صنایع تبدیلی بهترین جایگزین برای عرضه‌ی خام محصولات کشاورزی، دامی و شیلات به حساب می‌آیند. زمانی که مصرف و یا صادرات این محصولات با مشکلاتی روبه‌رو می‌شود قیمت‌ آن‌ها دچار نوساناتی می‌شود و این تولیدات با مشکلاتی مانند نبود خریدار و یا ممانعت در صادرات مواجه شوند؛ به همین دلیل تولیدکنندگان مجبور می‌شوند تا محصولاتشان را امحا کنند ازاین‌رو استفاده از صنایع تبدیلی می‌تواند راهی برای برون‌رفت از این معضل و حتی ایجاد ارزش‌افزوده در این محصولات باشد. چیزی که اگرچه در دنیا به دید یک فرصت اقتصادی به آن نگاه میشود اما در ایران هنوز آن‌گونه که باید در اقتصاد داخلی و نیز صادرات جایگاه خود را پیدا نکرده است.
 

صنایع تبدیلی چیست؟

صنایع تبدیلی و تکمیلی به صنایعی گفته می‌شود که عمل فرآوری محصولات کشاورزی، دامی و شیلات را بر عهده دارد و علاوه بر ایجاد ارزش‌افزوده از هدر رفت زحمت تولیدکنندگان جلوگیری می‌کند. درواقع این صنعت به تبدیل محصولات خام کشاورزی، دامی و شیلات به مواد مختلف و قابل‌مصرف می‌پردازد. تعریف دیگری که می‌توان از صنایع تبدیلی و تکمیلی ارائه داد این هست صنایعی که فرآورده‌های کشاورزی، دامی و شیلات را به مواد و کالای نیمه ساخته و یا آماده‌ی مصرف تبدیل می‌کند؛ گفته می‌شود. صنایع تبدیلی _ تکمیلی یکی از زیرشاخه‌های مهم رشته کشاورزی به حساب می‌آید.
 

مزایای صنایع تبدیلی

صنایع تبدیلی که در اقتصاد کشورهای تولیدکننده جایگاه ویژه‌ای دارد مزایای بسیاری دارد که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ایجاد این صنایع از میزان بیکاری‌های دائمی و فصلی خصوصاً در مناطق روستایی کاهش می‌دهد و به توسعه بخش کشاورزی کمک شایانی می‌کند هم‌چنین به افزایش تولیدات، بهره‌وری، ایجاد فرصت‌های شغلی، تأمین نیازهای اساسی، پیوند با دیگر بخش‌های اقتصادی و کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای منجر خواهد شد. ایجاد صنایع تبدیلی ارتباطات بین دو بخش صنعت و کشاورزی را افزایش می‌دهد که این امر منافع زیادی را به دنبال دارد. این‌گونه صنایع می‌توانند زمینه‌ی راهبرد صنعتی شدن را هموار کنند و امنیت غذایی کشور را تأمین کنند. صنایع تبدیلی از محصولات کشاورزی به‌عنوان مواد اولیه استفاده می‌کند و همین امر می‌تواند عاملی برای بهره‌گیری بهتر از این محصولات باشد. زمان تولید و مصرف اغلب محصولات کشاورزی متفاوت است. تولید یا برداشت محصولات در زمان مشخصی صورت می‌گیرد ولی مصرف در زمان طولانی‌تری انجام می‌‌شود. صنایع تبدیلی قادر است با حفظ محصول اولیه در آن‌ها تغییراتی انجام دهد تا بتوان در طی سال از این محصولات استفاده نمود.

ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی بر اقتصاد تأثیرات مثبتی می‌گذارد به طور مثال می‌توان به ایجاد ارزش‌افزوده، ایجاد اشتغال، ایجاد درآمدهای ارزی و هم‌چنین بهره‌گیری روزافزون از محصولات کشاورزی و بهایم و هم‌چنین جلوگیری از هدرروی و اتلاف محصولات اشاره کرد.

زمانی که صنایع تبدیلی گسترش پیدا می‌کنند از دو طریق باعث ایجاد ارزش‌افزوده می‌شود. اول این‌که ارزش‌افزوده ایجاد شده در بخش، صرف ارزش‌افزوده‌های خود بخش خواهد شد و دوم آن‌که به دلیل وجود رابطه با بخش‌های دیگر موجب ایجاد ارزش‌افزوده در تمامی بخش‌ها می‌گردد.

صنایع تبدیلی از محصولات کشاورزی به‌عنوان مواد اولیه بهره می‌برد. پس توسعه این صنایع موجبات افزایش تولید یا استفاده بیشتر از تولیدات انجام‌شده را فراهم می‌کند و به‌صورت غیرمستقیم ارزش‌افزوده ایجاد خواهد کرد.
 

طبقه‌بندی صنایع تبدیلی و تکمیلی

الف- محصولات دامی
 صنایع تبدیلی و تکمیلی دامی شامل: 1- فرآورده‌های لبنی ٢- کشتارگاه دام و طیور 3- بسته‌بندی گوشت و مرغ ٤ –فرآورده‌های گوشتی هست.
 
ب- محصولات شیلاتی
 ١-کنسرو ماهی ٢- عمل‌آوری ماهی و میگو ٣- پودر ماهی
 
ج- محصولات زراعی
 ١- آردسازی 2- برنج‌کوبی ٣- رب گوجه‌فرنگی 4- بسته‌بندی غلات و حبوبات ٥- ماکارونی ٦- کیک و کلوچـه ٧- آرد گندم و برنج ٨- ترشی‌هـا و شوری‌ها ٩- روغن‌کشی از دانه‌های خام ١٠- فرآورده‌های سیب‌زمینی و غیره
 
د- صنایع محصولات باغی
بسته‌بندی خرما ٢- بسته‌بندی و عمل‌آوری پسته ٣- خشکبار ٤- عرقیات و عطرمایه ٥- لواشک ٦- بسته‌بندی میوه 7-کمپوت ٨- فرآورده‌های زیتون ٩- بسته‌بندی زعفران ١٠- گیاهان دارویی ١١- سایر (تولید سرکه، آب‌لیمو، مربا، بسته‌بندی چای، بسته‌بندی قارچ و غیره) است.[1]
 

نقش صنایع تبدیلی در توسعه بخش کشاورزی

همان‌گونه که در بخش‌های قبلی گفته شد، صنایع تبدیلی کامل‌کننده بخش کشاورزی به حساب می‌آیند و کار فرآوری و عمل‌آوری محصولات کشاورزی بر دوش آن‌هاست. در واقع با زیرمجموعه‌های خود روند تولید محصولات کشاورزی را پایان می‌بخشد. صنایع تبدیلی در توسعه بخش کشاورزی نقش به سزایی دارد که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود.

قسمت اول پایین آمدن ضایعات حاصل از کشاورزی: ضایعات بخش کشاورزی که حدود 30 درصد به حساب می‌آید و رقمی معادل 5 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود با غفلت مسئولین از بین رفته است. صنایع تبدیلی در این راستا کمک شایانی به بخش کشاورزی نموده و با روند بسته‌بندی مناسب از حجم ضایعات به وجود آمده در بخش کشاورزی جلوگیری می‌کند.

قسمت دوم افزایش اشتغال در بخش کشاورزی: بهترین فرصت برای اشتغال‌زایی در بخش کشاورزی ایجاد صنایع تبدیلی محسوب می‌شود. این فرصت برای کسانی که از دانش اقتصاد کشاورزی برخوردارند بسیار مناسب بوده و مجالی است تا سرمایه‌گذاری مناسب انجام شود تا زمینه برای افراد مهیا شده و مشغول به کار شوند. این امر در عدم مهاجرت روستاییان به شهرها نقش به سزایی داشته و از این کار جلوگیری می‌کند و در ارزش‌افزوده بخش کشاورزی تأثیر دارد.

افزایش صادرات در بخش کشاورزی: بی‌شک توسعه صنایع تبدیلی از طریق فرآورده‌‌های محصولات کشاورزی باعث رقابت و توسعه صادرات می‌شود. شرکت‌های صنایع غذایی برای ماندگاری بالای محصولات غذایی از مواد افزودنی بهره می‌برند همین امر نقش بسزایی در تسهیل امر صادرات محصولات غذایی به حساب می‌آید.

قسمت چهارم ریسک بخش اقتصادی کاهش می‌یابد: همان‌طور که همه‌ی ما می‌دانیم تولیدات کشاورزی با شرایط اقلیمی و محیطی ارتباط تنگاتنگی دارد. ریسک‌پذیر بودن برای گسترش صنایع تبدیلی مضاف بر افزایش درآمد کشاورزان، سبب می‌شود تا بازار به ثبات نسبی قیمت‌ها برسد.

برای افزایش فروش لازم است تا زنجیره بازاریابی کامل شود: با توسعه صنایع تبدیلی، علاوه بر اشتغال‌زایی برای فارغ‌التحصیلان این حیطه، با تنوع دادن در محصولات کشاورزی قادر به در دست گرفتن بازار برای پوشش دادن به سلایق مشتریان می‌شوند تا از این طریق زنجیره بازاریابی کامل گردد.
 

صنایع تبدیلی در ارزش‌افزوده محصولات کشاورزی چه نقشی دارند؟

صنایع تبدیلی بخش کشاورزی به صنایعی گفته می‌شود که محصولات نباتی و حیوانی طی فرآیندهایی به مواد جدیدی تبدیل می‌شوند. این فرآیندها عبارت‌اند از: تغییرات فیزیکی، شیمیایی، ارگانولپتیکی، نگهداری، بسته‌بندی و توزیع. به‌بیان‌دیگر، این صنایع فرآیند تولید محصولات کشاورزی را کامل کرده و راه را برای ورود بهینه آن‌ها به بازار هموار کرده‌اند. بی‌شک صنایع تبدیلی یکی از صنایع ثمربخش در حوزه کشاورزی است که دو بخش صنعت و کشاورزی را به هم مرتبط ساخته است. این صنعت باعث اشتغال جوانان در مناطق روستایی شده و از بیکار‌های دائمی می‌کاهد.
 

صنایع تبدیلی بهترین جایگزین برای مازاد محصولات کشاورزی

زمانی که صادرات محصولات کشاورزی با مشکلاتی روبه‌رو می‌شود قیمت برخی از محصولات کشاورزی به‌طور ناگهانی بالا می‌رود و این مسئله باعث کمبود محصولات کشاورزی در بازار داخلی خواهد شد. همین امر سبب می‌شود تا عده‌ی زیادی به سودای سال گذشته اقدام به کشت برخی از محصولات کرده که با مازاد محصولات کشاورزی مواجه شده که مجبور می‌شوند تا محصولات خود را امحا کنند. به‌طور مثال کشاورز تاکستانی به دلیل این‌که سال گذشته با افزایش صادرات گوجه به کشورهای همسایه قیمت فروش آن افزایش‌یافته بود امسال با سودای سال گذشته اقدام به کاشت گوجه نمود ولی قیمت‌ها کاهش پیدا کرد حتی کشاورزان کشورهای همسایه خودشان اقدام به کاشت گوجه کردند که این موضوع خودش مزید بر علت بود. ازاین‌رو کشاورزان ایرانی با امحا کردن مازاد محصولات راهی برای از بین بردن آن پیدا می‌کنند. کشاورزان مشکین‌شهری نیز بعد از برداشت سیب با این مشکل روبه‌رو به رو شدند و محصول سیب خود را امحا کردند اما این تمام مسئله نیست و برای رفع این مشکل می‌توان با شرکت‌های تهیه غذا و به‌طور کل صنایع غذایی همکاری دوجانبه داشت و از امحا کردن محصولات کشاورزی جلوگیری کرد.[2]
 
 

پی‌نوشت

[1] سایت آریا، مقاله صنایع تبدیلی
[2] سایت اقتصاد نیوز، مقاله چرا کشاورزان محصولاتشان را امحا می‌کنند؟