آداب ضیافت در ماه مبارک رمضان

هر ضیافتی نیازمند بایسته‌ها و شایسته‌هایی است که عدم توجه به آن، عدم راه‌یابی و یا عدم بهره برداری مناسب از آن را در پی‌دارد. به بیان دیگر، گرچه در ماه مبارک رمضان، انسان‌ها به مهمانی خدا دعوت شده‌اند، ولی این به آن معنا نیست که همه، مهمان خدا خواهند بود بلکه تنها کسانی مهمان خدا هستند که با نیت درست و اعمال پسندیده، این دعوت الهی را پذیرفته و وارد این مهمانی بزرگ شوند. بنابر این، همانگونه که صاحب خانه از مهمانان به شایستگی پذیرایی می‌کند، مهمانان نیز در قبال دعوت کننده وظایفی دارند که به برخی از آن وظایف اشاره می شود:
 

الف - ایمان

اولین و مهمترین شرط حضور در این مهمانی، ایمان است. به خلاف تصور برخی که ایمان را ظاهری و زبانی می‌پندارند، قرآن کریم درباره ایمان ظاهری می‌فرماید:
 

(قالت الأعراب آمنا قل لم تؤمنوا ولکن قولوا اسلمنا ولما یدخل الإیمان فی قلوبکم وإن تطیعوا الله ورسوله لا یلتکم من أعمالکم شیئا إن الله غفور رحیم)(1)

بادیه نشین گفتند: ایمان آورده ایم. بگو: شما ایمان نیاورده اید، ولی بگویید اسلام آورده ایم، اما هنوز ایمان وارد قلب شما نشده است! و اگر از خدا و رسولش اطاعت کنید، چیزی از پاداش کارهای شما را فروگذار نمی کند، خداوند، آمرزنده مهربان است. بنابر این مهم ترین نشانه ایمان، انجام واجبات و ترک محرمات است.
 
حضرت امام خمینی (رحمه الله)  در همین زمینه می‌فرماید: شما در این ماه شریف به ضیافت حق تعالی دعوت شده اید: دعیتم فیه إلى ضیافة الله خود را برای مهمانی باشکوه حضرت حق آماده سازید. لااقل به آداب صوری و ظاهری روزه پایبند باشید. (آداب حقیقی باب دیگری است که به زحمت و مراقبت دایم نیاز دارد.) معنای روزه فقط خودداری و امساک از خوردن و آشامیدن نمیباشد؛ از معاصی هم باید خودداری کرد... شما اقلا به آداب اولیه روزه عمل نمایید؛ و همان طور که شکم را از خوردن و آشامیدن نگه می‌دارید، چشم و گوش و زبان را هم از معاصی باز دارید. از هم اکنون بنا بگذارید که زبان را از غیبت، تهمت، بدگویی و دروغ نگه داشته، کینه، حسد و دیگر صفات زشت شیطانی را از دل بیرون کنید. اگر توانستید، انقطاع إلى الله حاصل نمایید؛ اعمال خود را خالص و بی ریا انجام دهید؛ از شیاطین انس و جن منقطع شوید؛ لیکن به حسب ظاهر از رسیدن و دست یافتن به چنین سعادت ارزنده‌ای مأیوس می باشیم؛ اقلا سعی کنید روزه شما مشفوع به محرمات نباشد. در غیر این صورت اگر روزه شما صحیح شرعی باشد، مقبول الهی نبوده بالا نمی رود. بالا رفتن عمل و مقبولیت آن، با صحت شرعی خیلی تفاوت دارد. اگر با پایان یافتن ماه مبارک رمضان، در اعمال و کردار شما هیچگونه تغییری پدید نیامد و راه و روش شما با قبل از ماه صیام فرقی نکرد، معلوم می شود روزهای که از شما خواسته اند محقق نشده است؛ آنچه انجام داده اید روزه عامه حیوانی بوده است.(2)
 

ب - عمل صالح

یکی دیگر از شرایط حضور در این مهمانی، عمل صالح و دوری از گناه است. در بسیاری از آیات قرآن، ایمان و عمل صالح در کنار هم ذکر شده است به گونه‌ای که نشان می دهد این دو جدایی ناپذیر و مکمل یکدیگرند.(3) از منظر قرآن کریم انسان ها چند گروه اند:
 
١. گروهی ایمان آورده و عمل صالح انجام میدهند (مؤمنان)؛
۲. گروهی، نه ایمان آورده ونه کار شایسته انجام می دهند ( کافران)؛
٣. گروهی ایمان دارند، ولی عمل صالح ندارند (فاسقان)؛
۴. گروهی ایمان ندارند، ولی اظهار ایمان می کنند و در ظاهر کار نیک انجام میدهند (منافقان).
 
از منظر قرآن تنها گروه اول اهل بهشت و رستگاری اند چنانکه می‌فرماید:

(والذین آمنوا وعملوا الصالحات سندخلهم جنات تجری من تحتها الأنهار خالدین فیها أبدأ لهم فیها أزواج مطهرة وندخلهم ظلا ظلیلا)(4)

 و کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، به زودی آنها را در باغ‌هایی از بهشت وارد میکنیم که نهرها از زیر درختانش جاری است همیشه در آن خواهند ماند و همسرانی پاکیزه برای آنها خواهد بود و آنان را در سایه های گسترده و فرح بخش جای می‌دهیم. بنابر این ممکن است افراد بی ایمان گه‌گاه عمل صالحی انجام دهند، ولی مسلما همیشگی نخواهد بود آنچه عمل صالح را تضمین می‌کند ایمانی است که در اعماق وجود انسان ریشه دوانده باشد و با آن احساس مسئولیت کند.
 

نتیجه این مهمانی

کسانی که به دعوت حق تعالی، در این ضیافت حضور یابند و آداب این مهمانی را رعایت کنند، تمام لحظات شان رنگ خدایی می گیرد. وقتی دقایق و لحظات عمر انسان، رنگ خدایی گیرد، دیگر تفاوتی میان خواب و بیداری و لب به تسبیح باز کردن و غیر آن نخواهد بود. امام صادق (علیه السلام) به نقل از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید:
 

الصائم فی عبادة الله و إن کان نائما على فراشه ما لم یغتب مسلما(5)

روزه دار، گرچه در رختخواب خود خواب باشد، در عبادت خداست مادام که غیبت مسلمانی را نکند. و به یقین هر چه شرایط روزه داری سخت تر باشد، پاداش و برکات آن بیشتر خواهد بود، چنانکه امام صادق (علیه السلام) درباره روزه داری در ایام گرم سال می‌فرماید: کسی که در گرما یک روز را روزه بدارد و تشنگی را تحمل کند، خداوند هزار فرشته را مأمور می‌کند تا دست‌های خود را بر روی او کشیده و او را بشارت دهند، و پس از آنکه افطار کرد خداوند می‌فرماید: چقدر خوش بویی! ای فرشتگان من، گواه باشید که من او را آمرزیدم.(6)
 
 گفتنی است نتایج و دستاوردهای این مهمانی، نه تنها در این ماه، بلکه در تمام سال ره توشه انسان مؤمن به شمار می‌آید. محض نمونه ماه رمضان علاوه بر یادآوری محرومان، فقرا، ایتام، یادآور گرسنگی و عطش قیامت است، چنانکه حضرت امام رضا (علیه السلام) می‌فرماید:
 

إنما أمروا بالصوم لکی یعرفوا ألم الجوع و العطش فیستدلوا على فقر الآخرة (7)

از جمله حکمت‌ها و اسرار واجب شدن روزه آن است که مردم رنج گرسنگی و تشنگی را بچشند و در نتیجه به نداری و بینوایی خود در عالم آخرت پی ببرند. این یادآوری باید در تمام سال و با هر گرسنگی و تشنگی همراه انسان مؤمن باشد تا لذات دنیوی، او را از یاد قیامت دور نکند.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. حجرات، آیه ۱۴
2. امام خمینی(رحمه الله)، جهاد اکبر، ص ۳۸۔ ۳۹.
3. بقره، آیات ۲۵، ۸۲ و ۲۷: آل عمران، آیه ۵۷؛ نساء، آیات ۵۷، ۱۲۲ و ....
4. نساء، آیه ۵۷.
5. شیخ صدوق، ثواب الأعمال وعقاب الاعمال، ص ۵۱
6. فتال نیشابوری، روضة الواعظین و بصیر المتعظین، ج ۲، ص ۳۵۰.
7. حر عاملی، هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة ، ج ۴، ص ۱۶۹. 
 
منبع: فرصت‌های از ماه خدا، محمدمهدی فجری، صص 32-26، مؤسسه بوستان کتاب، قم، چاپ أول، 1393