنش کمک می‌کند و اصول و قواعد زندگی را به وی می‌آموزد. تعالیم اسلام نیز - به شهادت روایات متعدد – هفت سال اول زندگی کودک را به بازی اختصاص داده است:
 
ج: قَالَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: دَعِ‏ ابْنَکَ‏ یَلْعَبُ سَبْعَ سِنِین‏...[3]
امام صادق می‌فرمایند: فرزندت را در هفت سال اول زندگی او آزاد بگذار تا بازی کند.
 
اما مسئله‌ی مهمی که غالباً پیرامون بازی کودکان مورد غفلت واقع می‌گردد، مسئله‌ی اهمیت شرکت والدین در بازی کودکان است.
 

اهمیت همبازی بودن

برخی از والدین بازی با کودک را اتلاف وقت می‌دانند و باوجود اسباب‌بازی‌های فراوانی که برای وی تهیه می‌کنند، نیازی به بازی با کودک حس نمی‌کنند. درحالی‌که شرکت والدین در بازی کودکان دارای نتایج بسیار مطلوبی است. در اینجا به ذکر چندی از آن‌ها می‌پردازیم:

1- هنگامی‌که پدر و مادر در بازی فرزندان خود شرکت می‌کنند، کودک احساس می‌کند کار مهمی انجام می‌دهد چون در نگاه او والدین هیچ‌گاه کارهای بی‌فایده و بی‌اهمیت انجام نمی‌دهند؛ و این احساس مهم بودن، در بالا بردن اعتمادبه‌نفس او و رشد شخصیتش تأثیر به سزایی دارد.
 
2- یکی از ضروری‌ترین مسائل برای تأثیرگذاری مربی در تربیت، اعتماد و علاقه‌ی تربیت شونده به مربی است. شرکت والدین در بازی فرزندان موجب می‌شود کودکان به اولیاء خود علاقه‌مند شوند و آنان را معتمد بدانند و در سنین بالاتر در امور مهم زندگی به مشاوره والدین خود، اعتماد کنند.
 
3- روانشناسان معتقدند امور مهم تربیتی اگر به‌صورت غیرمستقیم و ناخودآگاه آموزش داده شود، تأثیر بیشتری خواهد داشت؛ از طرفی یکی از زمان‌هایی که ضمیر ناخودآگاه کودک فعال است حین بازی است؛ بنابراین والدین با حضور خود در فعالیت فرزندان، می‌توانند بسیاری از اصول اخلاقی و انسانی و تربیتی را بدون نیاز به امرونهی مستقیم به آن‌ها آموزش بدهند.
 
4- گاهی کودک، مشغول بازی‌های مضر و خطرناک می‌شود. والدین می‌توانند با حضور در بازی فرزند خود، بازی‌های او را به سمت فعالیت‌های مفید و مطلوب جهت‌دهی کنند.
 
در روایات متعدد از معصومین نیز به لزوم مشارکت والدین در بازی کودکان اشاره‌ شده است:

1. قَالَ النَّبِیُّ ص‏: مَنْ کَانَ عِنْدَهُ صَبِیٌ‏ فَلْیَتَصَابَ‏ لَهُ‏.[4]
رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمودند: هر کس کودکى در کنار اوست باید با وى چون کودکان همبازى شود.

با همین مضمون روایت دیگری از حضرت علی علیه‌السلام نقل‌شده است:

قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع:‏ مَنْ کَانَ لَهُ وَلَدٌ صَبَا.[5]
هر کس کودکی دارد باید خود را درراه تربیت او تا حد طفولیت و کودکی تنزل بدهد.

علامه مجلسی در توضیح این روایت می‌فرماید: منظور حضرت از این جمله این است که والدین باید در بازی کردن، کودک را همراهی کنند شبیه کودکان دیگر.[6]
 
ائمه اطهار علیهم صلوات الله نه‌تنها پیروان خود را به شرکت در بازی کودکان ترغیب و تشویق می‌کردند، بلکه خود نیز باآنکه در جامعه دارای مقام مهمی بودند، همیشه در بازی کودکان شرکت می‌نمودند؛ به ذکر نمونه‌هایی از سیره معصومین می‌پردازیم:

دریکی از روزها که رسول خدا (ص) به‌منظور خواندن نماز عصر عازم مسجد بودند، درراه به گروهی از کودکان برخوردند که در حال بازی کردن بودند. بچه‌ها با دیدن پیامبر (ص) دست از بازی کشیدند و به‌سوی ایشان رفتند و به پیامبر (ص) گفتند؛ «کن جملی»! (شتر من باش). رسول‌الله (ص) درخواست کودکان را اجابت کردند و مشغول بازی با آن‌ها شدند و این در حالی بود که مردم در مسجد در انتظار ایشان بودند.

بلال که در مسجد همراه مردم منتظر ورود رسول خدا (ص) بود، با مشاهدۀ تأخیر پیامبر (ص) به سمت خانه ایشان حرکت کرد. او درراه به رسول خدا (ص) رسید و با دیدن صحنۀ بازی کردن ایشان با کودکان، خواست تا بچه‌ها را از اطراف ایشان دور کند؛ اما رسول خدا (صلوات‌الله‌علیه) مانع شدند و از بلال خواستند به خانۀ ایشان برود و برای کودکان چیزی تهیه نماید تا به‌این‌ترتیب بچه‌ها حضرت را رها کنند. بلال رفت و از منزل پیامبر خدا (ص) تعدادی گردو پیدا کرد و به محضر ایشان بازگشت. رسول خدا (ص) گردوها را از بلال گرفتند و به بچه‌ها فرمودند: آیا شتران خود را به این گردوها می‌فروشید؟ کودکان نیز با دیدن گردوها، آن‌ها را از دست پیامبر گرفتند و با ایشان خداحافظی کردند و حضرت به سمت مسجد رفتند.[7]
 
با توجه به آثار مثبت مشارکت والدین دربازی‌های کودک در تربیت و رشد و شکوفایی وی و تأکید روایات و سیره‌ی ائمه بر این امر، درمی‌یابیم که دارا بودن وسایل بازی فراوان نمی‌تواند جای خالی مشارکت والدین در بازی کودکان را پر کند.

 

پی‌نوشت

[1] - نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلی‌الله علیه و آله)، ص: 564
[2] - مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، ج‏21، ص: 89
[3] - الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏6، ص: 46
[4] - من لا یحضره الفقیه، ج‏3، ص: 483
[5] - وسائل الشیعة، ج‏21، ص: 486
[6] - روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج‏8، ص: 599
[7] - جوامع الحکایات و لوامع الروایات، قسم دوم - باب دوم، ص 30